YEN? D?NYA

?Tarihin Sonu ve Son ?nsan? adl? ?al??mas?yla bildi?imiz Neo-Con d???ncenin ?nde gelen isimlerinden Francis Fukuyama?n?n ge?en y?l i?erisinde yeni bir kitab? yay?mland?. ?Neo-Conlar?n Sonu? adl? kitab?nda Fukuyama George Bush d?neminde ABD?nin uygulamaya koydu?u ??nleyici sava?? politikas?n?n ve Ortado?u?daki ?sosyal m?hendislik? projesinin yaratt??? k?resel me?ruiyet krizinin bug?ne de?in y?netimin en b?y?k destek?isi olan kimi muhafazakar ayd?nlar aras?nda yaratt??? ?atla?a i?aret ediyor. Kitap kimilerince bir g?nah ??karma olarak yorumlansa da, as?l vurgu Neo-Con d???ncenin d?? politikada yanl?? veya ?a??r?? yorumunun, Neo-Conlar?n ?bireysel ?zg?rl?klere? dayal? genel felsefesiyle ?eli?ti?i ?zerine yo?unla??yor. Bu anlamda kitap Amerikan kimi Neo-Conlar?n Irak?ta bata?a sapland??? art?k a?ikar olan mevcut h?k?met politikalar?yla aras?na mesafe koyarak sonraki d?nemlerde de ?lke kamuoyunda ve h?k?met kademesinde etkin konumlar?n? koruma ?abas? olarak de?erlendirilebilir. Sonu?ta, Fukuyama?n?n da dikkat ?ekti?i gibi, Amerikan sava? ????rtkanl???yla birlikte Amerikan anti-kom?nizminin temel de?erlerinin de yer ald??? daha b?y?k bir felsefi b?t?n bug?n art?k Amerikan kamuoyunda da sorgulan?yor.
Neo-Con d???ncenin k?klerine bakt???m?zda olduk?a ilgin? bir gen haritas? ile kar??la??yoruz. Bu d???ncenin babas? say?lacak d???n?rlerin pek ?o?unun k?keni i??i s?n?f?na mensup g??men Yahudi ailelerinden gelen ve 1930?lar?n sonunda New York City College?da bulu?an Tro?kist bir gruba dayan?yor. ?lk bak??ta Irving Kristol, Irving Howe, Seymor Martin Lipset, Nathan Glazer, Patrick Moynihan ve ??deolojinin Sonu? adl? kitab?yla da tan?nan Daniel Bell gibi isimleri sayabilece?imiz bu grubun ?sol? vurgularla s?slenmi? SSCB d??manl???, k?sa s?re i?erisinde sosyalizme ve sosyalizmin ?Amerikan de?erlerine y?neltti?i tehdide? duyars?z kalmakla su?lad?klar? kimi Amerikan liberallerine kar?? b?y?k bir nefrete d?n???yor.* Neo-Con yazarlar?n b?y?k bir ?o?unlu?u bug?n evirildikleri noktada dahi Tro?kist ge?mi?lerini sahiplenirken kimi zaman Tro?ki?den al?nt?lar yapmaktan da geri kalm?yorlar.
Henry Kissinger gibi siyasi rejimi ne olursa olsun her ?lkenin uluslararas? platformda g?? sahibi olmak ?zere m?cadele etti?ini ?ne s?ren ?ger?ek?i ekol??n aksine, Neo-Conlar rejimlerin i?yap?lar?n?n onlar?n d??a d?n?k davran??lar?n?, yani uluslararas? politikalar?n?, b?y?k ?l??de belirledi?ine inanmaktad?rlar. Neo-Conlara g?re i?eride ?bask?c? olan rejimler? ka??n?lmaz olarak d??a d?n?k olarak da sald?rgan bir tutum benimseyeceklerdir. Bu a??dan bu rejimlerle bir arada ya?amak m?mk?n olamayaca?? gibi, uluslararas? bar?? ortam?n? sa?laman?n yolu da bu rejimleri Bat? demokrasilerinin gere?ine uygun ?ekilde yeniden yap?land?rmaktan ge?mektedir. Tro?ki?nin ?s?rekli devrim? tezine de at?fta bulunan Neo-Conlara g?re ?insan haklar?? ve piyasa demokrasisinin temel de?erlerinim sosyalizm tehdidi alt?nda ?tek ?lkede? ya?at?lmas? uzun vadede olanaks?zd?r. Bu de?erleri d?? tehditten ar?nd?rman?n ve ?lkede h?kim k?lman?n yolu da k?resel ve s?rekli bir m?cadeleden ge?mektedir. Bu arg?man, 1969?1977 y?llar?nda Amerikan d?? politikas?n? belirleyen Kissinger?? SSCB ile ?bir arada ya?ama politikas?? g?derek ?rt?l? de olsa rejimin y?k?lmas?n? geciktirmekle su?layan Neo-Con d?? politikas?n?n temelini olu?turur. Elbette burada ?demokrasi? kavram?yla kastedilen bahsi ge?en rejimlerin Amerikan kapitalizminin ihtiya?lar?yla uyumlu olup olmad???d?r. Yoksa, Neo-Conlar?n ?dost diktat?rl?klerle? u?ra?t?klar? pek g?r?lm?? de?ildir.
Reagan d?neminde y?netimde kazand??? a??rl??? so?uk sava? sonras?nda yava? yava? yitiren Neo-Conlar, o?ul Bush d?neminde tekrar d?? politikada belirleyici rol oynamaya ba?lad?lar. Fukuyama?n?n da belirtti?i ?zere ?iyiliksever hegemonya?n?n gerekirse silah zoruyla yay?lmas? gerekti?ine inanan bu ekip BM silah denet?ilerinin Irak?a yeniden giri?lerinden ?ok ?nceleri Irak?a sald?r? karar?n? alm??t?. Uluslararas? me?ruiyet kayg?s?yla BM raporlar? beklenirken, bu s?re zarf?nda uluslararas? kamuoyu alternatif ya da destekleyici bahanelerle m?dahaleye haz?rland?. En ?nemli bahane ise y?llard?r Saddam??n zulm? alt?nda ezilmekte olup kendilerine demokrasiyi getirecek ?iyiliksever hegemon?u bekleyen az?nl?klard?.
Amerikan siyaset literat?r?nde, ST??lerin devletleri ?zerinde uluslararas? kamuoyu bask?s? yaratmalar? ?bumerang etkisi? olarak adland?r?lmaktad?r. ?zellikle az?nl?k hareketlerinin ?ok?a ba?vurdu?u bu ara?, i?eride bask? g?ren halklar?n ?uluslararas? toplumun? deste?iyle bunu tepkiye d?n??t?r?p yerel h?k?metin ?zerine y?nlendirmesini sa?lamaktad?r. Ne var ki buradaki ?uluslararas? toplum? kavram?n?n ve akt?rlerinin mu?l?kl??? su g?t?rmez bir ger?ektir. Bir yandan i?erideki siyasi rejimin t?kan?kl?klar? ve muhalif gruplar?n ya?ad??? siyasal yal?t?lm??l?k, di?er yandan b?y?k ve g??l? akt?rler ?zerinden yap?lacak uluslararas? politikan?n pratik kolayl??? ve k?sa vadede ba?ar? ?ans?n?n y?ksek olmas? bu arac?n daha s?k ve olabildi?ince g??l? akt?rler arac?l???yla kullan?lmas?n? da te?vik etmektedir. Elbette ki bu durum, siyasal rejimleri kendi ihtiya?lar? do?rultusunda yeniden yap?land?rmak i?in ?iyilik? yapacak az?nl?k arayan ?hegemonun? de?irmenine su ta??d??? gibi, bahsi ge?en hareketler i?erisinde de egemen g??lere yak?n unsurlar?n hakimiyet kazanmas?n? sa?lamaktad?r. Bu a??dan, ?bumerang etkisi? kavram?n? ortaya atan Keck ve Sikkink?in de ifade etti?i gibi, bu ara? hak aray???n? uluslararas? platforma (devletler d?zeyinde) kayd?ran bir?ok hareketin anti-emperyalist kayg?lar ta??yan i?erideki kimi do?al m?ttefiklerinden de yal?t?lmas?na yol a?maktad?r.
Gerek ?lkeler aras? ikili anla?mazl?klar, gerekse de i? anla?mazl?klarda i?erideki diyalog olanaklar?n?n kolayca t?ketildi?i, d??ar?dan (emperyalizmden) ??z?m beklentisinin t?m taraflara hakim oldu?u bir b?lgede ya??yoruz. Bir s?n?r?n iki yan?nda birbiriyle diyalogu t?m?yle kesilmi? iki toplum yak?n ge?mi?te d?nyan?n g?rd??? en ac?mas?z katliamlara imza atan Amerikan meclisindeki temsilcilerden, ge?mi?teki ac?lar?na hakemlik etmesini bekliyor. Her iki tarafa da diyalog zor ve onur k?r?c? gelirken, on be? dakikada ?hediye? ya da vaat kar??l??? oyunu de?i?tirmesi umulan Amerikal?n?n kap?s?nda beklemekten gocunulmuyor. Askerlerin ?l?m haberine verilen ilk tepkilerden biri ?bakal?m Bat? ?imdi ne diyecek?? oluyor. Ya?anan insan haklar? ihlalleri ?o?u zaman ancak ?Avrupa?ya rezil olduk!? ba?l???yla gazetelerde yer al?yor. Ac?lar? ya?ayan biziz ama ?ba?kalar?n?n? ne d???nd???n? sorunun ??z?m?nden daha ?ok ?nemsiyoruz ve ?o?u zaman ?onlar? bir ?ey d???nene kadar meseleyi g?rmezden gelmeyi tercih ediyoruz. G?r?nen o ki bir s?re daha bu ate? i?inde bulundu?umuz b?lgeyi geni?leyerek yakmaya devam edecek. Ta ki ya?ananlar ??z?ms?zl?kten medet umanlara i?erideki ??z?ms?zl???n d??ar?dan ??z?m aray??lar?n? da beraberinde getirdi?ini, ?iyiliksever hegemondan? ??z?m umanlara ise hi?bir hegemonun iyilik sevmedi?ini g?sterene kadar.
* T?pk? Fukuyama gibi Daniel Bell?de de kapitalizmin ebedi zaferini ilan etmeye y?nelik ?n?ne ge?ilmez bir arzu g?ze ?arpmaktad?r. Kimilerince ge?ti?imiz y?zy?l?n?n en ?nemli eserlerinden biri olarak g?sterilen ??deoloji?nin Sonu?nun ilgi ?ekici bir di?er ?zelli?i ise 1960 y?l?nda yaz?lm?? olmas?d?r. Yani, t?m Bat? d?nyas?n?n i??i ve ??renci direni?leriyle ?alkaland???, toplumun son derece politikle?mi? oldu?u bir d?nemin hemen ?ncesinde. ?ster so?uk sava? heyecan?n?n yaratt??? bir ?ng?r? noksanl???, ister basiretsizlik diyelim; tarihin bu denli k?sa bir s?re i?ersinde yalanlam?? oldu?u bir kitaba b?ylesi b?y?k payeler yak??t?r?lmas? egemen propaganda ayg?t?n?n g?c?n? bir kez daha g?zler ?n?ne sermektedir.
Murat Birdal