?ranl?y?m ama...

1969 y?l?nda Tahran?da burjuva/entelekt?el bir ailenin k?z? olarak d?nyaya gelen Marjane Satrapi, ?ran??n sanc? dolu y?llar?n? yak?ndan g?rm?? ve deneyimlemi? bir ?izgi roman yazar?. Daha k???k bir ?ocukken, ?ah rejimini, arkas?ndan gelen ?ran ?slam Devrimi?ni ve en sonunda patlak veren Irak sava??n? ya?ayan Satrapi?nin ailesi ?ran?da biraz daha rahat ya?ad?klar?ndan ?nceleri bu durumu pek ?nemsemezler. H?l? g?ndelik ya?amlar?n? s?rd?r?p, satran? oynay?p, partilerine devam ederler. Ta ki bir g?n yan kom?ular?n?n evi bombalan?p i?erideki herkes ?ld?r?lene kadar. Bu olaydan sonra ailesi Marjane?nin can g?venli?i ve e?itimi i?in onu Viyana?ya g?nderir. Viyana?da marjinal bir ?evre ile birlikte ya?ayan yazar d?rt y?l Frans?zca e?itim ald?ktan sonra ?lkesine geri d?ner. Ancak durum bu sefer daha k?t?d?r. Sava? devam etmektedir ve ?lkede muhalif olan b?t?n sesler ?iddetle susturulmakta, ?nceleri herkesi sevindiren devrim muhaf?zlar? ?imdi ?zg?r olan t?m sesleri susturmaktad?r. ?lkede var olan rejime itiraz? olan ya da onu ele?tiren herkes s?rg?n edilmektedir. Marjane ve ailesi de sonunda bu kervana kat?lm??t?r. 94 y?l?nda Paris?e yerle?en Satrapi, buradaki entelekt?el ?evreyle ba? kurmakta gecikmez. Bu ili?kiler i?inde sanat?? olan dokuz arkada??yla beraber bir grup kurarlar ve arkada?lar?n?n ona s?yledi?i tek ?ey ?ran?da ya?ad?klar?n? bir ?ekilde insanlara anlatmas?d?r. ??nk? Fransa?da ya?ad??? s?re boyunca en basit c?mlelere bile dolayl? yoldan cevap vermenin ac?s?n? ya?am??t?r. Bunun en iyi ?rne?ini ise ?u c?mlelerle ?zetliyor Satrapi:
?D?nyan?n herhangi bir yerinde size biri nerelisiniz diye sordu?unda Frans?z iseniz cevab?n?z k?sad?r. ?Frans?z?m?. Ancak ?ranl? iseniz cevab?n?z ??yle olacakt?r; ?ranl?y?m, ama....?
Persepolis, en ?ok da bu ??ranl?y?m ama? c?mlesini a??klamak i?in yap?lm?? bir film. ?lk olarak ?izgi roman olarak ortaya ??kan ve sat?? rekorlar? k?ran Persepolis, sonras?nda Vincent Paronnaud ile Satrapi?nin yakla??k be? y?l s?ren ortak ?al??malar? sonucunda animasyon bir filme d?n??t?r?ld?. Ge?ti?imiz g?nlerde Filmekimi?nde galas? yap?lan Persepolis, Satrapi?nin ?ocuklu?undan beri yapmak istedi?i tek ?eymi?; bir ?ocu?un g?z?nden ?ran?? anlatmak. Otobiyografik bir animasyon olarak da tan?mlayabilece?imiz film, animasyon t?r?ne de yeni bir bak?? getiriyor. Bu zamana kadar Miyazaki gibi y?netmenlerden tan?d???m?z animasyon bi?imini tamamen de?i?tiren y?netmen, bu t?r? yaratana ve filmi bu hale getirene kadar ?ok u?ra?t?klar?n? da ekliyor. Bunu da kendisiyle yap?lan bir r?portajda herkesin kafas?nda tek bir animasyon bi?imi oldu?unu ve onun da bu film i?in uygun olmad???n? insanlara anlatmakta zorluk ?ektiklerini ve herkesin onlara e?er Miyazaki gibi olmayacaksa neden animasyon ?ekiyorsunuz dediklerini ekleyerek a??kl?yor.
Film ?ran ?slam Devrimi s?ras?nda k???k bir k?z olan Marjane ?zerine kurulu. Bu film Satrapi?nin hayat? ve kurguyu birle?tirdi?inden hikayesini anlatmaya pek gerek yok. Biyografik olarak ya?ad?klar?n? masal bi?imine d?n??t?rerek anlatan Satrapi, kendi hayat?nda ve ?izgiromanda olmayan birka? ?eyi ekleyip ??karmaktan ba?ka bir ?ey yapmam??. Ancak bundan daha ?nemli olan filmin bi?imi.
Bu zamana kadar daha ?ok puslu ve karanl?k kareleri, uzun planlar?, intihar temal? filmleri ile tan?d???m?z ?ran bu kez bir animasyona konu oluyor. Y?netmen bu anlatma bi?imini renkli ve siyah-beyaz olarak ikiye b?lm??. Daha ?ok siyah-beyaz bir animasyon olarak tan?mlayabilece?imiz film, filmin de d?n?m noktalar? olan zamanlarda renkli animasyona d?n???yor. (Marjane?n?n Viyana?ya vard??? an, sonras?nda ?ran?a d?nd??? ilk zamanlar gibi). Mekanlar de?i?tik?e bu renklendirmeyi kullanmay? se?en Satrapi, bu yolla izleyiciye de bu de?i?im hissini ya?atmakta olduk?a ba?ar?l?.
Bu ba?ar?n?n alt?nda ise onlarca insan?n be? y?l boyunca s?rekli ?al??mas? yat?yor. Daha ?ok Frans?zlardan kurulu ?al??ma ekibinde, ?ngiliz, Alman ve ?ranl? pek ?ok ki?i bulunuyor. ?stedikleri g?r?nt?y? yakalayana kadar ?ok ?al??t?klar?n? ve ?o?u zaman bu i?ten vazge?ecek kadar yorulduklar?n? anlatan y?netmen, bundan sonra bir daha asla animasyon bir film yapmayaca??n? da ekliyor.
Film teknik ?zellikleri yan?nda Fransa?n?n ?nl? oyuncular?ndan kurulu bir seslendirme kadrosuna sahip. Catherine Deneuve, Danielle Darrieux ve Simon Abkarian seslendirdi?i film, m?zikleri ile de uzun y?llar unutulmayaca?a benziyor. Animasyonlarda genelde ?nem verilmeyen efektten ?teye gitmeyen m?zik ??esi Satrapi?nin filminde filmi tamamlayan bir niteli?e b?r?n?yor. M?zik i?in y?llard?r dost oldu?u bir arkada?? ile ?al??t???n? s?yleyen Satrapi, onun film yap?lmadan ?nce tam 15 saatlik bir m?zik haz?rlad???n? ve daha sonra bunlar?n i?inden se?erek bu m?zi?e ula?t?klar?n? a??kl?yor.
Bu y?l Cannes film Festivali?nde Meksikal? Carlos Reygodas??n Sessiz I??klar filmi ile birlikte juri ?zel ?d?l? alan Persepolis, as?l yank?y? bundan sonra uyand?rd?. Filmin ?d?l almas?ndan bir g?n sonra ?ran K?lt?r Dan??man? Mehdi Kalhor yapt??? a??klamada filmin ?slamofobiye yol a?t???n? ve bu filmin ?ran k?lt?r?ne yap?lm?? bir sald?r? oldu?unu iddia etti. Ard?ndan Fransa?ya protesto notas? yollayan Kalhor, sonras?nda da durmayarak Persepolis?in, Bangkok Film Festivali?nin a??l?? filmi olarak g?sterilmesini yapt??? bask?larla engelledi.
?ran??n bu tavr?na kar??l?k Satrapi?nin ?d?l?n? al?rken yapt??? konu?mada bu filmi t?m ?ranl?lara arma?an etti?ini s?ylemesi ise sineman?n ve iktidar?n ne olmas? gerekti?ini bir kez daha g?sterir nitelikteydi.
Persepolis, ?randa ba?layan ve Viyana?da s?ren bir yolculuk. Ancak Satrapi?nin kareleriyle bu asl?nda d?nyan?n her yerinden ?ran?a ve ?ran k?lt?r?ne yap?lm?? bir yolculuk olarak tan?mlanabilir. Kli?elerden ar?nd?r?lm?? bir ?ran g?rmek isteyenler i?in Satrapi?nin filmi unutulmayacak derecede ?nemli...
anicebe@yahoo.de
Ani Ceylan Hazinedar