28 Ekim 2007 00:00

asya pasifik'te bu hafta

d?nden bug?ne k?hne burma...

Paylaş

De?erli ta?lar?yla (?rne?in yakutla) vars?l olabilecekken d?nyan?n en yoksul ?lkelerinden biri olan Burma, bu ?zelli?iyle ve 45 y?ll?k cuntas? ve askeri oligar?isiyle, bir Asya ?lkesinden ?ok, Afrika ?lkesini and?r?yor. Burma yurtta?lar?, devletin k?le i??ileri olarak, kar?n toklu?una a??r ko?ullarda ?al??t?r?l?yor. Yakut madenlerinde ?al??t?r?lan i??ilere, a??r ko?ullarda ve daha uzun s?re ?al??abilmeleri i?in ?e?itli uyar?c? maddeler ??r?ngalan?yor. ?ocuk i??i oran? da olduk?a y?ksek.
1948?de Britanya?dan ba??ms?z olan Burma, d?nyada Kuzey Kore ile birlikte en yal?t?lm?? ?lke. 1983?te Kuzey Koreli ajanlar?n Burma?da, G?ney Kore Devlet Ba?kan??n? hedef alan sald?r?s?nda, heyette bulunan G?ney Koreli bakanlar? da i?ermek ?zere 20 ki?inin ?lmesi ve sald?r?n?n, ?zellikle de ?ehitliklere ve olduk?a ?nl? bir pagodaya (tap?nak) yak?n bir yerde d?zenlenmesi sonucu, Burma ile Kuzey Kore aras?ndaki ili?kiler kopsa da bug?n bu iki ambargo ?lkesi, birbirine g?n ge?tik?e yak?nla??yor.
?lke, 1886?da Britanya Hindistan??n?n bir par?as? oldu. 1937?de ise Britanya taraf?ndan ayr? bir koloni yap?ld?. Burma?n?n bir kolonicilik vah?eti co?rafyas? olarak uluslararas? kamuoyunda dikkat ?ekmesi ise ?Hayvan ?iftli?i? ve ?1984? adl? kitaplar?yla tan?nan George Orwell?in (1903-1950) ?Burma G?nleri? (1934) adl? roman?yla oldu. Kitab?n ele?tirelli?i nedeniyle yay?nevi, kitab? korka korka bast? ve kitap, Hindistan ve Burma?ya sokulmad?.
1961?de BM?nin ba??na, bir Burmal? olan U Thant (1909-1974) ge?ti. Kendisi, AB(D)li olmayan ilk BM ba?kan? (BM tarihindeki 3. ba?kan) idi. U Thant (?U?, Burmacada ?bay? anlam?na geliyor), 1957?de BM?nin Burma Daimi Temsilcisi oluyordu. Vietnam?daki Amerikan Sava???nda (1959-1975) Vietnam?dan yana tav?r ald???ndan, ABD?nin d??man belledi?i bir genel sekreterdi. Ne ac?d?r ki o BM Genel Sekreteri iken, ?lkesi Burma, 45 y?ld?r s?rmekte olan cunta y?netiminin ?bitti bitecek? d???ncesiyle katlan?lan ilk 9 y?l?n? ya??yordu.
Cunta y?netimi, U Thant?tan nefret ediyordu. Uluslararas? ba?ar?lar? dolay?s?yla kutlamak bir yana, 1974?te akci?er kanserinden ?ld???nde, cenazesinin Burma?ya getirilmesinde sorun ??kar?ld?. Cenazesi ?lkesine getirildi?inde, cenazeyi muhalif ??renciler kald?rmak istedi; olaylar ??kt?, ?ok say?da ??renci, kolluk g??lerince ?ld?r?ld?. Ama ?tarihin cilvesi? diye bo?una dememi?ler: Binlerce ??rencinin k?y?m?ndan sorumlu cunta ?nderi Ne Win (1910/11-2002/y?netim d?nemi: 1962-1988) de, 2002?de ev hapsinde tutulurken, sessiz sedas?z ?lecek; Burma gazetelerinin b?y?k ?o?unlu?u, onun ?l?m haberine, birka? sat?rc?k da olsa yer vermeyecekti...
?Burma tipi sosyalizm?
1962?de Ne Win?in ?nderli?indeki cunta, ?lkeye sosyalist sistemi yerle?tirmek ?zere geliyor: Ekonomi kamula?t?r?l?yor, Burma Sosyalist Program Partisi?yle tek parti y?netimi geliyor. ?lkenin tam ad?, 1974?ten 1988?e dek ?Burma Sosyalist Cumhuriyet Birli?i? bi?iminde. Dolay?s?yla, cuntan?n ?sosyalizm? ad?na hareket etti?ini unutmamak gerekiyor. Cunta, y?netime, ulusal bir sol ?izgiyle (evet, ulusal olan bir iktidar ne kadar sol olabilirse o kadar) ba?lad?.
?Burma tipi sosyalizm? g?r???ne ko?ut olarak, tar?m d???nda her ?ey kamula?t?r?ld? ve bu kamula?t?rmalara, az?nl?klar? toptan yok etme siyasas? ve alternatif sosyalistleri t?m?yle ezme hedefi e?lik etti. Cunta, ?sosyalizm?den, d?nyadan t?m?yle yal?t?lmay?, yabanc?lar?n t?m?yle kovulmas?n? vb. anl?yordu. ?Sosyalizm?in, sosyalist ?lkeler aras?nda bir blok kurmak bi?iminde bir kar??l?kl? ba??ml?l?k ili?kisiyle geli?ip serpilece?ini ya bilmiyordu, ya da bilmek istemiyordu.
D?nyada, cuntan?n ?sosyalizm?den anlad???n?n ?sosyalizm? oldu?unu sanan ?ok say?da ?sosyalist? bulundu?u i?in bu noktada, bir an?msatmada bulunal?m. Ho Chi Min (1890-1969) ba?ta olmak ?zere hi?bir devrim ?nderi, ?ba??ms?zl?k? derken ?d?nyaya kapanma? ya da ?yal?t?lma?y? kastetmemi?tir. Avrupa?n?n bug?n ?Avrupa Birli?i? varsa, sosyalist devletlerin de Kar??l?kl? Ekonomik Yard?mla?ma Konseyi (COMECON, 1949-1991) gibi birlikleri vard?. ?Sosyalist? devletler, ger?ekte ?lkelerinin ba??ms?zl???n? de?il, kapitalist d?nyadan ba??ms?zl??? hedeflerler. Kar??l?kl? ba??ml?l?k ilkesi bug?n, Venez?ella?ya binlerce sa?l?k g?revlisi g?nderen K?ba ve K?ba?ya petrol g?nderen Venez?ella ?rne?inde de bir kez daha billurla?maktad?r. Dolay?s?yla ?Burma tipi sosyalizm? g?r???, siyasal niteli?ini tart??maya bile gerek kalmadan, ekonomik olarak ?sosyalist? olmad???n? daha bu noktada belli ediyor.
1988 isyan? kanla bast?r?l?yor
Cuntan?n ?sosyalizm? ad?na fa?ist bir d?zen olu?turdu?unu belirtirken, cuntaya kar?? direnen g??l? bir alternatif sosyalist hareketin varl??? da unutulmamal?. Burma Kom?nist Partisi, cuntan?n daha ilk y?l?ndan ba?layarak, orduya kar?? b?y?k bir direni? sergiledi. 1990?larda zay?flamas?na dek, cuntan?n korkulu d??? oldu.
1988?de Burma?da b?y?k g?steriler yap?ld?. G?sterilere, T?rkiye?deki 555K ?rne?i (5 May?s, saat 5, K?z?lay) gibi ?8888 Eylemi? deniyor; ??nk? eylem, 8 A?ustos 1988?de ger?ekle?ti ve eylemcilerin parolas? bu idi. ??portac?lar?, ??retmenleri, rahipleri ve az say?da askeri de i?eren kalabal?k kitle, cuntay? titretiyor; ama d???remiyor. Binlerce muhalif, devlet g??lerince ?ld?r?l?yor. Ayn? y?l artan uluslararas? tepkileri yumu?atmak i?in yabanc? sermaye, Burma?ya ?buyur? ediliyor ve ?zelle?tirmeler ba?lad?. Belli ki cunta, ?Burma tipi sosyalizm? yerine, ?Burma tipi kapitalizm?in daha ?ok para getirece?ini anl?yor. ?lke, turizme a??l?yor.
?te yandan muhalifler, turizm cuntay? daha da g??lendirece?i i?in turist adaylar?na, Burma?ya turist olarak gelmeyerek demokrasi g??lerine ?de?illemenin de?illemesi? bi?iminde (di?er bir deyi?le, demokrasi g??lerinin kar??t? olan cuntan?n ekonomik olarak daha g??l? olmas?n? engellemek bi?iminde) destek olmalar? ?a?r?s?nda bulunuyor, halen da bulunmaktalar.
1989?da ?lkenin ad?, ?Myanmar? olarak de?i?tiriliyor. Ba?kente, ?Rangun? yerine ?Yangon? deniyor. Burmal? muhalifler, ?Myanmar? ad?n? reddediyorlar, ??nk? cuntan?n ?lkeyi yeniden adland?rmas?n? me?ru g?rm?yorlar. (?Tayland? da, cunta taraf?ndan verilmi? bir add?r; bir yandan ulusalc?d?r, b?lgedeki herkesin Tay oldu?unu zorla varsayar ve ?ngilizce bir add?r: ?Thai-land? (Tay Memleketi). Bu nedenle, Taylandl? ayd?nlar?n bir b?l?m?, ?lkeleri i?in eski ad? ye?liyorlar: Siyam... Yine de Burma cuntas?, en az?ndan, T?rkmenistan eski Devlet Ba?kan? Saparmurat T?rkmenba???n?n (1940-2006/y?netim d?nemi: 1985-2006) yapt??? gibi ay adlar?n? de?i?tirip nisan ay?na anas?n?n ad?n? vermiyor.
1990?da ise insan haklar? eylemcisi Sukyi?nin (Aung San Suu Kyi (1945-...) partisi olan Demokrasi i?in Ulusal Birlik, halkoyunun y?zde 60??n? alarak, meclisteki 489 sandalyeden 392?sini kazand?. Cunta bu nedenle, se?imi ?ge?ersiz? say?yor. 1990?daki se?im, 30 y?l sonra ilk kez yap?lan se?imdi.
1991?de Sukyi, Nobel Bar?? ?d?l??n? al?yor. Sukyi, uluslararas? hukukta su? say?lmayan bir nedenle y?llard?r cezas?n? doldurmaya ?al???yor. Belki onun da, ?lkesini ?zg?r k?labilmek i?in Nelson Mandela (1918-...) gibi 26 y?l tutsak olmas? gerekiyor. G?ney Afrika?da ?rk ayr?mc?l???n? yenebilen insan istenci, Burma?da da ku?kusuz ki, er ya da ge? kazanacak...
A?ustos ayaklanmas?
G?n?m?ze gelelim: A?ustos-Ekim 2007 ayaklanmalar?n? ?nceleyen g?rece k???k ?apl? eylemliliklerin ??k?? noktas? ekonomik idi. Ayn? bi?imde, A?ustos-Ekim 2007?deki ayaklanmalar, hayat pahal?l??? ve devlet g?revlilerinin ayl???n? art?rmak i?in benzine y?zde 500 zam yap?lmas? nedeniyle patlak verdi. 1988?de ?zelle?tirmelere giri?en cunta, bir yandan kendi eliyle bir askeri burjuvazi ya da asker yak?n? burjuvazisi olu?tururken, ortalama halk i?in bu, daha ?ok a?l?k anlam?na geliyordu. Son ayaklanmalar?n ??k??? ekonomik iken, eylemlilikler zamanla siyasal bir nitelik kazand?. Hayat pahal?l??? yerine, yava? yava? demokrasi ve ?zg?rl?k istemleri y?kseltildi. Bu siyasalla?man?n bir par?as? olarak, ?rne?in 22 Eyl?l 2007?de binlerce eylemci rahip, y?llard?r ev hapsinde tutulan Sukyi?nin evine do?ru y?r?d? ve evin ?n?nde, balkona ??kan Sukyi?yle birlikte dinsel t?ren yapt?.
San?ld???n?n tersine, rahipler ilk kez eyleme ??km?yor. Daha 1919?larda, ?ngiliz kolonicili?ine kar?? direni?te de onlar ba?? ?ekmi?ti. ?ngilizler, Budac? tap?naklar?na ayakkab?lar?n? ??karmadan girmeye kalk?nca, rahiplerle ?ngilizler ?at??m??; rahiplerin ?nderi, m?ebbete mahkum edilmi?ti. Bir di?er rahip, koloni zindanlar?nda, safran sar?s? rahip elbisesini giymesine izin verilmedi?i i?in a?l?k grevine ba?lam??; a?l?kla ge?en 166 g?n sonunda ?lm??t?.
Uluslararas? bas?nda, A?ustos-Ekim 2007 ayaklanmalar?, bir rahip hareketi olarak g?steriliyor. Oysa rahip eylemlilikleri ayr?; bir halk hareketi oldu?u i?in rahipleri bile kucaklayan bir eylemlilik ayr?. A?ustos-Ekim 2007 ayaklanmalar?, bir rahip hareketi de?ildir; ba?? ?ekenler aras?nda rahiplerin de oldu?u, ancak halk? kucaklayan d?zenleyicileri aras?nda, 1988 eylemlerini d?zenleyenlerin de bulundu?u bir ayaklanmad?r.
Rahipler g?rsel olarak dikkat ?ekiyorlar, ??nk? giysileri bir?rnek (standart) ve sa?s?z ba?lar?yla kitleler aras?nda kolayl?kla ay?rt edilebiliyorlar. Eyleme kat?lan doktorlar, s?zgelimi beyaz ?nl?kleriyle sokaklara ??ksalard?, belki de uluslararas? bas?n, eylemi, bir ?doktor devrimi? olarak adland?racak ve ?turuncu devrim? gibi ?renkli darbeler?e ba?lamak ad?na, ?beyaz devrim? ya da ?pamuk devrimi? diyecekti.
Rahipler, bir uygar uymazl?k (sivil itaatsizlik) bi?imi olarak, son zamanlarda askerlerin dinsel i?lerini g?rmemek gibi bir tav?r alm??lard?. Rahiplerin tepkisi, hen?z sokaklara inmemi?ti. Oysa ?imdi eylemlerde, 1988?deki muhalif ??rencilerin daha ?nce ta??m?? oldu?u tavus ku?u simgeli bayra?? dalgaland?r?yorlar! Bu, bir bayrak yar???; 1988?in bayra??, devir teslim edilmi?, 2007?de ayn? gelenekten beslenerek elden ele ta??n?yor.
(S?recek)
Dr. Ula? Ba?ar Gezgin
ÖNCEKİ HABER

anayasa

SONRAKİ HABER

?iddetten ka?arak kurtulmak zor

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...