evrensel olmak

Ya?am? pahas?na ayd?nlatma g?revini s?rd?rm?? olan Turan Dursun, bir s?yle?imizde ??yle demi?ti, ?Biliyor musunuz, T?rklerin ?slamiyet?i kabul? s?ras?nda dereler boyu kan akm??t?r.?
D?nyadaki elliden fazla M?sl?man devletin T?rkiye?yi pek kendilerinden saymamalar?n?n bir?ok nedeni olmal?d?r. Alt? y?z y?l s?ren Osmanl? ?mparatorlu?u?nda Padi?ah, Halifelik unvan?n? da ta??d??? halde, bir kez olsun Hicaz?a gitmemi?tir. Bilindi?i gibi hi?birinin kar?s? da M?sl?man k?kenli de?ildir. Co?rafi olarak yak?n kom?u oldu?u Avrupa?yla yo?un ileti?im, dolay?s?yla kar??l?kl? etkile?im halleri ister istemez geli?ecek olan Osmanl??n?n, son bir bu?uk y?zy?lda, sosyal ve k?lt?rel reformlara giri?mesi rastlant? de?ildir.
***
Mezopotamya do?umlu ?? b?y?k dinin birbirinden etkilenmesi sonucu, insana ve topluma ili?kin kural ve yapt?r?m ?nermesinde g?r?lebilecek kimi ortak ifadeler ?a??rt?c? say?lmamal?d?r. Ama ?slamiyeti ?b?r dinlerden farkl?, ileri ve anlaml? k?lan ?nemli nokta, i?inde ?ruhban s?n?f??na yer vermemesidir. Buna kar??n, Hz Muhammed?in ?l?m?n?n ard?ndan patlayan mezhep (iktidar) kavgalar?, Peygamberin en yak?nlar?ndan ba?layarak Kerbela?y? yaratm??t?r. O g?n bug?nd?r ?slam?? kemirip y?pratan didi?melere, ?slam?da olmad??? halde, ne yaz?k ki ?ara s?n?f?? oynayan ??eyhlik? de eklenmi?tir.
G?n?m?ze gelelim. Bug?nk? siyasetin as?l mimar? ve yol a??c?lar? son altm?? y?l?n her boydan sa?c? politikac?lar?d?r. Genelde aln? secdeye gelmeyen bu kimseler, sorumsuzluk ve ac?mas?zl?kla fakir fukaran?n sakal?n? s?rt?n? ok?ayarak, onlar? cami, mescitle avutup, ?te d?nyada cennet vaat etmi?tir. B?ylece iktidara gelenler, (bazen kendilerine payanda olsun diye aralar?na sosyal demokrat (!) k?l?kl? partileri de ald??? olmu?tur) camilerin arka bah?esini tarikat ve cemaatlara ba???lam??t?r. Son y?llarda bunlar?n rant payla?mas? ?ok kere kanla, lin?le sonu?lanmaktad?r. Kol k?r?l?r yen i?inde kal?r, sanki onlar i?in s?ylenmi?tir. ?Beyn beyn Allah?tan (Benle Tanr? aras?nda), kolay kolay hi?bir reklamc?n?n akl?na gelmeyecek bir slogan? bulup dola??ma sokmak da onlar?n marifetidir: ??eyhi olmayan?n ?eytan? olur!? Buyrun burdan yak?n!
***
Resmi verilere g?re, Osmanl? d?neminde Anadolu?da yap?lan camilerin toplam say?s? yirmi be? bin kadard?r? 1923?ten 1980?lere gelindi?inde iki kat? artm??, zamanla yetmi? be? bini ge?mi?tir. Bir iddiaya g?re d?nyadaki M?sl?man ?lkeler aras?nda (?ran dahil) en fazla camisi olan T?rkiye?dir.
Ka? y?l ?nce bir vesileyle ?unlar? bir yere not etmi?im. ?ncesini b?rakal?m, sadece 1950?den 2000 y?l?na kadar a??lan Kuran Kurslar?, (k?z-erkek) ?mam Hatip Okullar? ve ?lahiyat Fak?lteleri mezunlar?n?; ayr?ca pek ?ok dinsel ?rg?tlenmelerle yap?lan camileri bir bir toplamaya ?al??al?m. Bir de ?o?u birbirine kom?u minarelerden g?nde be? vakit hoparl?rle okunan ve namaza ?a?r? oldu?u iddia edilen ezan var. ?imdi ?b?r sayfaya da son elli y?lda toplumumuzda ya?anan her d?zeydeki ahlak d??? olaylar?n kabaca d?k?m?n? yapal?m. Sonu?ta nas?l bir orant? kurulabilecek?
?imdilik buraya bir nokta koyal?m.
***
Cumhuriyet?in Bilim Teknoloji ekinde kapaktan duyurulan bir yaz?n?n ba?l???: ?Ahlak ??in Din ?art m??? (28 Eyl?l 2007, derleyen: Reyhan Oksay) Konu ilgin? oldu?u kadar da nazik. Ama ABD?nin ?nl? ?niversitelerinden filozof, sosyolog, bili?im ve k?lt?rel evrim uzmanlar? bu konuda yapt?klar? inceleme ve ara?t?rma sonu?lar?n? kamuyla payla?makta sak?nca g?rmemi?ler. Sayfam?z?n olanaklar? ?l??s?nde bir tad?ml?k aktaral?m.
Boston?daki Tufts ?niversitesi?nden filozof Dan Dennett, hapishanelerdeki mahkumlar?n -en az?ndan ABD?de- dindarl?k a??s?ndan toplumun di?er kesimlerinden daha farkl? bir yap?da olmad???na dikkat ?ekiyor. Ayr?ca, ?H?ristiyan n?fus i?indeki bo?anma oran?n?n dindar olmayan Amerikal?lardan farkl? olmad???n?? belirtiyor.
***
Pennsylvania ?niversitesi?nden Prof. Dr. Andrew Newberg?in ger?ekle?tirdi?i g?r?nt?leme deneylerinde, ??badet eden ya da meditasyon yapan ki?ilerin beyin g?r?nt?lerinde, beyin faaliyetlerinde ge?ici bir azalma oldu?u tespit edildi. (?) ?badet s?ras?nda birey, kendi fiziksel varl???n?n d???na ??karak benliksiz bir d?zleme ge?er.? (Takva filminin zikir sahnelerini an?msayal?m.)
***
Virginia ?niversitesi?nden Psikolog Jonathan Haidt ?Teknoloji ya?ant?m?z? k?k?nden de?i?tirdi. B?ylece din olmadan da ahlakl? olma ?ans?m?z do?du, ??nk? art?k sosyal kontrol i?in ba?ka ara?lar?m?z var? diye yazm??. Bunlara ?rnek olarak sivil yasalar?, emniyet g??lerini ve kapal? devre televizyonlar? g?stermi?.
***
ABD?nin liberal ?niversitelerinde, biraz da mahcup bir tonda ba?lat?lan ?Ahlak ??in Din ?art m??? mis?ll? ?al??malar yine de umut verici say?lmal?. ??nk? ABD?nin birka? k?rm?z? ?izgisinden biri de dindir. O kadar ki, ?lkenin bir?ok eyaletinde h?l? Darvin?in ?Evrim Teorisi?nin okunmas? kabul g?rmemektedir.
***
Avrupal? ayd?nlar kat? din kurallar?yla hesapla?may? ka? y?z y?l ?ncesinden ba?latt?. Onlar?n ?n?nde daha ?nce hesapla?an, bunun bedelini ?deyerek, insanl??? esenli?e ?zg?rl??e ula?t?ran bir ?rnek yoktu. Onun i?in belki de bu kadar ?etin ve kanl? oldu o g?n?n H?ristiyan topraklar?nda. ?sl?m?da ise, ne yaz?k ki, hen?z dini, toplumda olmas? gereken yere, insan?n vicdan?na ta??ma i?leminin ?n?nde say?s?z engel var.
***
Neyse ?imdi dine i?erden bakan Frans?z Rahip Jean Meslier?i anman?n s?ras?d?r.
1664-1729 y?llar? aras?nda ya?ayan Meslier?in ?Akl?selim? adl? kitab? ?nl? d???n?r ve ayd?nlanmac?m?z Dr. Abdullah Cevdet (1869-1932) Frans?zca?dan ?evirmi?; 1928?de Arap harfleri, 1929?da Latin harfleriyle Milli E?itim Bakanl????nca ve Atat?rk??n iste?i ?zerine bast?r?lm??. (Y?llar sonra kitap Sa?duyu ad?yla okurlara sunulmu?tur.) Zihin a??c?, ?ok ?nemli bu kitap sadece din ve kiliseye de?il, feodal mutlak?yete kar?? da sava?maktad?r. Dinin ortaya ??k??? ile ilgili bir soruyu b?y?k ayd?nlanmac? Meslier ??yle yan?tl?yor: ?Dinler bilin?sizlik, bat?l inan? ve ilahi g??lere tapman?n yan? s?ra, halk?n s?m?r?c?ler taraf?ndan ezilmesinin sonucu olarak do?maktad?r. Ayn? zamanda bu d?nyan?n prensleri ve zorbalar? halk? bask? alt?na almak ve kendi ama?lar? do?rultusunda y?nlendirebilmek i?in bu bulu?lar? (dinleri) kendi yasalar?yla ayakta tutmaktad?rlar.? Kitab?n i?indeki yaz?lardan birinin ba?l??? ?udur: ?Ahlak ve Erdem ??in Din Hi? Gerekli De?ildir?. Ve bir saptama: ?Dinin Yerine Felsefe Ge?seydi, Evrende Ne Kadar Mutlu ve B?y?k Devrimler Ger?ekle?irdi.?
18. y?zy?l?n ba?lar?nda Avrupa din baronlar?n? hop oturtup hop kald?rtan rahip Meslier, bizim eski m?ft? ve ayd?nlanmac? Turan Dursun gibi katledilmedi. Zindana at?lmad??? gibi, bir yerlere de s?r?lmedi. ?l?m?nden sonra heykeli dikildi.
***
?imdilerde nedense pek duymuyorum. Bir zamanlar g?venilir bir ki?iyi tan?mlamak i?in ?Eline, beline, diline sa?lamd?r? demek yeterdi. Y?llard?r d???n?r?m. Acaba b?t?n dinlerle, dilimize perseng yapt???m?z ?modern ahlak?n? temeli neden bu ?z deyi? olmas?n! Bence b?t?n zamanlar?n s?zgecinden ge?mi? insan?n tarifidir bu. Kolay m? ki?inin eline, beline ve diline sahip olmas?? S?z aram?zda, b?t?n peygamberlerin insandan bekledi?i bundan ba?ka ne olabilirdi? Adam?n has? olmak bundan ba?ka nedir ki?

OKUR DOSTLARA
Sa?duyu (Tanr?s?zl???n ?lmihali) Jean Meslier, T?rk?esi: Dr. Abdullah Cevdet. Kaynak Yay?nlar?, 350 sayfa. 7. bask?. ?stanbul, 2005.
Remzi ?nan