oda??nda insan

?Sokaklar boyanmak i?indir, k?pr?ler ve alanlar ise eylemin a??k arenalar?d?r. O sokaklar? f?r?an?z, alanlar? paletiniz yap?n. ?l? sanat mozolelerine gereksinimimiz yok bizim. Ama insan ruhunun ya?ayan ?retim yerlerine, caddelere, tramvaylara, i??i evlerine gereksinimimiz var? diyordu Ekim Devrimi?nin b?y?k ?airi Mayakovski. Devrimden hemen sonras?yd?; kitlelerin yeni bir d?zen, yeni bir ?lke in?a etmeye canla ba?la kalk??t??? o g?nlerde Mayakovski gibi, sanat?n kapal? kap?lar ard?ndan g?ny?z?ne ??kar?lmas? gerekti?ini d???nen pek ?ok sanat?? vard?. ?ok ge?meden b?y?k kentlerin meydanlar?, i?likleri, sokaklar? tiyatro oyunlar?yla, ressamlar?n f?r?a darbeleriyle, melodilerle ??nlad?, heykellerle g?zelle?ti; hem sanat hem de ?ehirler ?zg?rle?iyordu.
Ekim Devrimi?nden sonraki k?lt?rel ya?am, sanat?n? halk?n g?z? ?n?nde, onun be?enisine sunarak yapmak isteyen Sovyet sanat??s?n?n ruh haliyle in?a edildi. B?t?n bir ?lke, Ural Da?lar??n?n eteklerine yaslanm?? k???c?k kasabalardan Sibirya?n?n ?cra k?ylerine kadar Balzac??n, Tolstoy?un ve Shakespeare?in girmedi?i ev kalmas?n, ?aykovskiy ve Beethoven dinlememi? gen? olmas?n diye be? y?ll?k kalk?nma plan?nda ?ng?r?lm?? k?lt?rel at?l?mlar? zaman?ndan ?nce hayata ge?irmek i?in b?y?k bir ?zveriyle ??rp?nd?.

Dilini kazanan halklar
Sovyetler Birli?i b?yle bir k?lt?rel seferberli?in yap?ld??? yegane ?lkelerden biridir. Binlerce dilin konu?uldu?u, hen?z bir alfabeye dolay?s?yla yaz?l? bir k?lt?re sahip olmayan halklar?n ya?ad??? kocaman bir ?lkede herkesin kendi dilinde e?itim g?rebilmesini, klasik edebiyat? kendi dillerinden okuyabilmesini, o unutulmu? dillerde yap?lan ?a?da? edebiyat?n da ba?ka dillere ?evrilmesini b?yle bir seferberlik sa?layabilmi?tir. Denebilir ki devrim, dilsiz halklara her ?eyden ?nce dillerini ve edebiyatlar?n? kazand?rm??, sonra da eskiden ayr?cal?kl? s?n?flar?n m?davimi oldu?u, yoksul emek?inin kap?s?na bile yakla?amad??? m?zelerle, konser ve tiyatro salonlar?yla, eskiden oldu?u gibi var?n? yo?unu elden ??karmas? gerekmeden, tan??t?rm??t?r.
Devrimle birlikte eskisinden daha ?ok say?da ve daha nezih bir seyirciyle bulu?an Sovyet sanat??s? kendisini koruyan aristokrat bir haminin kaprislerine boyun e?mek ya da ge?im derdi y?z?nden piyasan?n denetimine teslim olmaktan kurtulmu?tur. Sorumlu oldu?u tek mertebenin, sanata piyasa beklentilerine g?re ayar ?ekmekle g?revli bir avu? ele?tirmenin arac?l??? olmaks?z?n ula?abilece?i, izleyicinin veya okurun g?nl? oldu?unu bilmek gibi b?y?k bir ?zg?rle?tirici g?ce sahiptir art?k. ?ld?kten sonra, eserleri ancak aristokratlar?n malikanelerinden g?ny?z?ne ??km??sa sanatsal de?erinin anla??labildi?i eski d?zen geride kald???ndan, sanat??, ya?arken de?eribilinmezlikle de kar??la?maz. ??nk? art?k sanat?n?, halk?n g?z? ?n?nde, onun be?enisine sunarak ve sadece onun be?enisinden onay bekleyerek yapabilece?i bir olana?a kavu?mu?tur. ?zleyicinin tepkisini ve alk???n? s?ca?? s?ca??na hemen o anda al?r; sanat?n?n endazeye vurulmas? i?in y?zy?llar?n ge?mesi gerekmez.

E?itilen sanat?? ve e?itilen halk
Sovyet halk? bulundu?u her yerde o sezon sergilenen oyunlar?, konserleri, resimleri tart??an, sanat??lardan beklentilerini ulusal gazetelere yazan; be?enmediklerini ele?tiren yani k?sacas? sanata m?dahil olan bir halkt?r. Kendisinin, eskisi gibi cahil koyun s?r?s? yerine konulmas?na izin vermez. Ku?kusuz b?yle bir d?zeye gelebilmesi i?in olduk?a b?y?k bir ?aba da harcam??t?r bu halk. Sovyetler Birli?i?nin kurulu?undan itibaren ?lke ?ap?nda, yoksul emek?i ?ocuklar? i?in sanat e?itimi veren okullar?n, meslek kurslar?n?n, k?lt?r evlerinin, sanat?n her dal?nda, ilgi duyan?n kaydolabilece?i kurslar?n a??lmas? bu ?abay?, kar??l?ks?z b?rakmayarak disipline etmi?tir bir yandan.
?retim ve b?l???m?n kapitalist sistemde oldu?u gibi daha fazla k?r elde etmek amac?na g?re de?il insan gereksinimleri esas al?narak in?a edildi?i sosyalist sistemin k?lt?r ve sanat? da oda??na insan? al?r. Sanat? halktan uzakla?t?rarak onu anla??lmaz s?zc?kler y???n?na, renkler karma?as?na, sesler kakafonisine indirgeyen formalizmin yani bi?imcili?in Sovyetler Birli?i taraf?ndan en ?ok ele?tirilen sanat anlay??? olmas? da bu y?zdendir. Halk i?in sanat anlay???, anla??lmas? kolay, konusunu do?rudan do?ruya halk?n ilgi alanlar?ndan alan eserlerin ?retilmesini ?ng?r?r. Sosyalist sanat??lar geni? kitlelerin g?nl?k ya?amlar?n?n ?nemli bir par?as? olabilecek; onlar? ?al???rken, e?lenirken, sava??rken g??lendirecek ve g?n?llerini fethedecek sanat eserlerinin rahatl?kla alg?lanabilmesi gerekti?inin ayr?m?ndayd?lar. Ancak kapitalizmde oldu?u gibi biri, elit s?n?flar i?in yap?lan ve ?zel bir e?itimden ge?tikten sonra anla??labilen; di?eri de yoksul kitlelerin t?ketimine sunulan alelade, s?radan, standartla?m?? pop?ler ?r?nler olmak ?zere iki farkl? sanat?n olmas?na da kar?? ??k?yorlard?. Bir yandan sanat?n yetkin bi?imlerinin ve ifade tarzlar?n?n anla??labilmesi i?in seyirci, yani halk kitlesel e?itimden ge?erken sanat??lar da halk?n kolay anlayabilece?i, ancak estetik d?zeyinden taviz verilmeyen eserler ?retmek konusunda kendilerini e?itiyorlard?. Sovyetler Birli?i, hem sanat??n?n hem seyircinin/okurun birbirini anlamak i?in g?n?ll? e?itimden ge?ti?i bir ?lkeydi.

Sanatta da en b?y?k
Tiyatro, klasik m?zik, bale, opera, mimari gibi sanat dallar?nda Sovyetler Birli?i ekonomik ve siyasi bak?mdan d?nyada kaplad??? yer gibi tart???lmaz bir yer edindi. Ba?ar?l? ve etkili Sovyet sanat??lar? yeti?ti. Kapitalist ?lkelerin i??i s?n?flar? da Sovyetler Birli?i?ndeki karde?lerinin ger?ekle?tirdi?i k?lt?rel seferberli?i ilgiyle izlediler. Bir?ok kurumun kendi ?lkelerinde de kurulmas? ve devleti k?lt?rel giri?imlere fon ay?rmaya zorlamak i?in ?retimden gelen g??lerini kullanmay? ihmal etmediler. Sovyetler Birli?i emek?ileri, vaktiyle g?ky?z? kadar ula??lmaz olan k?lt?r ?????n? b?ylece sadece kendileri i?in de?il, ba?ka ?lkelerdeki karde?leri i?in de ele ge?irdiler.
D?nya emek?ilerinin y?zlerinin en ?ok g?ld???, g?n?llerinin en ?ok ayd?nland??? d?nem sosyalizm d?nemidir bu y?zden.
Nuray Sancar