04 Kasım 2007 00:00

rambo gazetecili?i yine i? ba??nda

?Gazeteci, insanlar, topluluklar ve uluslar aras?nda nefreti, d??manl??? k?r?kleyen yay?ndan ka??n?r.? B?y?k medya son haftalarda bu genel gazetecilik ilkesini bir kere ihlal eden haberlerle okur kar??s?na ??k?yor. K??e yaz?lar?nda kelle isteniyor, televizyonlarda haritalar ?st?nde sava? taktikleri veriliyor. ?stanbul Bilgi ?niversitesi, Medya ve ?leti?im Sistemleri B?l?m Ba?kan? Do?. Dr. Asl? Tun??la b?y?k medyan?n bu tutumunu ve k??k?rt?c? yay?nlar?n toplumsal yans?malar?n? konu?tuk.

Paylaş

do?. dr. asl? tun?
?Gazeteci, insanlar, topluluklar ve uluslar aras?nda nefreti, d??manl??? k?r?kleyen yay?ndan ka??n?r.? B?y?k medya son haftalarda bu genel gazetecilik ilkesini bir kere ihlal eden haberlerle okur kar??s?na ??k?yor. K??e yaz?lar?nda kelle isteniyor, televizyonlarda haritalar ?st?nde sava? taktikleri veriliyor. ?stanbul Bilgi ?niversitesi, Medya ve ?leti?im Sistemleri B?l?m Ba?kan? Do?. Dr. Asl? Tun??la b?y?k medyan?n bu tutumunu ve k??k?rt?c? yay?nlar?n toplumsal yans?malar?n? konu?tuk.

Son on g?nd?r kad?n programlar?ndan spor haberlerine, yine sava? boyalar?n? s?r?nm?? bir medya var kar??m?zda. ?ncelikle, b?t?n bu haber ve yorumlar i?in neler s?ylersiniz?
Medyay? g?rsel ve yaz?l? olarak ay?rmamak laz?m ama, g?rsel medya ?ok daha g?z?m?z?n ?n?nde oldu?u i?in ve ?ok daha televizyona bulanm?? bir toplum oldu?umuz i?in, ?nce televizyon kanallar? g?ze batt? bu duru?ta. Fakat bu noktada b?t?n mecralar? ele almak gerekiyor, internetiyle, yaz?l? bas?n?yla, g?nl?k gazetelerin internet sayfalar?yla, televizyonlarla, e?lence kanallar?yla ve ku?kusuz i?erikle. Yani spor programlar?ndan tutun, kad?n programlar?na kadar m?thi? bir d?n???me tan?k olduk son d?nemde.
Bir ma? skoru verircesine ?l? say?lar?n?n verilmesi ve hemen ard?ndan at?lan man?etler inan?lmazd?. Bizim rambo gazetecili?i dedi?imiz bir ?ey bu. Bunu daha ?nce de g?rd?k. Ne yaz?k ki Kardak krizi zaman?nda da g?rd?k. Gazeteciler tamamen i?in bir par?as? oldular. Gidip adaya bayrak diktiler vs. K?br?s meselesinde de g?rd?k mesela. Bu tip kriz ve gerginlik d?nemlerinde gazeteciler olaylar?n bir akt?r? oluveriyorlar. Bir bak?yorsunuz bilgilendirme i?levinden kendilerini soyutlam?? ve sava??? bir kimli?e b?r?n?vermi?ler.
Tabii bu kadar ac?lar kar??s?nda sorumlu yay?nc?l?k yapmak ?ok zor. ?ok ince ?izgiler var ??nk?. Beni burada kayg?land?ran y?n, i?in habercilik taraf?. ??nk? haber dili asla masum de?ildir. Haber dili, ?retilen, yap?land?ran bir olgu. Haber dili son derece sava??? bir dil olabilir. Siz sava? terminolojisiyle ?ok rahat her ?eyi anlatabilirsiniz. Son d?nemde yani bu hassas d?nemde bu denge kayboldu bence. ??nk? habercilik, sava?, ?at??ma ve kriz zamanlar?nda ?ok b?y?k ustal?k gerektiriyor. Asl?nda o zamanlarda belli oluyor habercili?in ne oldu?u.

T?rkiye ne ?at??ma, ne de cenaze haberlerini ilk defa duyuyor. Uzun y?llard?r zaten hayat?m?zdayd?. Bu sefer de?i?en ne?
Rakamsal olarak birden artma var. Bir de medyada hep rakam olarak ge?en, ?yk?lerini pek okumad???m?z askerlerin insani hikayelerini okumaya ba?lad?k. G?r?n?r olmaya ba?lad?lar. Bu bize yak?nl?k kazand?rd?. ?st orta s?n?f ve kentli i?in bu ?ok ge?erli de?il belki ama sonu?ta orada ?lenlerin kendi ?ocu?umuz da olabilece?ini anlad?k. Bu kadar infialin politik nedenlerinden ba?ka insani boyutu da var. ?o?u yoksul gen? ?ocuklar olmas?, aileleriyle son konu?malar?n?n yay?nlanmas? vs. b?t?n bunlar i? yak?c? ger?ekten. Bir de belli bir doyma noktas?na gelmesi infial uyand?rd?.

B?y?k medyadaki bu dilin, yarat?lan infialin, tezkerenin kabul edilmesini kolayla?t?rd??? yorumlar?na kat?l?yor musunuz?
Sava? ve ?at??ma, diplomasinin bitti?i yerde ba?l?yor. Dolay?s?yla her ?ey o kadar h?zl? geli?iyor ki. A??k?as? d?nyada g?ndemin bu kadar h?zl? de?i?ti?i ba?ka bir ?lke ben g?remiyorum. Biz ne anayasa de?i?ikli?ini tart??abildik, ne do?ru d?r?st se?im de?erlendirmeleri yapt?k. Her ?ey adeta ???k h?z?yla ge?iyor. Ve biz durup soluklan?p analiz yapam?yoruz. Bas?n da yapam?yor ne yaz?k ki. Okur olarak bizi serinkanl? analizlere g?t?recek mecra medya. Biz belki ?ok ?ey bekliyoruz medyadan. Onlar?n da nas?l kafalar?n?n kar???k oldu?unu, nas?l yanl?? yay?nc?l?k, gazetecilik yapabildiklerini g?rd?k. ??nk? do?ru soruyu sormuyorlar.

Do?ru soru nedir?
Do?ru soru, ?neden?? sorusu. Do?ru soru ?nas?l bu noktaya geldik?? sorusu. ?nsani odakl? sorular. Yoksa bir ma? skoru gibi, ya da ?l?leri ?bizden, onlardan? diye ay?r?p bir ?iddet s?ylemi yaratmak de?il. Habercilik bu d?nemlerde daha a???a ??k?yor, daha kristalize oluyor. Neleri yapamad???m?z, neleri yapmaya ?al??t???m?z, neleri ?zellikle yapmad???m?z da ortaya ??k?yor habercilikte. Bu bir g?nde olmad?. Neden bu noktaya geldik? Biz bu ac?lar? y?llard?r ?ekiyoruz. Ve ?imdiye kadar medyada do?ru analizler yap?lmad?. Yap?lsa bile yay?nlanmad?. Bunun bir benzer ?rne?ini Amerikan bas?n?nda g?rd?k. Do?ru sorular? sorabilseydi Amerikan bas?n?, ?u andaki Irak batakl???nda olmazd?. Oradaki bas?n bizden ?ok daha g??l?. Ama b?t?n o liberal dedi?imiz bas?n do?ru d?r?st soru soramad?. Hatta sava?? desteklediler. Onlar da sava? ????rtkanl??? yapt?, ?zellikle 11 Eyl?l?den sonra. Bir stat?konun arkas?nda olma, sorgulamama tutumu bas?n? bu noktaya getirdi. ?imdi ?imdi ?biz ne yapt?k? diyorlar. Ama art?k ?ok ge?.

?ktidar, siyasi-askeri erk ve medya patronu ili?kisi de do?ru sorular? sormay? ortadan kald?r?yor diyebilir miyiz?
Bu noktada karamsar olmak istemiyorum ama dedi?iniz gibi ?ok fazla fakt?r var. Yani siz ?ok iyi bir gazeteci olabilirsiniz, siz son derece do?ru sorular sorabilirsiniz, ?ok iyi analiz yaz?lar? yazabilirsiniz ama onlar? okura ula?t?rabilecek misiniz? ?nemli olan burada okura ula?ma noktas?. Ve bu dengeler o noktada ortaya ??k?yor. Dedi?iniz gibi m?lkiyet yap?s?, politik yetkililerle ili?kiler b?t?n bunlar haberin ula?mas?n? kimi zaman engelliyor ve otosans?re neden oluyor. ?? garantisinin olmamas?, tam olarak sendika olmamas?... Bir sekt?rde yarat?lan endi?e, tabii ki susmay? ve do?ru sorular? sormamay? beraberinde getiriyor. Dolay?s?yla gazetecilik prati?i anlam?nda evet, zarar veriyor. Gazetecilik evet yara al?yor.
Biz kendi medyam?z? tek sorunlu medya zannediyoruz ama d?nyada bize benzer pek ?ok sorunu olan ?lke var. Ama yine de ben bir yolunun olabilece?ine inan?yorum. Belli bir ?er?eveyle, belli yapt?r?mlarla; tabii e?itimle. Nitelikli elemanlar?n sekt?re girmesiyle ve zorlayarak, konu?arak. Bir ?ekilde bunu ??zmemiz laz?m.

O y?ntemlerden biri de etik kurallar. T?rkiye?de gazeteci ?rg?tlerinin belirledi?i (kimi holding medyas?n?n kendi belirledi?i) gazetecilik ilkeleri var. Ancak ne haberlerde, ne k??e yaz?lar?nda bu ilkelere uyulmuyor. Bu durum, metala?t?rman?n etik kabul etmez oldu?unu mu g?steriyor?
Yap?lan haberler, k??e yaz?lar? tabii ki ilkeleri ihlal anlam?na geliyor. Bu ihlallere o kadar ?ok ?rnek var ki gazete ve televizyonlarda.
Sava? ????rtkanl??? tabii ki sadece gazete man?etlerine de?il, k??e yaz?lar?na da s?zm?? bir vaziyette. K??e yazarlar? bu ilkelerden muafm?? gibi davran?yor. K??e yazarlar?na biz fazla de?er atfediyoruz. ?ok g??l? sayd???m?z k??e yazarlar? var. Fikirlerine fazlas?yla de?er verilen, ama her konu hakk?nda yazabilen, hatta politik g?ndeme damgas?n? vuran ve buna izin verilen asl?nda. Bir k??e yazar?n?n bu kadar g?c? olmal? m?? Her konuda yazmal? m?? Bunlar ayr? konular.
Medya e?er o kadar g??l?yse sava? dilinde, demek ki bar?? dilinde de kendini ispat edebilir. Neden o y?nde kullanm?yor o g?c?n?. Neden daha insana, bar??a odakl? s?ylemlere yer vermiyor?

Sizce neden bar?? dilini kullanm?yorlar?
??nk? insanlar?n duygular?na vuran yay?n yapmak ?ok kolay ??nk? b?yle durumlarda serinkanl? olmak zor ve birikim isteyen bir i?. Genel y?zeysel bir bak?? s?z konusu. Okuru-izleyiciyi galeyana getirmek ?ok kolay. Zaten ruh hali olarak ?izginin kenarday?z, bize ?hadi? dedi?i zaman sokaklara d?k?lmeye haz?r?z. Dedi?im gibi bu g?c? kullanmak ?ok kolay. Reyting ya da tiraj kayg?s? da bunun i?ine girebilir ama tam olarak bununla da a??klayam?yorum ben.

Bu k??k?rt?c?, sava??? dilin spor programlar?ndan kad?n programlar?na kadar yayg?nl?k kazanmas? ve gazete sayfalar?nda daha ?ok yer kaplamas? toplumsal hayata nas?l yans?yor?
Tabii ?rk?t?c? olan ?ey toplumsal sonu?lar?. Ve ?imdiye kadar ya?ad???m?z ve ?rkt???m?z olaylar. Bunlar? asl?nda normal hayat?m?zda da ya??yoruz, soka??m?zda mahallemizde, stadyumlarda. Bunlara biz s?radan fa?izm diyoruz. Ufak g?ndelik hayat?m?za s?zan olaylar bunlar. ?lle lin? gibi b?y?k olaylar olmak zorunda de?il. Ufak tefek olaylar bazen g?z ard? edilip ge?ilebiliyor. ?zellikle spor programlar?nda kullan?lan k??k?rt?c? dil. Bunlar tehlikeli ?eyler. Medya birtak?m insanlar? ?i?iriyor. Fakat bu insanlar?n donan?mlar? olmad??? i?in konu?tuklar? ?eyler k??k?rt?c? boyutlar almaya ba?l?yorlar ?zellikle bu d?nemlerde ??nk? kontrols?z konu?uluyor ve yaz?l?yor. Biz 6-7 Eyl?l olaylar?n? ya?am?? bir ?lkeyiz. Onun farkl? bir versiyonunu tekrar ya?amaktan korkar?m ben. Yani i? ???r?ndan ??kt??? anda toplumsal histeriyi kimse kontrol edemez. ?nsanlar?n beraber karde??e ya?ad??? bir toplumda alttan alta nefret dili yarat?rsan?z, ay?r?mc?l?k yaparsan?z b?t?n perspektif kaymaya ba?lar, sa?duyunun sesi duyulmaz olur. O y?zden bu kafa kar???kl???n?n toplumsal yans?malar?ndan korkuyorum.

B?yle zamanlarda medya nas?l bir duru? sergilemeli?
Medya nefret ve ?iddet dilini kullanmamaya ?zen g?stermeli. Ve i?in daha insani boyutunu ?ne ??karmal?. K?sacas? mesafeyi korumak ?nemli. Dolay?s?yla ne olursa olsun herkese e?it mesafede olunmas? zorunlu. O anlamda bar?? ?abalar?na da yer verebilen, biz ve onlar ikilemini s?rekli keskinle?tirmeyen, i?te ?intikam ald?k, biz de onlardan 35 ki?iyi ?ld?rd?k? demeyen... S?rekli k?sasa k?sas hali, kan? kanla temizleme ?abas?. ??z?me y?nelik bir yay?nc?l?k izlenmesi gerekiyor. Yani ne yapabiliriz? Ve buraya nas?l geldik? Anlamaya ?al??mak ?nemli ??nk? insanlar bilmiyor. Gazetecinin g?revi ayd?nlatmaya ?al??mak ve halk ad?na sorgulamak. Benim vatanda? olarak soramad???m sorular? sormak. Bir haberciden bunu bekliyorum. Yoksa beni maniple etmesi, k??k?rtmas?, sokaklara d?kmesini de?il. Yani habercinin sava??? kimli?inden art?k uzakla?mas? gerekiyor.

T?rkiye?deki gazetecilik ?rg?tlerinin de medyan?n bu duru?unda pay? yok mu?
Kesinlikle. Gazeteciyi koruyup kollayan bir ?rg?t eksikli?i hissedilen bir ?ey T?rkiye?de. Evet Gazeteciler Cemiyeti, Sendikas?, Derne?i gibi ?rg?tlenmeler var ama bunlar sembolik. Ne yapt?r?m? var ne de k?t? uygulamalarda bir etkisi var. O y?zden de gazeteciler taraf?ndan ?ok kucaklanm?yor. Gazetecilerin kendileri ele?tiriyor zaten bu ?rg?tleri. ?yelere bakt???n?z zaman belli ya? grubundaki belli ?yelerden olu?uyor. Evet k?n?yorlar, ?d?ller veriyorlar g?zel ama ne de?i?iyor ya da nas?l bir m?cadele veriliyor? ?niversitelerle nas?l bir i?birli?i i?indeler? B?t?n bunlar sorgulanmas? gereken ?eyler.

B?y?k medya, normal zamanlarda da olduk?a sab?kal? bir yay?n izliyor. Nas?l m?dahale edilir? ??z?m yollar?na ili?kin neler s?ylersiniz?
Haber dilinde m?thi? bir ?zensizlik var. Haber yaz?m?ndaki ba??bozukluk pek ?ok sayfada var ama mesela ???nc? sayfa haberlerinde direkt insanlar?n hayat?na yans?d??? i?in ?ok daha ?zenli olmak gerekiyor. Bas?n y?neticilerinin, edit?rlerin ?e?itli yollardan haber yaz?m kalitesini d?zeltmesi ve buna ?nem vermesi gerekiyor.
Kaliteyi nas?l y?kseltebiliriz? Nas?l bu sava??? dilden ar?nabiliriz? Yani daha ??z?me y?nelik bakmak laz?m. ?niversitelerin g?revi bu. Akademisyenler olarak bizim koltuklar?m?z ?ok rahat, bazen biz de a??r?ya ka??p medyay? yerden yere vuruyoruz. Peki biz kendi g?revimizi yapabiliyor muyuz? ??nk? i?in bir par?as? da bizleriz bir anlamda. Yani birbirimizin aras?nda bir ileti?im kopuklu?u var. Bunu gidermek ancak birtak?m i?birlikleri ile olur. Projelerle, seminerlerle, ??renci al??veri?i ile olur. Sonu?ta hepimiz ayn? gemideyiz. Birbirimizi su?layarak ileriye gidemeyiz.
Serpil ?lg?n
ÖNCEKİ HABER

Barzani?den ?stanbul toplant?s?na ?a?r?: ??z?m i?in bizimle ?al???n

SONRAKİ HABER

?Kom?u?dan destek isteyecek

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...