Kriz tehlikesi art?yor

Birka? y?ld?r bir?ok iktisat yazar? T?rkiye ekonomisinin yeni bir d?viz buhran?na gebe oldu?unu yazmaktad?r. Evrensel?de de ayn? endi?e s?k s?k dile getirildi.
Bu g?r???n dayana??, 2001 buhran?ndan sonra ekonominin normale d?nd??? 2002 sonundan bu yana enflasyonun s?rmesi (YTL?nin T?rkiye?de mal ve hizmet sat?n alma g?c?n?n azalmas?) buna mukabil d?viz kurunun sabitle?mesi (yani YTL?nin dolar, y?ro ve ithal mal sat?n alma g?c?n?n azalmamas?, hatta bilakis artmas?d?r). Ekonominin bor?lanarak b?y?mesidir. Gazetemiz 2 Kas?m g?n? ANKA ajans?ndan, 2008?de mill? gelirde elde edilecek her 100 dolarl?k art?? i?in yakla??k 126 dolar cari a??k verilece?ine dair bir tahmin yay?mlad?. Cari a??k b?y?k ?l??de bor?lanma demektir.
Ne var ki, birka? y?ld?r korkulan buhran ger?ekle?medi. Ger?ekle?medi?i i?in AKP bu y?l ikinci defa Meclis?e se?ilebildi. Siyasette ilgin? tesad?fler oluyor. Bug?ne kadar d?viz buhran? ??kmamas? AKP i?in olumlu bir tesad?f idi; ve AKP bundan yararlanmay? bildi.
Buna inanmak zor ama belki AKP 2008?i de buhrans?z atlatabilir. Tesad?fler denk gelebilir. Ama tehlike objektif olarak artmaktad?r.
Faraz? olarak, bu y?l?n ortas?nda 230 milyar dolara dayanan d?? borcu tedricen, azar azar ?demek m?mk?n olsa; cari a??k azar azar azalsa, kur uzun s?re santim santim artsa buhran dedi?imiz ?ey olmayabilir. Buhran ani ve b?y?k ?l?ekte d?? bor? ?demesi, ani ve b?y?k kur ayarlamas?d?r. Buhran siyas? krize de yol a?ar, ??nk? iktisad? buhran?n sarst??? kitleler memnuniyetsizlik g?sterir. Mevcut ?dengesizlikler? tedricen ve buhrans?z giderilse de bu d?? borcu ?demek i?in yap?lacak ihracat?n emek?ilerin ge?imi ?zerinde bask?s? olacakt?r. (Burjuva yazarlar bunu ?dengesizlik? olarak g?rmemektedir.)
ABD?de tehlike ge?mi? de?il
Ne var ki bu gibi y?llar boyu s?r?p biriken dengesizlikler, birikti?i gibi tedricen ??z?lmemektedir. Olay?n gerisinde ?ok say?da bankan?n, ?irketin T?rkiye?de tahvil alma, bono alma, kredi verme, mevduat yat?rma karar? vard?r (?s?cak para? denilen sermaye giri?leri). Bu ?ok say?da banka ve ?irketin fiinansal kararlar?n? e?g?den bir mekanizma veya kurum (hele hele T?rkiye misali bor?lanm?? az geli?mi? ?lkenin yarar?na e?g?den bir kurum) yoktur. Bu sebeple banka ve ?irketlerde deval?asyon yani YTL?nin kurunun de?i?ece?i korkusu patlak verdi mi, T?rkiye?de finansal varl?k (tahvil, bono, kredi, mevduat) tutan bankalar?n ve ?irketlerin varl?klar?n? topluca satarak d?vize ?evirme?e giri?melerini ?nlemek m?mk?n de?ildir.
??te yabanc?lar ve yerliler topluca d?viz talep edip d?viz kurunu h?zla y?kseltince (be? y?ld?r s?ren enflasyona g?re kurun y?zde 40-50 artmas? gerekir) enflasyon, reel ?cretin erimesi ve i?sizlik yine emek?ilerin ba??na patlayabilir.
ABD?de konut ve ipotekli kredi piyasas?ndaki zararlar ABD ve AB merkez bankalar?n?, para politikas?n? s?kmaktan, faiz hadlerini y?kseltmekten al?koymaktad?r. Bu da yerli ve yabanc? spek?lat?rler g?z?nde T?rkiye?de finansal varl?k tutman?n cazibesini s?rd?rmektedir. Bu a??dan vaziyet AKP?nin lehine g?r?nmektedir.
Ancak ABD merkez bankas?n?n ald??? tedbirlerle o ?lkede iktisad? daralmay? ?nleyip ?nleyemeyece?i belli de?ildir. ABD?de daralma olur ve bu AB?ye de yay?l?rsa o zaman T?rkiye ekonomisi Bat??ya ihracat?n?n k?s?lmas?ndan darbe yiyebilir.
Operasyonun etkisi
Tabi?, T?rkiye?nin Irak?ta s?cak takip yapmas?na kredi de?erlendirme kurulu?lar?n?n olumsuz tepkisi de hesaplanmas? gereken ayr? bir etken olabilir. AKP iktidar? elini a??r tutarken herh?lde bunu da g?z ?n?nde bulundurmaktad?r.
G?r?ld??? gibi, 1980?den bu yana ticarette ve finansta d??a a??lmakla T?rkiye?de egemenler kendi ekonomilerini kontrol etme imk?nlar?ndan feragat etti. Onlar i?in sorun buhranda i? adamlar?n?n bor?lar?n? ?deyebilmesi i?in devletin IMF?den bor?lan?p onlara d?viz sa?lamas?d?r. IMF borcu topluma y?klendi?inden, egemenler kendi bor?lanmalar?n?n faturas?n? emek?ilere ?detmektedir.

---

Bakandan ?cari a??k? itiraf?

Devlet Bakan? Mehmet ?im?ek, T?rkiye?nin d?? ticaret ve cari i?lemler a??klar?n?n ciddi boyutlara ula?t???n? belirterek, ?B?y?k bir d?? ticaret ve b?y?k cari a????m?z var. Son derece a??k. Orta ve uzun d?nemde bu a???? azaltacak ad?mlar ve ??z?mler bulunuyor. Bu ad?mlar? ataca??z. Bu t?r yap?sal sorunlar g?n?birlik, kolayc? ??z?mlerle ??z?lm?yor. Kolayc? ??z?m de yok? diye konu?tu.
?im?ek konu?mas?nda, kay?t d???n? rekabeti engelleyen en ?nemli unsurlar aras?nda sayarak, buna bir ?rnek verdi. ?im?ek, Ankara?ya yerle?irken evine bir k?t?phane yapt?rmak istedi?ini ve Ankara Siteler?den ?kea?dan 130 Paund?a alabilece?i bir kitapl??a, 7 bin 800 YTL fiyat ??kard?klar?n?, bu aradaki fiyat fark?n? sorduklar?nda ise ?Kaliteli malzeme kullan?yoruz? kar??l??? ald???n? s?yledi. ?im?ek, fiyat ald??? yerden, kaliteyi azaltarak yap?lacak bir kitapl???n fiyat?n? istedi?ini ve gelen fiyat?n 2 bin 500 YTL oldu?unu s?yledi. ?im?ek, ?Kay?t d??? emirle azalt?lm?yor? dedi.
Cem Somel