evrensel olmak

?orum?un ?skilip il?esinde bakkall?k yapan bir baban?n d?rd?nc? ?ocu?u olarak d?nyaya geldi (1939) ?smail Be?ik?i. Siyasal Bilgiler Fak?ltesi?ni bitirdi (1962). Askerlik g?revini Bitlis ve Hakk?ri?de tamamlad? (1962-1964). 1960 yaz aylar?nda SBF ??rencisi iken, tahsil i?i staj program? ?er?evesinde gitti?i El?z???da ilk kez K?rtlerle kar??la?t?. Giderek o y?reye ilgisi artan Be?ik?i?nin askerlik d?n??? ilgilendi?i konu, toplumbilim y?ntemleri ve Do?u sorunuydu art?k. Erzurum Atat?rk ?niversitesi?nde Sosyoloji asistanl???na kabul edildi ve burada 1964-1970 y?llar? aras?nda ?al??t?.
***
1965-70 y?llar? aras?nda, ?lkemizde ?ok s?k g?r?lmeyen, bas?n yay?n ve k?lt?rel zenginlik g?zlenmi?tir. 1961 Anayasas??n?n bir ?l??de de olsa i?lerlik kazanmas?, ?zg?r ?niversite ile demokratik bask? gruplar?n?n tutumu, Meclis i?i ve d??? sosyalist muhalefetin etkinli?i, topluma da yarat?c? bir ?zg?rl?k ve canl?l?k kazand?rm??t?. Sanat ve edebiyat cephesinin renklili?i ve ?retkenli?i yan? s?ra siyasal ve toplumsal ya?am? diri tutan bilimsel ara?t?rmalar da okurlar?n? yeti?tirmi?ti k?sa zamanda. Sosyalist gazete, dergi ve yay?nlarla birlikte, ?imdi hemen an?msad???m birka? kitab?n ad?n? yazmal?y?m. Adlar?ndan anla??laca?? ?zere T?rkiye?nin tarihi, siyas?, sosyal ve k?lt?rel tarihine tutulmu? bir projekt?r de?erindeki bu kitaplar, o s?ra zihin a??c? oldu?u kadar soru sormay? ve tart??may? da verimli k?lacak g?rev yapm??t?: (T?rkiye?nin D?zeni, D?n/Bug?n/Yar?n Do?an Avc?o?lu, Bilgi Y.1968), (D?zenin Yabanc?la?mas?/Bat?la?ma/?dris K???k?mer, Ant Y. 1968), (Do?u Anadolu?nun D?zeni, Sosyoekonomik ve Etnik Temeller, ?smail Be?ik?i, E Yay?nlar? 1969 ve 1970), (T?rkiye?de Geri Kalm??l???n Tarihi ile T?rkiye Ger?e?i, ?smail Cem, Cem Y. 1970.)
***
?lkedeki bunca olumlu geli?melere kar??n Erzurum?da Atat?rk ?niversitesi?nde g?revli asistan ?smail Be?ik?i, o s?ra yay?nlad??? Do?u Mitingleri?nin Analizi adl? incelemesi ve derslerinde anlatt??? konular nedeniyle idar? soru?turmaya u?ram??t?r (1968). Bir y?l sonra doktora tezi Do?uda De?i?im ve Yap?sal Sorunlar/G??ebe Alikan A?ireti yay?nlan?r (Do?an Y. 1969). [Be?ik?i ilk ve son kez bu kitab?n?n kapa??nda Dr. unvan?n? kullanm??t?r. Do?u Anadolu?nun D?zeni adl? kitab?ndan ve u?rad??? idar? soru?turmadan ?t?r? ?niversiteden uzakla?t?r?l?r (1970). Dan??tay??n y?r?tmenin durdurulmas? karar? da ilgililerce uygulanmaz. Ankara?ya d?ner. O s?ra bir y?ll?k evlidir kahraman?m?z.
***
1971 y?l?nda Siyasal Bilgiler Fak?ltesi?ne kabul edilir Be?ik?i. Ne var ki, bir s?re sonra Atat?rk ?niversitesi profes?rlerinin ihbar? ?zerine, Diyarbak?r S?k?y?netim Komutanl??? taraf?ndan tutuklan?r. Gerek?e ise Do?u Anadolu?nun D?zeni adl? kitab?yla, Ant dergisinde yay?mlanan bir makalesi ve derslerinde anlatt??? konulard?r. Bu, ?smail Be?ik?i?nin cezaeviyle ilk tan??mas?d?r.
***
Gazeteci Semra Somersan, Be?ik?i cezaevinde iken tarihe ??yle not d??m??t?: ??smail Be?ik?i, say?s?z kitab?-yaz?s? i?in ?su?lu?. T?rkiye?deki ?o?unlu?un tersine, hayat?n?n erken bir d?neminde K?rtleri ke?fetmi?, onlar ?zerine ara?t?rma yapm?? olmaktan ?malul?.? (Radikal 2-2 May?s 1999)
***
Be?ik?i?nin son cezaevi ser?veninde (dileriz sahiden son olsun) h?z?n oldu?u kadar trajikomik ??eler de vard?r. 1993??n Kas?m ay? ba?lar?nda ailesini ziyaret i?in ?skilip?te iken, o g?nl? H?rriyet gazetesinin i? sayfalar?ndan birinde, fazla dikkat edilmezse g?r?lmeyecek k???k bir haber yer alm??t?r: Be?ik?i?nin cezas? onayland?. O s?ra bu haberi okuyanlardan Be?ik?i?nin il?ede oldu?unu bilen hem?ehrilerinden birka??, vakit ge?irmeden C. Savc?l????na ihbarda bulunur. ?Cezas? onaylanm?? bir adam nas?l olur da serbest dola??r??
?nce savc?l?k fazla ?nemsemez, ama ihbar?n ard? arkas? kesilmeyince, Be?ik?i g?zalt?na al?n?r. B?ylelikle do?up b?y?d??? ?skilip?te de, bir rastlant? sonucu iki hafta tutukluluk ya?ar. Kahraman?m?z bu tarihi unutmaz: 13 Kas?m 1993.
On be? g?n sonra g?nderildi?i Ankara Kapal? Merkez Cezaevi?nde konuklu?u uzun s?rer; 1996 ?ubat??nda ?stanbul Metris Cezaevi?ne, ayn? y?l?n sonunda da Bursa Cezaevi?ne g?nderilir.
?smail Be?ik?i, o s?ralarda ??kar?lan bas?n aff? kapsam?nda, 15 Eyl?l 1999?da ?artl? olarak buradan sal?verilir.
?smail Be?ik?i?nin nedenini anlamad???, belki bu y?zden ?ok etkilendi?i olay, sal?verildi?i g?n ya?anm??t?r. Alt? y?l i?inde dola?t???/dola?t?r?ld??? cezaevlerinde ister istemez bir ayd?n, bir d???n?r ve yazar olarak kutular dolusu dergi, kitap ve gazete kesikleriyle; sayfalar dolusu el yaz?s? notlar?, kendisine gelen y?zlerce mektup birikmi?tir. Be?ik?i?nin cezaevinde ba?ka neyi olabilirdi?
Uzatmayal?m, Be?ik?i?nin kutulara ?zenle yerle?tirdi?i bas?l? ve yaz?l? k???t ad?na ne varsa kap? alt?nda bir bir ??kart?larak, masa ?zerinde duran kara kapl? kocaman ?? ciltlik defterde yaz?l? dergi ve kitap adlar?yla kar??la?t?r?l?r. Yaz?lar? ve mektuplar? okunur. O s?ra Bursa d???ndan gelen Be?ik?i?nin yak?nlar?, d??ar?da sab?rla, daha ?ok da merakla beklemektedir. Cezaevine girecek de?il, art?k ??kmakta olan bas?l? k???tlar?n yasak olup olmad??? incelemesi(?!) yakla??k ?? saat s?rer. Bir?o?una el konur, ?b?rleri rasgele kutulara t?k??t?r?l?r. Sonra da buradan buyrun?
***
?smail Be?ik?i?nin bug?ne dek toplam 36 kitab? yay?nland?. Pek ?o?u o y?llar?n ?nl? Ter?rle M?cadele Yasas??n?n 8. maddesine dayan?larak toplat?l?p dava konusu yap?ld?. An?lan bu madde, g?n gelip yasadan ??kar?ld??? halde kitaplar yine de ?zg?r b?rak?lmad?. ?artl? tahliye ile sekiz y?l ?nce d??ar? ??kan Be?ik?i hakk?nda, dergilerde yazd??? yaz?larla, kendisiyle yap?lm?? konu?malardan ?t?r? hakk?nda iki dava a??lm?? durumda. 301?in ikiz karde?i 216. maddeden?
***
Milliyet?te Fikret Bila?n?n emekli komutan ve genelkurmay ba?kanlar?yla yapt??? s?yle?ide ilgin? a??klamalar okuyoruz. Bunlardan ilki, Kara Kuvvetleri komutanl??? yapm?? Ayta? Yalman?dan.
?smail Be?ik?i?nin ya??t? oldu?unu tahmin etti?im Ayta? Pa?a, s?yle?isinin bir yerinde safiyetle ?unlar? itiraf ediyor: ?Oysa, bizler o d?nemde, ?K?rt yoktur? diye e?itilmi?iz. K?rtleri T?rklerin bir kolu olarak g?r?yoruz. Ortal?kta i?te da?larda gezerken, karda y?r?rken kart-kurt sesleri ??kt??? i?in K?rt denilmi?tir, gibi tarifler dola??yor. O d?nemde sosyal istekleri bile ?y?k?c? faaliyetler? kapsam?nda g?r?yoruz.?
***
1071?den beri Anadolu?da, hayat?n hemen her karesinde birlikte ya?ad???m?z K?rtlerle ilgili olarak ?st d?zey bir komutan?m?z?n edindi?i bilgi sahiden bu kadar m?? Peki pa?am?z gen? subayl???nda, T?rk?e konu?amayan, bunun da bedelini asker oca??nda olduk?a pahal? ?deyen, genelde k?rsal kesimden gelmi? K?rt erlerini de mi an?msam?yor? ??in daha da hazin ve umut k?r?c? yan?, ancak bu kadar tan?yabildi?i yurtta?lar? K?rt halk?n?n sosyal isteklerini ?devlete y?nelik? y?k?c? faaliyet olarak alg?lay?p onlarla sava?malar?, k?y ve ormanlar?n? yakmalar?? Pek ?ok sosyal d???me d???m katan g??e zorlamalar?? Yan?lm?yorsam, bu konuda siyaset?i olarak yaln?zca Cem Boyner?in muhalefetine tan?k olmu?tuk: ?Yahu? demi?ti; ?Bir devlet nas?l kendi topra??n? bombalar?!?
***
Be?ik?i, ilk tutukland??? 1971 ile son tahliye edildi?i 1999 aras?ndaki 28 y?l?n 18?ini i?eride ge?irdi. E?i Leman Han?m (emekli ??retmen) on sekiz y?l mahpus yolu g?zledi. Sonunda sa?l???n? yitirdi. Bilindi?i gibi, kocas?n?n b?t?n su?u, ?lkesinin Do?u ve G?neydo?u b?lgeleri ?zerinde yapt??? sosyolojik ara?t?rmalar? Ne yaz?k ki(!?) bu b?lgenin ?znesi insanlar da K?rt k?kenli? Devlet i?te bu y?zden olmal?, T?rk k?kenli ?smail Be?ik?i?yi hi? affetmedi. Ne diyelim, vars?n can? sa? olsun!
Remzi ?nan