YEN? D?NYA

Eduard Bernstein (1850-1932) g?n?m?zde kullan?lan anlam?yla ?sosyal demokrat? siyasetin ku?kusuz en ?nemli teorisyenlerinden biridir. Bernstein??n ?reformizm? olarak da adland?r?lan ve ?devrimci de?il evrimci sosyalizm? olarak ?zetledi?i politik duru? Marx??n ?ng?r?lerinin ele?tirisi ?zerinden geli?tirdi?i kimi temel arg?manlar ?zerine kuruludur. Bug?n?n sosyal demokratlar?n?n da s?k?a referans verdi?i Bernstein??n Marx??n ?ng?r?lerine dair ele?tirisini kabaca ?? ba?l?k alt?nda toplamak m?mk?nd?r:
1- Marx??n yoksulla?ma teorisinde ?ng?r?lenin aksine, 1873-95 aras? i??ilerin reel geliri gerilemek bir yana y?zde 40 dolay?nda artm??t?r (g?da maddeleri fiyatlar? y?zde 35 dolay?nda d??erken, ?cretler y?zde 5 oran?nda artm??t?r).
2-Sermayenin tekelle?mesini ?ng?ren Marx??n aksine, 1890?lardan itibaren yayg?nla?an anonim ?irketler sayesinde ?sermaye tabana yay?lm??t?r?.
3-Marx??n Manifesto?da ifade etti?i ?i??i s?n?f?n?n vatan? yoktur? ?eklindeki s?ylem i??i s?n?f?n?n elde etti?i e?it oy hakk? ve di?er sosyal kazan?mlar kar??s?nda ge?erlili?ini kaybetmi?tir. Bernstein ulusal burjuvazi ile i??i s?n?f?n?n ?rt??en ??karlar?na vurgu yaparken, 1. D?nya Sava?? ?ncesinde i??ilerin sergiledi?i milliyet?i tutumun da bu arg?man? bo?a ??kard???n? ?ne s?rm??t?r.
Bernstein??n ele?tirileri Alman Sosyal Demokratlar?n sa? kanad? taraf?ndan benimsenmekle birlikte, Marksistler Marx??n ?ng?r?lerinin ?arp?t?ld???n? ileri s?rm?? ve Bernstein??n arg?manlar?n?n kapsaml? bir ele?tirisini sunmu?tur. Yine k?saca ?zetlersek:
1-Marx??n ?Yoksulla?ma Teorisi? iki temel varsay?m ?zerine kuruludur. ?lki, artan uzmanla?man?n getirdi?i yabanc?la?mad?r ki Bernstein bu noktay? atlamaktad?r. ?kincisi ise sermayenin artan k?r oranlar? kar??s?nda proletaryan?n sermaye kesimine oranla ?g?reli? olarak yoksulla?mas?d?r. Bernstein??n bahsetti?i d?nemde i??i s?n?f?n?n gelir art??? sermayenin pay?ndaki art???n kar??s?nda g?reli olarak azalm??t?r. K?sacas? i??i s?n?f? g?reli olarak yoksulla?m??t?r ve gelir e?itsizli?i b?y?m??t?r. Kald? ki Bernstein?in bahsetti?i d?nemde art???n neredeyse t?m? g?da fiyatlar?ndaki d????ten kaynaklanmaktad?r. D??en g?da fiyatlar? kar??s?nda ?cretler genel seviyesinin de?i?memesinin en ?nemli sebebi ise i??i s?n?f?n?n ?rg?tl?l???d?r. Bu s?re?te elde edilen t?m kazan?mlar i??i s?n?f? m?cadelesinin do?rudan sonucudur. Hedefleri k?s?tl? reformist bir hareketin kazan?mlar? da k?s?tl? olacakt?r.
2- Hilferding?in Finans Kapital adl? eserinde de belirtti?i ?zere anonim ?irketler 19. y?zy?lda sermayenin mevcut s?n?rlar?n ?tesinde geni?lemesinin en ?nemli arac? haline gelmi?tir. Bu ?irket modeliyle birlikte belirleyici hisseye sahip olan sermayedar basit ?irketlerde olmas? gerekenden ?ok daha ufak bir payla ?ok daha geni? bir sermayeyi kumanda etmektedir. Tabandaki hissedarlar?n y?netimde ya da ?retim s?recinde s?z haklar? ise pratikte yoktur. K?sacas? Bernstein hisse senetlerine da??t?lan ufak k?r paylar? ?zerine odaklan?rken b?y?k resmi atlam??, bu yeni ?irket modelinin e?i benzeri g?r?lmemi? ?l?ekte tekelle?meye yol a?aca??n? ?ng?rememi?tir.
3- ???i s?n?f?n?n dindar olmas? dinden, devlet?i olmas? devletten do?rudan ??kar? oldu?u anlam?na gelmedi?i gibi sava?a verdi?i reaksiyon da sava?tan veya milliyet?ilikten ??kar? oldu?unu g?stermemektedir. Burada egemen ideolojinin i??i s?n?f?n?n bilincini ?ekillendirmekteki rol? g?z ard? edilmektedir.
Bernstein??n bu son tespiti Marx??n i??i s?n?f?n?n uluslararas? ortak ??karlar?na yapt??? vurguyu ??r?tmekten uzak olmakla birlikte milliyet?ili?in i??i s?n?f? ?zerindeki etkisi bug?n de d?n oldu?u gibi s?regelmektedir. Emperyalist ?lkelerin i??i s?n?f? devletlerinin sald?rgan politikalar?ndan kimi zaman ??kar sa?lamakla birlikte madalyonun ?teki y?z?nde farkl? bir resim ortaya ??kmaktad?r. Irak sava??n?n da g?sterdi?i gibi, her uluslararas? m?dahale ayn? zamanda merkez ekonomilerinde art?-de?erin ?cretli kesimden kimi sermaye gruplar?na y?nelik yeniden da??l?m?na da arac? olmaktad?r. Artan askeri harcamalar e?itim, sa?l?k gibi ?cretli kesime geri d?n??? olan sosyal harcamalar ?zerinden kesintilerle finanse edilirken, bu kaynaklar silah ?reticilerine, Irak??n ?yeniden yap?lanmas?nda? rol oynayan Amerikal? ?irketlere aktar?lmaktad?r. Elbette bu sekt?rlerde ?al??an kimi i??ilerin refah seviyesinde k?smi bir art?? yarat?lm?? olabilir ama sava??n genel olarak Amerikan i??i s?n?f?n?n refah seviyesini y?kseltmedi?i, aksine geriletti?i a?ik?rd?r. T?pk? devlet b?t?esinden yap?lan ko?ullu uluslararas? yard?mlarda oldu?u gibi (yard?m bedeli kar??l??? belli bir mal?n al?m?n? zorunlu k?lan ila?, silah gibi) sava?larda da di?er bir ?lke ?zerinden toplumun genelinden kimi sermaye gruplar?na do?ru bir art?-de?er aktar?m? ger?ekle?tirilmektedir. Elbette Amerika kazand?, Irak kaybetti ?eklinde ulus d?zeyinde yap?lan analizler emperyalist ?lke i?erisinde ger?ekle?en bu yeniden da??l?m mekanizmas?n? saptamakta yetersiz kalmaktad?r.
Di?er yandan, s?n?rlar?n ?retimin t?m unsurlar? i?in (emek i?in ?ok daha s?n?rl? olsa da) giderek belirsizle?ti?i g?n?m?zde i??i s?n?f?n?n uluslararas? dayan??mas? ?ok daha b?y?k bir ?nem ta??maktad?r. ??yle ki, ta??mac?l?k ve ileti?im maliyetlerinin y?zy?l ?nce belki de ?ng?r?lemeyecek ?l??de azald??? g?n?m?zde yat?r?m?n bir ?lkeden di?er ?lkeye kaymas? son derece kolayla?m??t?r. Bu geli?menin do?rudan bir sonucu olarak ?o?u sekt?rde sermeye i??i haklar?n?n geli?mekte oldu?u bir ?lkeden di?erine h?zla ka?abilmektedir. Bu durum sermaye ??k???n? engellemek kayg?s?yla uluslararas? planda sosyal haklar a??s?ndan dibe do?ru bir yar??a yol a?maktad?r. Bug?n ABD?deki dev ?irketlere ait bir?ok m??teri hizmetleri servisi dahi deniz a??r? ?lkelere ta??nmaktad?r. New York?ta bilgisayar? bozulan bir m??teri bozuklu?un giderilmesi i?in telefonu a?t???nda kar??s?nda ABD?deki ortalama ?cretin ?ok daha alt?nda ?al??maya raz? Hintli veya Porto Rikolu bir ?al??an bulabilmektedir. T?pk? alt?na h?cum sonras? maden t?kenince terk edilen hayalet kasabalar gibi ge?mi?te otomotiv devriminin simgesi olan Detroit?de de otomotiv fabrikalar?n?n ba?ka ?lkelere kayd?r?lmas? sonucunda hayalet kasabalar ortaya ??km??t?r. Ve elbette ?lkenin d?rt bir yan?na savrulan i?siz ve evsiz bir n?fus.
Bug?n Avrupa?da ve ABD?deki nispeten y?ksek ?cretler ve kimi sosyal haklardan ka??nmak amac?yla dev fabrikalar?n kap?s?na kilit vurup ?retimlerini t?m?yle ba?ka ?lkelere ta??yan Avrupa ya da Amerika merkezli ?irketlerin ulusal aidiyetinin k?r g?d?s? kar??s?nda esamesi okunmamaktad?r. Ayn? ?irketler, k?rlar? s?z konusu oldu?unda t?pk? Walmart ?rne?inde g?r?ld??? gibi ka?ak g??men i??ileri ?ok d???k ?cretlere istihdam edip kendi vatanda?lar?n? kap? ?n?ne koymakta da bir sak?nca g?rmemektedir. Bu ?lkelerdeki i??iler a??s?ndan ise bu s?recin do?al sonucu t?rmanan ?rk??l?k ve yabanc? d??manl??? olmu?tur. Oysa bilinmelidir ki Meksika?daki olumsuz ?al??ma ko?ullar?, ABD?deki ?al??anlar? da bask? alt?na alacak ve ge?mi?ten gelen sosyal kazan?mlar?n?n erimesine yol a?acakt?r. Yabanc? yat?r?m ?ekmek beklentisiyle uzun vadede refah?n?n artaca??n? umarak kimi kazan?mlar?ndan taviz vermeye raz? olanlar bilmelidir ki, o taviz verdik?e ayn? kayg?larla taviz vermeye raz? olan birileri ??kacak ve bu ?dibe do?ru yar??? ?cretli kesimin ekonomik b?y?meden ald??? pay?n s?rekli gerilemesiyle son bulacakt?r. Hi? ??phe yok ki, bug?n i??i s?n?f?n?n uluslararas? dayan??maya her zamankinden ?ok ihtiyac? vard?r.
***
Bu haftadan itibaren yaz?lar?ma bir s?re ara veriyorum. Bug?ne kadar bu uzun yaz?lar? okuma zahmetine katlanan Evrensel okurlar?na te?ekk?r ederim. En yak?n zamanda tekrar bulu?mak dile?iyle?
Murat Birdal