evrensel olmak

1789 Frans?z Devrimi?nden sonra d?nyada en b?y?k yank? uyand?ran Rus Devrimi?nin (1917) ge?en haftalarda 90. y?l d?n?m? biraz h?z?nle de olsa an?msand? ve kutland?. ?nsanl?k tarihi i?in b?y?k anlam ifade eden bu devrimin gerek Rusya?da, gerekse d?nyan?n ?b?r ?lkelerinde ne getirip ne g?t?rd???n? tarihe b?rak?yoruz.
***
Rusya?y? Rusya yapan
Rus ayd?nlanma felsefesinin do?u?unu tarih?iler, 18. y?zy?l?n sonlar?ndan (II. Katerina?n?n d?nemi) ba?lat?r. 1917?ye gelene dek zaman zaman ?arlar?n h??m?na u?rat?lsa da h?z kesmemi?tir. Ayd?nlanman?n sonu?lar?yla d???nce, sanat felsefesi ve edebiyat alan?nda d?nya literat?r?nde sayg?yla yer al?nm??t?r. 19. y?zy?l inan?lmaz verimli ya?anm??t?r. 20. y?zy?la girilirken geli?en, h?zlanan ve g??lenen sol siyas? ?rg?tlenme, ard?ndaki g?rkemli miras?n ayr?m?ndad?r. Kimler diye sorulursa ilk a??zda ?erni?evski (1828-1889), Plehanov (1856-1918), Belinsky, Herzen, Dubroliyev gibi devrimci demokrat d???n?rleri an?msayabiliriz.
***
B?y?k bir ?ng?r?
D?nyaca ?nl? romanc? Turgenyev? Alman ve ?svi?reli m?rebbiyeler elinde b?y?m??; bir aya?? Avrupa?da. Frans?zca, Almanca ve ?ngilizce biliyor. Bu ?iyi aile ?ocu?u? ve ?aristokrat? yazar?m?z da (1818-1883) s?r?p gelen bask?dan nasibini al?r. Gogol?un ?l?m? ?zerine yazd??? bir yaz? ?zerine ?nce hapse at?l?p, sonra s?rg?ne g?nderilir. ?a??n?n ger?ekleriyle toplumdaki d???nce ak?mlar?n? dikkatle izleyen Turgenyev, son roman? Ham Toprak?ta (Rus?a asl?ndan ?eviren ??kr? Kad?o?ullar?. Toplum Yay?nlar?, Ocak 1969, Ankara) ?lkesinde otuz k?sur y?l sonra patlak verecek sosyalist ihtil?lin r?ntgenini b?y?k bir sezgiyle ?eker.
***
1917?nin ?nderi Lenin (1870-1924), kendisini iyi yeti?tirmi? Rus entelijansiyas?ndand?r. Hukuk ??renimi de g?rd?. Daha 23 ya??nda iken ?K?y Hayat?nda Yeni Ekonomik D?n???mler? ba?l?kl? yaz?s?yla dikkati ?ekti. 1895?te Petersburg?daki bir siyasi eyleminden ?t?r? Sibirya?ya s?r?ld?. 1900??n ba??nda cezas? bitip d?nd???nde, Avrupa?ya g?? etmek zorunda kald?. Daha sonra yak?n dostu olacak b?y?k yazar Gorki (1869-1936) ve ba?ka ilerici yazarlarla tan??t?. ?zellikle Gorki ile ili?kisi hi? kesilmedi.

Mektuplar?
G?rebildi?im kadar?yla Rusya?da mektup yazma gelene?i ?ok k?kl?? O s?ralar mektup d???nda bir ileti?im arac? olmad???ndan herhalde, ayn? kentte de olsa, eli kalem tutanlar ??enmeden s?rekli mektup yazm?? birbirine. [?rne?in ?nl? Frans?z biyografi yazar? Henri Troyat, ?ehov (1860-1904) adl? ?ok ilgin? kitab?n?, kalk?p gitti?i Sovyetler Birli?i?ndeki ?ehov M?zesi?nde korunan mektuplardan derlemi?. ?ehov?un yazd??? ve ?ehov?a g?nderilen mektuplardan...]
***
Lenin?den Gorki?ye?
?imdi as?l konuya geliyorum. ?lkemizde ?mektup edebiyat??, ?an? edebiyat?? kadar ilgi bulmasa da g?z?m? karart?p ??kartt???m Lenin/Mektuplar?da (?ev. Murat Devrim/A.Bilgi, Toplum Yay?nlar?, ?ubat 1969, Ankara, 240 sayfa) Lenin?in e?ine, dostlar?na, d???nce ve eylem arkada?lar?na yaz?p g?nderdi?i tam 100 mektup var. Bunlar?n kaleme al?n??? 1900-1922 aras?. Tabii birka? cildi dolduracak mektuplardan bir se?me bunlar. Maksim Gorki?ye yaz?lan 10 mektubun ilk 9?u devrimden ?nce yaz?lm?? (1907-1913) ve y?llard?r sa?l?k nedeniyle ya?ad??? Capri Adas??na g?nderilmi?. 10. mektubun tarihi 31 Temmuz 1919?dur; not d???lmemi? ama, b?y?k olas?l?kla Gorki art?k ?lkesindedir.

Devrim g?nleri
Devrim?in ?zerinden hen?z iki y?l bile ge?memi?. Ortal?k ana baba g?n?. Kocaman co?rafyada karma?a, umut, umutsuzluk ve y?lg?nl?k? Tek pusula sosyalizm. Yeni bir d?nya kurulaca?? vaat edilerek yola ??k?lm??. Bunun temelinde iki y?z y?ll?k Rus ayd?nlanmac?l???n?n ve ger?ek?i edebiyat?n ink?r edilemez harc? vard?r. Soylular?n ve aristokratlar?n yerini art?k eme?iyle ge?inen insanlar alacakt?r? ?Ba?lar? ayak, ?ayaklar? ba? olacakt?r. Hay?r, bu kadar de?il! Ge?mi?te insan eliyle, insan beyniyle yarat?lm?? bilc?mle ?r?n hepimizindir; insanl??a mirast?r. Devrimimiz onlara sayg? ve ??kran duyar. B?yle d???n?p b?yle yaz?p konu?uyor Lenin ve arkada?lar?, hem de inanarak.
***
Devrimin beyni Lenin, edebiyat ?evresinden en ?ok da Gorki?yi kendine yak?n buluyor. Gorki ondan bir ya? b?y?k, belki ondan daha ?nl?, hatta varl?kl? da. Yay?n ve ?rg?tlenme konusunda gerekti?inde Lenin?e i?tenlikle el uzatm??t?r. Elbette kom?nisttir ve devrime kendisi gibi inanm??t?r.
?imdi? Sevgili ustam?z Gorki nas?l bir mektup yazm?? ki, Lenin hop oturup hop kalk?yor.
Lenin olduk?a uzun mektubuna, hemen her zaman oldu?u gibi ?Sevgili Aleksey Maksimi?? diye ba?lam?? ve sonunda; ?Senin, Lenin? diye de imzalam??. Hitapla imza aras?nda yaz?lanlara gelince? Hani s?zc???n tam anlam?yla ?zehir z?kk?m?. Nedenini Lenin?in Gorki Usta?ya yazd?klar?ndan ??karmak ne kadar m?mk?n, bilemiyorum. Yine de mektubun baz? b?l?mlerini birlikte okuyal?m:
?Mektubunu tekrar tekrar okuyup, var?lan sonu?lar ile ?ne s?r?len (ve bulu?malar?m?zda anlatt???n) ?eyler aras?ndaki ilintiyi d???nd?k?e, mektubunda, ??kard???n sonu?lar?n da, b?t?n izlenimlerinin de tamamen hasta oldu?u kan?s?na var?yorum.(?) H?rs?zlara kar?? m?cadeleye (beyaz muhaf?z olmayan) ayd?nlar? ?ekmek i?in her ?ey yap?lmaktad?r. Ve aydan aya Sovyet Cumhuriyeti, kocakar? gibi d?rlanma ve ate? p?sk?rme yerine i?tenlikle i??ilere ve k?yl?lere yard?mc? olan burjuva ayd?nlar?n? artan bir oranla saflar?na almaktad?r. Bunu Petrograd?da farketmek imkans?z; ??nk? oras?, hayatta yerlerini ve (kafalar?n?) yitiren burjuvalarla (burjuva ayd?nlar?yla) dolu bir ?ehirdir, ama dediklerim b?t?n Rusya i?in inkar edilemez bir ger?ek.(?) ?lke, devrilmesinin vah?ice intikam?n? alan t?m d?nya burjuvazisine kar?? ate?li bir m?cadele i?inde. Tabii ilk Sovyet Cumhuriyeti?ne kar?? her taraftan ilk darbeler.(?) Hayat i?ren?le?ti, kom?nizmden sapma ?derinle?iyor?. As?l sapma nerede, bunu s?ylemek imk?ns?z. Politika ya da fikir alan?nda bir sapma belirtisinin g?lgesi bile yok. As?l sapma, politika ile u?ra?an ya da en ?iddetli ?e?itten bir m?cadeleye b?t?n varl???n? koyan insanla, yeni hayat? g?remeyece?i bir duruma kendisini zorla sokan ve b?y?k bir burjuva ba?kentinin koku?ma izlenimleri her yan?n? saran bir insan?n ruh hali aras?nda.?
Lenin, mektubunun son paragraf?nda sanki b?t?n yazd?klar?n? ?zetliyor:
?Mektubunun konusu ?zerindeki d???ncelerimi sana a??k?a s?yledim. Seninle konu?malar?mdan, daha ?ok ?nceleri ayn? fikirlere ula?makta idim ama, senin mektubun, bu g?r??melerden elde etti?im izlenimlerin b?t?n?ne bir bi?im verdi ve bir sonuca ula?t?m. Sana zorla bir ?eyi kabul ettirmek istemem ama, gene de ?unlar? s?ylemeden edemeyece?im: ??inde ya?ad???n ?artlar? temelden de?i?tir; ?evreni, ya?ad???n yeri, i?ini g?c?n? t?m?yle b?rak? Yoksa hayat seni b?sb?t?n tiksindirebilir.?
***
?imdi aradan y?llar y?llar ge?ti. Lenin 83 y?l ?nce hayata g?zlerini yumdu. Gorki 71 y?l ?nce.
Sovyetler Birli?i da??l?p tarihe kar??al? yirmi y?la yakla??yor? Acaba diyorum, hayal bu ya, Lenin ile Gorki ?imdi o sonsuz uykular?ndan uyan?p, olan biteni g?rselerdi, ne derlerdi acaba?..

OKUR DOSTLARA
Kalpak ve Kartal. De?erli Yazar Mucize ?z?nal, Cumhuriyet?in ilk adalet bakanlar?ndan Mahmut Esat Bozkurt?un ya?am?n? romanla?t?rm??. (Ku?adas? Ticaret Odas? Yay?nlar?. 225 sayfa. Ku?adas?, 2007.)
Remzi ?nan