18 Kasım 2007 00:00

o bize tarihin emaneti

Bir r?zgar esti, iki milyon insan do?up b?y?d??? ata topraklar?n? terk etmek zorunda kald?. O r?zgar m?badele r?zgar?yd?.

Paylaş

Bir r?zgar esti, iki milyon insan do?up b?y?d??? ata topraklar?n? terk etmek zorunda kald?.
O r?zgar m?badele r?zgar?yd?.
30 Ocak 1923 tarihinde Lozan?da TBMM H?k?meti?yle Yunanistan H?k?meti aras?nda imzalanan Yunan ve T?rk Ahalinin M?badelesine ?li?kin S?zle?me ve Protokole g?re do?up b?y?d?kleri topraklardan zorla ve zorunlu olarak kopar?lanlar?n belleklerinde bu kopu?, kopar?l?? derin iziler b?rakt?.
Bu r?portaj i?te o milyonlardan birinin, y?z ya??ndaki birinci ku?ak Selanik m?badili Faruk ?zvardar??n ?orada? ve ?burada? ya?ad?klar?yla, 58 y?l aradan sonra gitti?i Selanik?te ya?ad?klar?n? anlat?r.
...
Onun hayat? par?alanm?? zamanlar? g?steren bir hayat, bir tan?kl?k.
?ki ki?iymi? gibi ya??yor, ?orada? ve burada.
Bir ?orada?, bir burada.
Hayat? ona bir arma?an.
Ve o arma?an hayattan bug?n bize kalanlar, tarihe arma?an.
O bir tarih.
Onun hayat?, bug?n?n ve yar?n?n tarihine ?nemli bir tan?kl?k.
1907 y?l?nda Selanik kent merkezinde, Ak?e Mescit Mahallesi?nde do?an Faruk ?zvardar, babas? Yusuf Bey taraf?ndan Kafkasya, annesi Naciye Han?m taraf?ndan Konya k?kenli. Babas?n?n aile b?y?kleri ?93 Harbi?nde Kafkasya?dan g?? ederek K?lk????n Boymitsa k?y?ne yerle?mi?.
Onun belle?inde, d?nemin padi?ah? Be?inci Mehmet Re?at?? kar??lamaktan Balkan Sava?? g?nlerine, Yunanistan Kral? Birinci Yorgo?nun ?ld?r?lmesinden, Kral Konstantin?i kar??lama ve 1917?nin A?ustos?unda Selanik?i k?l eden ?? g?nl?k b?y?k yang?n gibi ?nemli tan?kl?klar o g?nlerdeki heyecanla duruyor.
?imdi tarihin ve hayat?n bize emaneti ?zvardar ?ocuklu?undan ba?layarak hem Ak?e Mescit?i, hem de yaz aylar?nda gittikleri Boymitsa k?y?n? anlatacak, ben yazarak gelece?e aktaraca??m.
?nce ve okul g?nleri:
?Bizim Ak?e Mescit Mahallesi ?ehrin merkezinde, Ayasofya Camii, Beyaz Kule ve Kemeralt??n?n ortas?ndayd?. ?ki katl? evimizin bir taraf?nda ihtiyarhane, bir taraf?nda metropolitlik vard?. Mahallede ?o?unluk T?rklerdeydi. Az da olsa Rum ve Yahudi vard?. O ev 1917?deki b?y?k yang?nda k?l oldu. Yazlar? gitti?imiz K?lk????n Boymitsa k?y?nde Bulgar ve Rumlar da ya??yordu. Yahudi yoktu. K?yde dut bah?elerimiz, arazilerimiz vard?. Dut bah?elerinde ipek b?ce?i (kukul) yeti?tirir, t?t?n ekerdik. ?r?nleri t?ccar aya??m?za gelip al?rd?. Selanik?te mahalle mektebine gitti?im zamanlardaki tedrisat ba?kayd?. Ba??m?zda m?derris vard?. ?? d?rt s?n?f bir arada okuyorduk. M?derris s?n?fa girerken ?K?yam?? diye ba??r?nca aya?a kalkard?k. Okulda eski T?rk?e okuma yazmay? ve Kuran?? ??rendim. Sonra okula Rum hocalar geldi. Onlardan Rumca da ??rendim. Be?inci s?n?f? bitirdim.?

Balkan Sava?? g?nleri
Faruk ?zvardar Balkan Sava???n? ve Boymitsa?da Bulgarlar?n yapt?klar? zulm? de hat?rl?yor.
??te anlatt?klar?:
?Balkan Harbi?nde babam askerdeydi. Be? alt? ya?lar?mdayd?m, hat?rlar?m. Bulgarlar Boymitsa?da katliam yapt?. Yerli Bulgarlar?n muhtarlar?na Kocaba?? derlerdi. Kocaba??lar halk? camiye toplad? bir seferinde. Sonra g?t?r?p ?ld?rd?ler. Bulgarlar?n camiye toplad?klar? aras?nda iki karde? vard?. Katliamdan kurtulup k?ye haber vermi?lerdi. O iki karde?ten birisi bizimle Yeni?iftlik?e geldi. Ad? ??kr?, soyad? Kurtulu??tu. Di?er karde? Menemen?e gitmi?ti. Bulgarlar?n zulm? bir iki ay s?rd?. Selanik Yunanistan y?netimine ge?ince katliam durdu. Sava? s?ras?nda Rumlar ve Yahudilerle aram?zda bir problem ??kmad?. Sonra ordu bozuldu?u i?in, babam askerden d?nd?. Ona Boymitsa?da yeniden kavu?tuk.?
Tarihin tan??? Faruk ?zvardar??n, Selanik?in en kar???k g?nlerinde ya?ad?klar? sadece Balkan Sava?? g?nleri de?il.
Onun tan?kl?k da?arc???nda d?nemin padi?ah? Be?inci Mehmet Re?at?? kar??lamaya gidi?i ve Yunanistan Kral? Birinci Yorgo?nun ?ld?r?l???n? hat?rlamas? da var.
?zvardar?a kulak verelim:
?Bir g?n Sultan Re?at??n Selanik?e gelece?ini duyduk. K???kt?m ama ?ok iyi hat?rl?yorum. Merkeze gittik annemle. Padi?aha mermerden, biraz y?ksek?e bir yer haz?rlam??lard?. Padi?ah? beklerken biz ?ocuklara konu?mayal?m ve ses ??karmayal?m diye s?k? s?k? tembih ettiler. Kad?nlar bir tarafta, ?ocuklar bir tarafta toplanm??t?. Biraz bekledik, padi?ah geldi. Kara sakall?, geni? omuzlu bir adamd?. G??s?nde ?apraz kemer ve madalyalar, ba??nda fes vard?. ?nce ondan ?ok korktum. Sonra bakt?m, Sultan Re?at babam kadar bir ?ey. Onun nesinden korkulur dedim kendi kendime ve korkum ge?ti. Padi?ah halkla konu?mad?. Sadece bizi selamlad? ve beraberindekilerle Sabripa?a Caddesi?ndeki ?? kap?l? h?k?met binas?na gitti. Sonradan padi?ah?n, Selanik?in en zengin adamlar?ndan, tu?la fabrikas? ve de?irmenleri olan Allatini?nin K??k??nde kalan a?abeyi Abd?lhamit?e, ba?katibi Halit Bey reisli?inde bir heyet g?nderdi?ini duyduk. Aradan ne kadar ge?ti hat?rlam?yorum, Abd?lhamit?in ?stanbul?a d?nd??? haberini ald?k. Bir de Yunan Kral? Kral Birinci Yorgo?nun ?ld?r?l??? hat?rlar?m. O zaman alt ya??mdayd?m. Kral?, Kerimefendi semtinde Sinema Pathe?nin kar??s?nda vurdular. Kral Konstantin?i de Selanik ?stasyonu?nda g?rd?m. Kral trenden inmeden halk? selamlad?. Ba?bakan Venezilos?u da Selanik?e geldi?inde u?rad??? Ayasofya?da g?r?rd?k.?

?anakkale Sava??
?zvardar Birinci Cihan Harbi?ni ve ?anakkale Harbi?ni de hat?rl?yor: ?Harp ba?lay?nca Selanik?e ?talyan, ?ngiliz, Frans?z, Anzak, Tunus ve Cezayir askerleri geldi. Hepsinin giyimi ayr?yd?.
?anakkale Harbi s?ras?nda Selanik?e yaral? askerler gelirdi. Allatini K??k? hastane olmu?tu. Hastaneye sadece yabanc? askerler g?nderiliyordu tedaviye. Bir ara h?k?met T?rk gen?lerini askere ald? ama geri hizmetlerde g?revlendirdi. Bir g?n, Selanik?e esir T?rk askerleri gelmi? diye duyduk. Askerler Selanik d???nda Karaburun?da bir depoda tutuluyordu. Bir arkada??mla gittim Karaburun?a. Bah?ede gezinen iki ki?i g?rd?k. El ettik, geldiler. Yan?m?zda getirdi?imiz sigaralar? verdik. Biri ?sk?darl?, biri de Selanikliymi?. Selanikli olan?n kale kahvelerinde amcas? varm??. Adam? bulduk ve ye?eniyle g?r??t?rd?k.?
Boymitsa?daki arazilerine dar? ve t?t?n eken, dut bah?elerinde kukul (ipekb?ce?i) yeti?tiren, bir baban?n o?lu alan Faruk ?zvardar baba mesle?ini se?memi?. Onun mesle?i berberlik
Mahalle mektebini bitirdikten sonra Selanik?te berber Kanaki?nin yan?nda mesle?e ba?layan ?zvardar, ?Kanaki Usta?n?n d?kkan? Frenk Mahallesi?ndeydi. Onun yan?nda Tekirda??a gelene dek ?al??t?m. Kalfa oldum. Ustam ?ok g?zel peruk ve takma sakal yapard?. Peruk ve sakal? Rumlar ilkbahardaki karnavalda takard?? diye konu?tu.

Selanik?te hayat
Zaman zaman Selanik?in g?nl?k hayat?na kar??an, hatta e?lence yerlerine de giden Faruk ?zvardar, kentin n?fusun ?o?unlu?unun Yahudilerin olu?turdu?unu, ard?ndan T?rklerin geldi?ini s?yledi.
Kentin ticaret hayat?n?n Yahudilerin elinde oldu?unu belirten ?zvardar o d?nemden Herera ve Orisdibak ma?azalar?yla T?rklerden Dilberzadeler?in b?y?k ma?azalar?n? hat?rl?yor. Kentteki tek t?k Ermeni?nin Tekirda??dan geldi?ini s?yleyen Faruk Bey kentle ilgili olarak ?u bilgileri verdi:
?Mezarl???m?z Yenikap??da b?y?k bir mezarl?kt?. Yan taraf?nda Mevlevi tekkesi vard?.
B?y?k bir hastane vard? Selanik?te. Hamidiye Hastanesi. Ana cadde ?zerinde Hamza Bey Camii, Yal?lar semtinde Sineme Pathe?nin arkas?nda Yeni Cami, Burmal? Cami, h?k?metin yan?nda Saatli Cami vard?. Hamza Bey Camii?ne babamla Cuma Namaz??na giderdik. ?ehir merkezinde Musababa?da d???n yap?l?rd?. Deniz kenar?ndaki Be???nar da bir e?lence yeriydi.?
Faruk ?zvardar??n hayat?n?n ?nemli anlar?ndan biri de kay?nvalidesi K?mile Han?m??n d???n?n? hat?rlamas?.
K?smet.
Hayat s?rprizlerle dolu.
Faruk Bey anlat?yor:
?Boymitsa?da Molla?mer?in o?lu Ahmet Efendi evleniyormu? diye duyduk. Pramatarlar?dan K?mile Han?m?? al?yormu?. Hem d???n?ne, hem de annemle evlerine tebrike gittim. Tebrike gitti?imde bah?ede oynarken d??t?m burnum yaraland? ve kanad?. K?mile Han?m tedavi etti burnumu. Nereden nereye? Y?llar sonra k?z? Fatma?yla evlendim.?
1917 yang?n?
Selanik, bug?ne dek b?y?k yang?nlar ge?irmi?.
Bu yang?nlardan biri de 18-20 A?ustos 1917?deki yang?n.
Faruk ?zvardar 120 hektar alan?n yand???, yakla??k 70 bin ki?inin evsiz kald??? o yang?n? ??yle anlatt?:
??? g?n s?ren yang?n, Y?lan Mermer derler bir s?tun vard?, onun civar?nda ba?lad?, h?zla yay?ld?. Yang?n sonra h?k?mete binas?na ve Saatli Cami?ye s??rad?, Feyziye Mektebi?nin alt?ndan Ak?e Mescit?e kadar yay?ld?. Kiliseler, camiler yand?. Ak?e Mescit?teki evimiz de yand?. Yeni ta??nm??t?k. Sonra kay?nvalidemin evine kirac? olarak oturduk. ?ehrin neredeyse yar?s? k?l oldu. Yang?n? ?talyan ve Frans?z askerleri s?nd?rmeye ?al??t? tulumbalarla. Yang?n Selanik?in ticari hayat?n etkiledi. Yang?ndan sonra hastal?klar ba?lad?. ?ok ?len oldu hastal?klar y?z?nden. Ben de trahom hastal???na yakalad?m. O zaman?n me?hur doktoru Nedelko?ya gittik babamla. Doktor babama g?zlerime siyah t?lbent ba?lamam?z? ve deniz suyuyla pansuman yapmam?z? s?yledi. Ben bunu duyunca, bir arkada??mla Hamdi Bey K?pr?s??n?n yan?ndan k?? g?n? denize girdim. ??kt?ktan sonra bir testi deniz suyu ald?m. Tramvayla eve d?nerken kar ya?maya ba?lam??t?.?

M?badele ba?l?yor
Y?l 1923.
O y?l?n 30 Ocak??nda Lozan?da, TBMM h?k?metiyle Yunanistan h?k?meti aras?nda imzalanan Yunan ve T?rk Ahalinin M?badelesine ?li?kin S?zle?me ve Protokole g?re y?z binlerce ki?i Yunanistan?dan T?rkiye?ye geldi.
O y?z binler aras?nda Faruk ?zvardar da vard? anne, babas? ve k?z karde?i Fatma?yla.
?zvardar o g?nleri de ??yle anlatt?:
?Biz Selanik?te 12 y?l Yunan y?netimi alt?nda ya?ad?k ama do?rusunu s?ylemek gerekirse pek bask? g?rmedik. Yaln?z T?rkiye?de ?stiklal Harbi devam ederken baz? geceler aniden kiliselerin ?anlar? ?almaya ba?lar, Rumlar ?Kemal?i yakalad?k, Kemal yakaland??? diye ba??r?rlard?. Sabah olunca yalan anla??l?rd?, Rumlar sus pus olurdu. M?badele olaca?? haberini Boymitsa?da duyduk. Haber geldikten alt? ay sonra yola ??kt?k. Boymitsa?dan ayr?lmadan ?nce herkes mal?n? m?lk?n? ?nce muhtara, sonra da Selanik?te T?rk ve Yunanl?lardan kurulu iskan heyetine yazd?rd?. ?skan heyetinden ald???m?z belgelerle bize Tekirda??dan ev ve arazi verdiler. Biz ayr?lmadan ?nce Selanik?e ?zmir, Manisa ve Karadeniz?den Rumlar geldi. Karadeniz?den gelenlerin konu?tu?u dili anlayamazd?k. Onlar ba?ka bir dil konu?uyordu. 1, 1.5 sene beraber oturduk. Yola ??kaca??m?z tarih belli olunca bir iki g?nde e?yalar?m?z? denk yaparak do?ru Selanik Liman??na giderek ?smet Pa?a gemisine bindik. Gemide Yeniceliler ve Serezliler de vard?. Memleketten ayr?l?rken Rum ve Yahudi kom?ular?m?zla vedala??p, helalle?tik. Baz? kom?ular?m?zla bir y?l kadar mektupla?t?k. Gemi bizi do?ruca Tuzla?ya tahaffuzhaneye g?t?rd?. Orada a?? olup sa?l?k kontrol?nden ge?tik. Tuzla o zaman ufac?k bir k?yd?. K?ye daha K?lk?? m?badilleri gelmemi?ti. Bir hafta kadar kald?k Tuzla?da. Orada i?imiz bitince gemi yolcular?yla Tekirda??a d?nd?. Serezliler ve Yeniceliler de Tekirda??da kald?. Bir k?s?m Yeniceliler daha sonra K?rklareli?ye gitti. Tekirda??a 1924 y?l?n?n ilk bahar?nda geldik. Limanda bir hafta bekledik. Hilal-i Ahmer yemek verdi. Tekirda??da ilk gece bir k?sm?m?z T?rk Oca?? binas?nda, bir k?sm?m?z da halkevi binas?nda kald?. Biz yak?ndaki bo? bir evde geceledik.?
58 y?l sonra do?du?u topraklarda
Y?l 1982.
?zvardar??n Tekirda??a, yeni memlekete ayak bas???n?n ?zerinden 58 y?l ge?mi?.
Bu 58 y?l?n, hemen hemen her an?nda do?du?u topraklara ?zlemle ya?am?? Faruk ?zvardar. Selanik, Ak?e Mescit Mahallesi, Boymitsa hi? akl?ndan ??kmam??.
?Ayr?l?rken do?du?um topraklar? ?zleyece?im hi? akl?ma gelmemi?ti? diyen Faruk Bey?e hasret sonradan dokunmu? ve o yak?c? ate? yani memleket hasreti y?re?ine d??m??.
Ve 1982 y?l?nda bir g?n k?z? Meral?le Selanik?e gitmi?.
??te anlatt?klar?:
?Selanik?i, memleketimi ?ok ?zlemi?tim. Hep akl?mdayd?. Baba k?z otob?sle gittik. ?ehre vard???m?zda gece olmu?tu. ?lk geceyi otelde ge?irdik. Sabah bir bakt?m memleketimdeyim. Beyaz Kule?yi g?rd?m, g?zlerim a??ld?. K?z?ma ??imdikle beni Meral, r?yam? de?il mi g?rd?klerim, anlayay?m? dedim. Otelden ??kt?k, Ak?e Mescit?e gittim, Boymitsa?ya gittim. Kay?nvalidemin evini buldum. Evde oturanlara kendimi tan?t?nca ?ok sevindiler. Evin yeni sahibi Hristo Bey ve e?i bizi ?ok g?zel a??rlad?. On g?n kald?m do?du?um topraklarda. ?ocuklu?umda nereleri gezmi?sem oralar? gezdim. Hasret giderdim. Yenikap? Mezarl????na gittim. Ama park yapm??lar. Yine de kay?nvalidemin ve di?er aile b?y?klerimin, kom?ular?m?n, tan?d?klar?m?n ruhlar?na Fatiha okudum. Selanik?e gittim ama memleket ?zlemin dinmedi. Bir daha gitmeyi isterim do?rusu. Hep akl?mda. Baz? geceler r?yama giriyor. ?nsan do?du?u yeri ?zlemez mi??
?skender ?zsoy
ÖNCEKİ HABER

cem?id bender?den ?k?rt mitolojisi?

SONRAKİ HABER

k???k sendikan?n b?y?k grevi

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...