namus cinayetlerinde kad?n da kaybediyor erkek de

handan ipek?i
Y?netmen, senarist Handan ?pek?i?yi bir?o?umuz B?y?k Adam K???k A?k filmiyle tan?yor. ?lk y?netmenlik denemesini ?93?te Kemen?enin T?rk?s? adl? belgeselle ger?ekle?tiren ?pek?i, 1994?te Babam Askerde filmiyle 12 Eyl?l??; 2001?de ?ekti?i B?y?k Adam K???k A?k?ta ise K?rt?e?den ba?ka dil bilmeyen 5 ya??ndaki K?rt K?z? Hejar ile T?rk?eden taviz vermeyen 75 ya??ndaki yarg?? emeklisi R?fat Bey?in kesi?en ?yk?lerini anlatm??t?. Handan ?pek?i, 23 Kas?m?da g?sterime girecek Sakl? Y?zler?de yine toplumsal bir yaraya dokunuyor ve aile meclisi karar?yla ?ld?r?lmesine karar verilen Z?hre?nin hikayesini anlat?yor.

Namus cinayetleri kurbanlar?n?n, G?ld?nyalar?n, ?emselerin hangisinin hikayesi sizi etkiledi ve Sakl? Y?zler?i ortaya ??kard??
Asl?nda hepsi birikti. ?? y?l ?nce bu i?e ba?lad?m. Ekonomik nedenlerle tamamlamam ?ok uzun s?rd?. Ama ilk yola ??k???m namus cinayetleri ile ilgili bir belgesel ?ekmekti. ?ld?ren ki?ilerle g?r??mek istiyordum. Onlar?n d?nyas? ilgilendiriyordu beni. ??nk? namus temizleme ad?na yola ??k?yorlard?. Toplumsal bir rahatlamaya ula??yorlard?, girdikleri hapishanelerde itibar g?r?yorlard? namuslar?n? temizledikleri i?in. Ama ben her ?artta bu insanlar?n vicdanlar?n?n s?zlad???na inan?yorum. ??nk? annelerini, e?lerini, k?z karde?lerini ya da teyzelerini ?ld?r?yorlar. O vicdanlar?n? de?mek istedim. Ama sonra ?ne kadar do?ru s?yleyecekler? diye ??pheye d??t?m. Ve vazge?tim belgesel ?ekmekten. Sonra belgesel, filme ilham verdi. Ama belgeselden ge?ici olarak vazge?tim. H?l? ?ekmek istiyorum.

Dicle ?niversitesi?nce ge?ti?imiz y?l yap?lan bir ara?t?rma, namus cinayeti i?leyip cezaevine girenlerin pi?man olmad???n? ortaya ??karm??t?. Bu t?r ara?t?rmalar filminize nas?l yans?d??
Yap?lan ara?t?rmalar? takip ediyorum tabii. Yaz?lan kitaplar? okuyorum. Senaryo yazma s?recinde okudum. H?l? da elime ge?tik?e takip ediyorum. Benim karakterlerimde hepsini bulabilirsiniz. Pi?man olan? da olmayan? da. Ama sonunda filmdeki b?t?n karakterler kaybediyor. Yani namus cinayetlerinde kad?n da kaybediyor erkek de. Ben projeyi haz?rlarken bu mant?kla yola ??kt?m. Sadece kad?nlar de?il, bu i?te erkekler de kaybediyor ??nk? sonu?ta birbirini b?t?nleyen iki yar? kad?n ve erkek. Birbirlerini, yani bir erkek kendi yar?s?n? ?ld?r?yorsa annesini, kar?s?n? ya da karde?ini, onun sa?l?kl? olmas? m?mk?n de?il diye d???n?yorum. Yani giderek hastal?kl? bir toplum olu?tu?unu d???n?yorum. Dolay?s?yla filmde kazanan yok.

Filmin ge?ti?i mekanlardan biri de Urfa Hilvan. Urfal?lar filminizin konusunu duyunca nas?l tepkiler verdiler?
Bir kere o y?renin insan?, yani sadece Urfa de?il, Mardin?e de gitseniz, Diyarbak?r?a da gitseniz o insanlar namus cinayetleriyle an?lmak istemiyorlar. ??nk? onlar? yaralayan bir ?ey. Ama tabii ki o y?renin ve T?rkiye?nin bir ger?e?i. Benim ?zel bir durumum vard?. B?y?k Adam K???k A?k filmlerinden tan?d?klar? i?in insanlar?n bana kar?? ?zel sevgileri vard?. Ve namus cinayetlerinin olmamas? gerekti?ini onlar da fark ediyorlar. ?ok yard?mc? oldular o anlamda. Ama yard?mc? olan insanlar, kendi yak?nlar?nda b?yle bir durum oldu?unda nas?l tav?r alacaklar onu bilmiyorum. ??nk? ya?amak farkl? bir olay biliyorsunuz. Yard?mc? olanlardan biri senaryoyu ald? ?rne?in, i? bittikten sonra okumad?. ?Filmi izleyip sonra okuyaca??m? deyip duvara ast?.

Namus cinayetlerine kurban giden kad?nlar?n ?yk?lerine bakt???m?z zaman ya?lar? ka? olursa olsun hepsinin geleneklere ve bask?lara uymayan, itiraz eden, ba?kald?ran kad?nlar oldu?unu g?r?yoruz. Sakl? Y?zler?deki Z?hre de b?yle bir karakter mi?
Evet, bunun ?zellikle olmas?n? istedim. Y?z? ?ehre d?n?k bir karakter Z?hre. Feodal ili?kileri ya??yor ama o ili?kilerin ?ok ?st?ne ??km?? bir karakter. ?syankar bir karakter. Sonunda ne oluyor, onu da filmde g?relim!

Mekan ararken, b?lgedeki bir?ok ?ehir ve kasabada dola?m??s?n?z. Namus cinayetlerine kad?nlar nas?l bak?yor? Bu ?ba?kald?rma?y? ne kadar? anl?yor, ya da onayl?yorlar?
Kad?nlarla ?ok fazla konu?amad?m. Yani genel olarak ??yle d???n?yorlar diyemiyorum. Ama tabii ki oradaki bask?lar? ?ok yo?un ya??yorlar. Birde kad?nlar da su?lu asl?nda bu i?te. ?zellikle de anneler. ?ocu?unun ?l?m?ne g?z yumuyorsa, sessiz kalarak onay veriyorsa, kad?nlar?n da bu i?ten sorumlu olduklar?n? d???n?yorum.

Namus cinayetlerinin Do?uya, yani K?rtlere ?zg? oldu?u tart??mas? ya?anm??t?. Ama yap?lan ara?t?rmalar bu alg?n?n do?ru olmad???n? g?steriyor. Zira, namus cinayetlerinin en ?ok i?lendi?i b?lge Ege. Sizin de filminiz Do?u?da ba?lay?p, Bat?ya ta Almanya?ya ta??n?yor. ?yk?y? Almanya?da s?rd?rmek, biraz da bu alg?ya bir ele?tiri mi?
Namus cinayetleri e?ittir K?rtler yap?yor mant??? ?ok yanl??. Namus cinayetlerini belli bir etnisiteye ya da belli bir dine indirgemek ?ok yanl?? bir ?ey. B?yle yorumlamak, meselenin ?z?n? kavramamak diye d???n?yorum. Bence namus cinayetlerini esas tetikleyen ?ey, Do?u ve G?neydo?u?da ya?anan feodal ili?kiler. A?al?k ve a?iret ili?ikleri. Siz bu ili?kileri k?ramad???n?z s?rece ve o b?lgede ya?ayan insanlar birey olduklar?n? fark etmedikleri s?rece bunlar ya?anacakt?r diye d???n?yorum. ??nk? bir a?a ya da a?iret reisinin g?sterdi?i partiye oy veriyorlarsa oradaki insanlar, kendilerinin birey olduklar?n?n fark?nda de?illerse ya da ?namusumuz kirlendi, temizlememiz gerek? denildi?inde gidip bir insan ?ld?r?lebiliyorsa ya da kan davas? g?d?lebiliyorsa, burada kulluk var, bireylik yok. Kendilerinin erke?iyle kad?n?yla birey oldu?unun fark?na vard?rarak namus cinayetlerinin k?k?n? kaz?yaca??z diye d???n?yorum. Yani etnik mesele de?il bu. Tamamen oradaki ?retim ili?kilerinden kaynaklanan bir ?ey.
Namus cinayetleri sadece o y?relerde i?lenmiyor, Bat?da da ya?an?yor. ?stanbul namus cinayetlerinin en fazla i?lendi?i ?ehir. Geldi?i y?reye g?re oranlad???m?z zaman yine Do?udan G?neydo?udan gelen insanlarla kar??la??yoruz ama oraya ?zg? de?il. Benim hat?rlad???m bir olay var. Yozgatl? bir baba, ortaokuldaki k?z? bir erkekle arkada?l?k ediyor diye tarlada bo?az?n? kesmi?ti. Gazetelere yans?yan bir olayd? bu. Yani ba?ka yerlerde de ya?an?yor ayn? ?eyler. Tabii ki bir s?r? kad?n derne?i var, m?cadele ediyorlar ama daha ?ok yap?lacak ?ey var diye d???n?yorum.

Neler yap?labilir?
Sorun b?y?k asl?nda. Yani tabii ki e?itimin de ?ok faydas? var. Cezalar da a??rla?t? biliyorsunuz 2005 y?l?ndan itibaren. Ama ?70?lerde ba?lasayd?k, yani biz bunu 30-40 y?l ?nce yapm?? olsayd?k, belki bug?n namus cinayetlerini konu?muyor olurduk. O y?reyi kalk?nd?rsayd?k, k?zlar?m?z?n, erkeklerimizin e?itimine a??rl?k verseydik, bu sorunu bug?n konu?muyor olacakt?k.

Soruna m?dahale yollar?ndan biri de sinema. T?rk sinemas? bu m?dahaleyi ne kadar yap?yor?
Genel olarak bir ticarile?me oldu?u i?in sinemada, insanlar?n kendi bildikleri, inand?klar? yolda y?r?meleri, kendi d???nceleri do?rultusunda film yapmalar? giderek zorla??yor. ??nk? gerek yap?mc?lar, gerek televizyon kanallar? belli bir y?ne do?ru kanalize etmeye ?al???yorlar sinemac?lar?. Belli kadrolar, medyatik oyuncular kadrosu, belli konular. O konular?n d???na ??kt???n?zda filminizi satam?yorsunuz, yap?mc? bulam?yorsunuz, giderek zorla??yor. O zaman da kendiniz yap?mc?l?k yapmak ?zere yola ??k?yorsunuz. Yani direkt olarak empoze edilmiyor ??u konuda film yapmay?n? diye. Ama o yolun ?ok dikenli ve zahmetli olmas?ndan dolay? insanlar belki yapmak istediklerini yapamayabiliyorlar.

Ekonomik bask?lar d???nda, ?rne?in militarist ve milliyet?i s?ylemin yeniden y?kseldi?i, bar??? savunman?n zorla?t??? b?ylesi d?nemler de etkili oluyor denebilir mi?
Tabii olabilir. Y?kselen milliyet?i dalga i?lerini erteletebiliyordur, insanlar? geri ?ekebilir.

Memleketin yaralar?na dokunan filmler yap?yorsunuz. Ama filmlerinizin aras? olduk?a uzun. Bu durum, toplumsal yaralara dokunan bir y?netmen olmakla ne kadar ilgili?
Evet, memleketin yaralar?na dokunan bir y?netmen oldu?um s?ylenebilir. Ama ki?isel filmler de yapmak istiyorum. Belki onlar?n da arka planlar?nda toplumsal meseleler olacak ama ki?isel filmler de yapmak istiyorum. Yani kendimi ??yle bir k??eye s?k??t?rmak istemiyorum: ?Politik filmlerin y?netmeni.? O zaman kendimi ger?ekten k??eye s?k??m?? hissederim. Daha geni? bakmak istiyorum. Tabii ki belli bir d?nya g?r???m var, olaylar? yorumluyorum ama ki?isel film yapmak gibi bir iste?im de var.
S?k film yapamaman?n en b?y?k nedeni ekonomik zorluklar. Sinema yapmak pahal? bir sanat. Bizim de param?z yok. Oyuncumuzdan, g?r?nt? y?netmenimizden paralar?n? vizyonda almalar?n? rica ederek ancak i?e girebiliyoruz. Sa? olsunlar onlar da bize inan?yorlar ve filmlerimizi ancak b?yle ?ekebiliyoruz. Ben de isterim her sene bir film ?ekmi? olmay?. Malzeme ?ok ??nk?. Yani T?rkiye gibi bir ?lkede ya?amak bir avantaj. Ke?ke tabii namus cinayetleri i?lenmesin, insanlar birbirlerini ?ld?rmesin. Bunlar? istemeyiz ama bunlar ayn? zamanda bize malzeme veriyor. O anlamda zengin bir ?lkede ya??yoruz.

Son y?llarda ?ekilen film say?s?n?n artmas?n?n, sevindirici oldu?u s?yleniyor. Ama nitelik dedi?imizde ?ok da sevinece?imiz bir manzara yok. Foto?rafa bu a??dan bak?nca, T?rk sinemas?n? ticari bask?lar y?nlendiriyor diyebilir miyiz?
Sinemada, bir kendi yolunda giden sinemac?lar var, bir de ticari film yapanlar. Ticari filmleri de ben ikiye ay?r?yorum; bir kaliteli filmler. Kaliteli film yapan insanlar var. D?zg?n filmler yap?yorlar, para da kazan?yorlar, kazans?nlar. ??nk? bu bizim de ?n?m?z? a??yor, filmlerimizin vizyona girmesini sa?l?yor. Bir de televizyonlardaki d???k be?eni d?zeyini sinemaya ta??yan yap?mc?lar var. Yani kalitesiz oyuncularla, kalitesiz senaryolarla ve seyirciyi tembelli?e al??t?ran o dizi mant???yla sinema yapt?klar?n? iddia eden yap?mc?lar var. Bu k?t?. ??nk? bu mant?k sinemayla bar??an izleyiciyi tekrar sinemadan so?utabilir.

Namus cinayetleri dizilere de konu oldu. Ancak bu diziler sorunu ele al??lar? nedeniyle ele?tiriliyor. Siz neler s?ylersiniz?
Dizileri seyredemiyorum, o kadar zaman?m yok. Denk geldik?e bakabiliyorum. Ama dizi mant???nda zaten konular? ?abuk t?ketme mant??? var. Mesela S?la dizisi var, reytingi y?ksek olanlardan. Ba?tan sona izleyemedi?im i?in bir ?ey s?ylemem m?mk?n de?il ama her hal?karda konunun g?ndeme ta??nmas? olumlu diye d???n?yorum, insanlar?n dikkatini ?ekmesi a??s?ndan. Ama orda g?rd???n? ayr?ca para verip sinemada seyrederler mi, bilmiyorum. Bu bizim i?in bir dezavantaj olabilir.

Peki Handan ?pek?i?ye gereken k?ymeti veriyor muyuz? Ne hissediyorsunuz i?inize bakt???n?zda?
?u duyguyu ?ok s?k hissediyorum. U?mak istersiniz ama birileri sizi eteklerinizden tutup a?a??ya do?ru, dibe do?ru ?ekmek isterler. Sette ?al???rken de, g?ndelik hayat?mda da bu duyguyu ?ok s?k ya??yorum. Bu, herhalde ne demek istedi?imi anlat?yordur.

Sakl? Y?zler?den sonra s?rada ne var?
?lk filmimi yapt?ktan sonra yazd???m bir senaryom var. O da yine kad?n sorunu ile ilgili bir film. ?ok pahal? bir proje oldu?u i?in onu hep erteliyorum. ?smi G?vercin Karakterli Kad?n. Senaryonun y?zde doksan? tamam. Ke?ke seneye hayata ge?irebilsem diye d???n?yorum ama ?ok zor. Bir de yapmak istedi?im bu proje, hem benim ger?ekten ?ok can? g?n?lden yapaca??m bir proje, hem de star sistemine uygun. Ben star sistemine uygun bir senaryo yazay?m diye yola ??kmad?m ama proje ona uygun ve ticari ?ans? var. Yap?mc? daha kolay bulurum diye d???n?yorum!
Serpil ?lg?n