ataol behramo?lu?yla a??t m? destan m?

ataol behramo?lu
G?n?m?z ?airlerinden Ataol Behramo?lu, k?rk y?l? a?k?n bir s?redir, genellikle ?iirle ?iir kuram? ?st?ne kitaplar yay?nl?yor. ?kinci Yeni ?iirine kar?? N?z?m Hikmet?ten s?r?p gelen toplumcu lirik bir ?iir anlay???n? savundu. Siyasal d???ncenin, bir b?t?nl?k i?inde, ?iirin ayr?lmaz bir par?as? oldu?u inanc?yla toplumcu ger?ek?i bir ?iir ak?m?n?n en ?nemli yap?tlar?n? kaleme ald?. Bunlar?n ba?l?calar?: Bir G?n Mutlaka (1970), Mustafa Suphi Destan? (1979), D?rtl?kler (1980), T?rkiye ?zg?n Yurdum, G?zel Yurdum (1985). Ataol Behramo?lu?yla Evrensel Bas?m Yay?n taraf?ndan yay?nlanan son ?iir kitab? ?ki A??t ?st?ne konu?tuk.

Son kitab?n ??ki A??t? ?ili?ye ?iirler ile Sava?da Bo?ulan T?rkler ad?yla iki b?l?mden olu?mu?. ?ki b?l?m birbirini b?t?nl?yor. ??erik a??s?ndan a??t gibi g?r?nseler de ?iirsel yap?lar? bak?m?ndan bir destan havas?ndaym?? gibi geliyor bana...
?Sava?da Bo?ulan T?rkler?e destan denemez. Destan, tragedya niteli?i de ta??sa, eninde sonunda bir ?vg?d?r. ?Savada Bo?ulan T?rkler?de ?vg?ye konu olacak bir ?ey yok. Yurtlar?ndan uzakta, ekmek pe?inde canlar?n? yitiren bu insanlar?n, insanlar?m?z?n tragedyas?, ?lkemiz bak?m?ndan ancak utan? konusu olabilir?
??ili?ye ?iirler?i?in s?ylediklerinde hakl? olabilirsin. Fakat bence i?in ?p?f noktas?? da burada? Bir a??t da ayn? zamanda destan, ya da bir destan ayn? zamanda a??t olabilir mi? ??ili?ye ?iirler?de biraz da bunu tart??mak istedim? Destan derken daha ?ok ?vg?, alk?? anlar?z? Oysa her destan?n gerisinde, arka planlar?nda, ?ekilmi? nice ac?lar vard?r? O nedenle her destan biraz da yitiklerimize yak?lm?? bir a??t gibi de olabilmelidir? Uza?a gitmeye ne hacet! ??eyh Bedreddin Destan??, destan oldu?u kadar, Bedredin?e ve yolda?lar?na yak?lm?? bir a??t da de?il midir? Benim ?Mustafa Suphi Destan??n? da, haddim olmayarak, ayn? kategoriye sokar?m?

?ili?ye ?iirler?in d?rd? ?ili?de 1973 y?l?nda ger?ekle?tirilen fa?ist darbenin ?ncesiyle sonras?nda yaz?l?p kitaplar?nda yer alm??. Onlar? b?t?nleyen 8 ?iiri yeni yazd?n. Seni ?nceki 4 ?iiri tamamlamaya iten ne? ?lk 4 ?iirde muht?ra sonras? d?nemin siyasal s?rg?nl?kleri ?lkemizdeki fa?ist bask?lar gibi benzerliklerden yola ??kt???n bir ger?ek. 1980 darbesi ve sonras?nda bu bask?lara neler eklendi ya da bug?n neler de?i?ti, neler de?i?medi? Sevgili Adnan, y?neltti?in sorudaki ?b?t?nleyen, tamamlayan? kavramlar? ?ok ?nemli?
Bu ?al??ma benim i?in de ?ok yeni ve ilgin? oldu? Do?rusunu istersen, ?ok y?llar ?nce, s?z?n? etti?in d?rt ?iirden ba??ms?z olarak ?ili i?in bir a??t-destan yazmaya giri?mi?, sona erdirememi?tim? O s?rada yapt???m ?al??malara, belki de yazd???m birka? par?a ?iire ne oldu?unu bile bilmiyorum? Evrensel Bas?m Yay?n benden ille de bir ?iir kitab? isteyince, ?Savada Bo?ulan T?rkleri? bir kitap b?t?nl??? i?inde tamamlamak ?zere akl?ma yine bu ?al??mam gelmi? olmal?? Fakat bu kez bir ba?ka bi?imde ?al??maya giri?tim? ?ili biraz da bizim kendi hayatlar?m?z de?il mi? Bu benim i?in ?zellikle b?yledir? ?nce Neruda?n?n ?iiriyle (Enver G?k?e?nin o e?siz g?zellikte ?evirileriyle) tan??mam? Lise ??rencisiydim? Sonra ?iirin a?kla ili?kisinin ?iirin devrimle ili?kisine do?ru evrildi?i 1960?l? y?llar? Sonra Paris?te Neruda?yla tan??ma mucizesi? Sonra Moskova ?niversitesi?nin bir b?y?k salonunda Salvador Allende?yi dinleme ?ans?? T?rkiye?de 12 Mart darbesi, Paris-Moskova trenlerinde h?z?nl? yolculuklar?m, ?ili?de darbe? B?t?n bu co?kular, ac?lar, h?z?nler, ?fkeler, ?aresizlikler? Zaten bir a??t-destan?n i?eri?ini yeterince olu?turmuyor mu?
Bu ?al??mada benim i?in ?teknik? bak?mdan ilgin? olan, otuz y?ldan fazla zaman ?nce yaz?lm?? ?iirlerle ?imdi onlar? ?b?t?nlemek? i?in yazd?klar?m aras?nda bir ?doku uyu?mazl????, denebilirse e?er ?organ reddi? olmay???? Bu acaba yerimde sayd???m? m?, bir ba?ka ?eyi mi g?steriyor? Ara?t?rmak bizim de?il ?ele?tirmen?in i?i olmal??

Bir ?lkeyi tan?man?n ?airini tan?makla ger?ekle?ebilece?ini s?yl?yorsun. B?ylece Neruda ile ?ili b?t?nle?iyor. O zaman ?airiyle ?lkesinin b?t?nle?mesini ?lkemiz, k?lt?r?m?z a??s?ndan k?saca irdeleyebilir miyiz?
Elbette? ?iir dil, dil ise ?lke ve halk demektir? Ya da benim i?in b?y?k ?l??de b?yledir? ?air ve ?lkesi aras?ndaki ili?kiyi, romantik ak?m? nitelerken kullan?lan ?etken? ve ?edilgen? kavramlar?yla da g?zden ge?irebiliriz? Her ?iirde, ger?ek anlam?yla bir sanat yap?t?ndan s?z ediyorsak, ister istemez, bir ?lke, bir halk, bir ?a?, bir d?nem olacakt?r? ?air bu konuda bilin?li ya da bilin?siz, istekli ya da isteksiz olabilir? Burada da ?toplumcu ?iir? kavram?yla kar??la?m?? oluyoruz? ??lke? ve ?halk? olgular?, Neruda?n?n ?iirinde bilin?li se?imlerdir? Bizim ?iirimizde Tevfik Fikret?le ba?lat?labilecek b?yle bir ?izgi Yahya Kemal ?zerinden N?z?m Hikmet?te zirveye ula??r. K?rk ku?a?? toplumcular?ndan ge?erek bizim ku?a??m?z?n ve sonras?n?n kimi ?airlerini i?erir? Fakat, geni? kapsaml? bir konudur bu? Her ?air ve ?iiri a??s?ndan ayr? ayr? irdelenmesi gerekir? S?z gelimi, hece ?iirimizdeki (F.N.?aml?bel, K.Kamu, ?.B.U?akl?) genellikle romantik bir ?memleket?i? ?izgi, Faz?l H?sn? Da?larca (?Toprak Ana?), Ceyhun Atuf Kansu (?Yan?k Hava?), Bedri Rahmi Ey?bo?lu, Necati Cumal?, Cahit K?lebi gibi ?airlerimizde, somut, ger?ek?i bir memleket?i ?iire do?ru evrilir?

Pablo Neruda?n?n ?l?m?n? anlatan Kudurukluk ?iirinin ?Humanite gazetesinde yay?nlanan AFP kaynakl? haberin aynen, sadece dizele?tirilerek yap?lan ?evirisi?nden olu?tu?unu dip notta, Savada Bo?ulan T?rkler?in bir gazete haberinin d?rt s?zc?kl?k ba?l???ndan kaynakland???n? b?l?m?n ilk ?iirinin ba??nda a??kl?yorsun. Burada organik ?iir inorganik ?iir konusunu de?ebilir miyiz?
Yine s?k? bir soruyla kar?? kar??yay?m? D???ne d???ne yan?tlamaya ?al??ay?m? Organik ?iir dedi?imde anlad???m ?ey, yapay olarak olu?turulmam??, sanatsal ger?ekten ?nce ya da onunla birlikte ya?amsal olarak duyumsanm?? bir ?iirsel enerjidir? Burada Mallarme?nin ne yaz?k ki hep eksik, yanl?? anla??lagelmi? ??zdeyi?i?ne bir kez daha de?inmek gerekecek? ?iir elbette d???ncelerle ya da duygularla de?il s?zc?klerle yaz?l?r? Ama nas?l, hangi s?zc?klerle? Bir d???nceyi, duyguyu i?ermeyen s?zc?k ya da s?zc?kler aras? ili?ki s?z konusu olabilir mi? Mallarme e?er b?yle bir ?letterist? (s?zc?k??) anlay??? dile getirmeyi ama?lam??sa, bence yan?lm??, eksik ve s?? bakm??t?r? ?iirde s?zc?k ?ara??tan daha fazla bir ?ey, ama kesinlikle de tek ba??na, bir ses ya da g?r?nt? de?eri olarak ?ama?? say?lamaz? B?yle bir anlay??, ba?ka edebiyatlarda ya da bizde kimi ?rnekleri g?r?ld??? gibi, ?iiri k???lt?r, de?ersizle?tirir, oyuna ve giderek maskaral??a d?n??t?r?r?
Y?neltti?in soruya d?necek olursam, bir mektup ya da gazete haberinden ?iir yap?lmas?, o metindeki ?iirsel enerjinin sezilerek ortaya ??kar?lmas? demektir ve bu anlamda da b?yle bir ?al??mada ?organik?li?e ayk?r? bir y?n yoktur.
Elbette, ?ok daha kapsaml? irdelenmesi gereken ?ok geni? ve ilgin? bir konu? Ger?ekli?in ?iirle, ?iirin ger?eklikle ili?kisi?

Senin ??ki A??t?a ?ns?z?de s?yledi?inin tersine ?Sava?da Bo?ulan T?rkler? de bence a??ttan ?ok destans? yan? olan ?iirlerden olu?uyor. ?ili?ye ?iirler, siyasal s?rg?nl?klerle fa?ist bask?lar?n sonucunu, bu bask?lar kar??s?ndaki direnmeyi anlat?yorsa, Sava?da Bo?ulan T?rkler?deki ?iirler de ekonomik bask?lar dolay?s?yla ?lkesini terk etmek zorunda kalan, bu y?zden ?l?p giden insanlar?n umut yolculu?undaki ac? sonlar?n? vurguluyor. ?ki b?l?mdeki ?iirler de siyasal ya da ekonomik her t?rl? bask?y? irdelemesi, bu bask?lara kar?? ??kmas? y?n?nden ?a??n?n tan??? ?iirler. Sen ne diyorsun?
?Umut yolculu?unda?ki insanlar?n ?ac? son? konusundaki bilin?sizlikleri, ?Savada Bo?ulan T?rkler?e ?destan? denilmesini bence engeller?
?Gecede ?l?m? ba?l?kl? ikinci ?iirde bu ac? ger?ek ?st? ?rt?l? olarak dile getirilmi?tir:
Ve devrilen
tekneden
??rp?narak
g?m?l?rlerken
karanl?k sulara
son s?zc?kleri
nelerdi?
Nelerdi
ak?llar?ndan ge?enler?

?ocuk a?lay??lar?
ve kad?nlar?n
nicedir bast?r?lm??
???l?klar?
geceyi
y?rtarken
erkeklerin
son d???nce
k?r?nt?lar?
belki pi?manl?k
s?zc?kleri
belki k?r?k d?k?k
dualard?
bo?ulurken...

Bu dizelerde, halk?m?z?n ne yaz?k ki bilin? basamaklar?n?n ?ok gerilerinde bulundu?u vurgulanmaktad?r?
Ne yaz?k ki hen?z ?Kad?nlar?n ???l?klar?n?n bast?r?ld????, erkeklerin ?pi?manl?k s?zc?kleri? ve ?k?r?k d?k?k dualar? aras?nda bocalad??? bir toplumdur bu?
Buna kar??l?k, sorudaki son c?mlenin i?eri?ine kat?l?yor ve de?erlendirmene te?ekk?r ediyorum. ?rdelenen ac?lara yol a?an, her iki ?iirde de sergilenen ve kar?? ??k?lan bask? tek ve ayn? ?eydir? Bu anlamda da ??ki A??t?, senin de vurgulad???n gibi, ku?kusuz ki bir b?t?nl??e sahiptir?

?Devrimci olmak, toplumcu olmak, a??k se?ik bir bildiri getirmek neredeyse su? ilan edilecek? diyorsun ?iir Ve Slogan adl? yaz?nda. Toplumcu, devrimci bir damar? hep s?rd?ren ?iirlerin dolay?s?yla toplumcu ger?ek?i olmakla sloganc? olman?n ayr?m?na de?inebilir misin?
Asl?nda s?z?n? etti?in o yaz?dan bu g?nlere kadar ge?en otuz y?l? a?k?n zamanda, edebiyat?m?zdaki anlay??lar bak?m?ndan de?i?en bir ?ey olmad?? Hatta daha da k?t? ve ?arp?k bir durum ya?anmakta? ?air toplumdan t?m?yle elini ete?ini ?ekmi?, okur da onu okumayarak cezaland?r?yor? Toplumcu olmak san?ld???ndan ?ok daha zordur. ?ncelikle, sizin d???n?zda (ya da ?yle sand???n?z) ger?ekli?i alg?lamaya yetenekli olacaks?n?z. ?nsan?n kendi ac?lar?n?, sevin?lerini, meraklar?n? vb. alg?lamas?, bunlardan s?z etmesi pek de g?? olmasa gerek? Ba?kalar?n?n ya?ad?klar?n? da kendiniz ya??yormu??as?na alg?layabiliyor musunuz? S?z gelimi ?ili?deki stadyumda, Sava Nehri?nde devrilen teknede olabiliyor musunuz? As?l ve ?ncelikli sorun budur? Ve bu ger?ekten de kolay bir ?ey de?ildir? ??nk? hepimiz, sonu?ta, ?birey? olmaya yatk?n?z? ?Slogan?a gelince, s?z?n? etti?in o yaz?da da belirtti?im gibi, ?slogan ? her zaman ille de k?t? bir ?ey olmad??? gibi, sadece toplumcu ?iire de ?zg? de?ildir? S?z gelimi ?Mutlu A?k Yoktur? dizesi de eninde sonunda bir slogand?r? ?imdi b?yledir diye, a?k ?zerine gelmi? ge?mi? d?nya edebiyat?n?n en g?zel ?iirlerinden birini ?iir saymayacak m?y?z?...
Adnan ?zyal??ner