?nce ?ocuklar? d???nmeli

?n?m?zde Kurban Bayram? var ve bas?nda yer alacaklar? kestirmek hi? de zor de?il. Baz? gazetelerde bayram?n dini anlam? ?ne ??kar?larak, ?zellikle kurban kesimi ile ili?kili sorulara de?inilecek. Yayg?nla?an yoksulluk -yani yoksulla?t?rma- ve bor?lanma -yani bor?land?rma- furyas? nedeniyle yine kredi kart? veya kredi ile kurban alman?n uygun olup olmad??? sorular? gelecek.
Say?ca daha fazla haberdeyse kurban kesimi nedeniyle ortaya ??kan garipliklere e?lencelik malzeme olarak yer verilecek. ?Ko?, aileyi par?alad?. Mu??ta minik Galip, sevmek istedi?i ko?un boynuz darbeleriyle ?ld?. Torununun ac?s?na kalbi dayanmayan babaannesi de ya?am?n? yitirdi...?, ?Kurbanlar?n kan? yerde kalmad?... Kurban kesen 1355 ki?i hastanelik oldu. Kimi ellerini do?rad?, kimi kal?as?n? k?rd?, kimi ise kurban?n alt?nda kal?p kriz ge?irdi.?, ?Vatanda?lar?n ?o?u belediyelerin g?sterdi?i kesim noktalar?na y?nelmi?. Fakat kesim noktalar?nda insan?n sabr?n? zorlayan yo?unluk var. Literat?re yeni bir kavram daha girdi: ?Kurban?n?? kestirme kuyru?u? gibi...
E?lencelik, dalga ge?melik tonda yaz?lm?? bu t?r magazin ?haberler? yayg?n bas?nda ?ok yayg?nlar. Biraz dikkat edildi?inde, yayg?n bas?nda bol bulunan kindar ve sald?rgan s?ylemi bayramda bile bulmak m?mk?n: ?Kurbanlar?n kan? yerde kalmad?.? G?r?lebilecek bir di?er eksiklik ise, ?ocuklar?n birer nesne gibi an?lmas? ve onlar?n kurban kesiminden nas?l etkilenebileceklerine hi? e?ilinmemesi.
Yayg?n bas?nda ve genel olarak medyadaki bu ?ok rahats?z edici e?ilimler ve ?zellikle ?ocuklar?n hi? ciddiye al?nmamas? beni ve iki ??rencimi (Can Gezg?r ve Okan Karka) 2005 y?l? sonunda Kurban ve ?ocuk Ara?t?rmas??n? ba?latmaya itti.

?ocuklar ve kurban kavram?
Ara?t?rmada ?nce ?ocuklar?n ?l?m? hangi ya?larda nas?l anlad?klar? ?zerine yap?lm?? ara?t?rmalar? inceledik. Daha sonra kurban kesimi hakk?nda ??retmenler, anne babalar ve ?ocuklarla g?r??meler yapt?k. Ortaya ??kan tablo, kurban kavram?n?n ?ocuklar taraf?ndan anla??lmas?n?n ?ok zor oldu?unu ve bir?ok ?ocu?un kurban kesiminden olumsuz ?ekilde etkilenebilece?ini g?steriyordu.
Bu konuda toplumu bilgilendirebilecek hi?bir kaynak bulunmad??? i?in, bayram ?ncesinde bir bas?n duyurusu haz?rlad?k. Duyuruda, hem bilimsel ?al??malardan, hem de ??retmenler, anne babalar ve ?ocuklarla yapt???m?z g?r??melerden elde etti?imiz bulgulara yer verdik. Bilgilendirme a??s?ndan daha da etkili olabilmek i?in ?? deneyimli uzman?n g?r??lerini ve ?nerilerini alarak Ba??ms?z Haber Ajans? Bianet web sitesinden topluma sunduk.
Yayg?n bas?n ciddi habercilikten, yani ara?t?rmac?, sorgulay?c? ve bilgilendirici yay?n yapmaktan olduk?a uzak oldu?u i?in, bu duyuru bas?nda ?ok yer almad?. Bu nedenle ertesi bayram ?ncesi daha s?k? ?al??t?k ve 2006 y?l? sonunda ?ocuklar?n kurban kesiminden uzak tutulmas? gerekti?ine ili?kin ?ok daha fazla say?da haber medyada yer ald?.

?ocukluktan kalan ?yk?ler
Ara?t?rman?n bu seneki a?amas?nda ?ocukluktan kalma kurban kesimi deneyimlerini toplad?k. Kurban kesimine ?ocukken bizzat ?ahit olmu? ki?iler, ?ocuklar? veya yak?nlar? kurban kesimine ?ahit olmu? ki?iler bize e-posta ile deneyimlerini aktard?lar. Bu deneyimler ?ok ?arp?c? ve d???nd?r?c?yd?. Farkl? ya?larda kurban kesimine maruz kalm?? bir ki?i deneyimini ??yle aktarm??:
7-8 ya?lar?ndayd?m. Ankara?da ya??yorduk. Dedem kurban kesecekti. Dedemin b?yle k?t? bir ?eyi nas?l yapabildi?ine ?a??rm??t?m. Bir s?re dedemden korktu?umu hat?rl?yorum. Kurban? kestikten sonra kan?n? aln?ma s?rmek istemi?lerdi. Bu fikir beni ??lg?na ?evirmi?ti. ?ok ?srar ettiler, ka?t?m. En sonunda ablam bir yerde yakalay?p aln?ma o kan? s?rd? ve kendimi i?ren? hissettim, pis, u?ursuz ve k?t?! Uzun sure ablama ve dedeme ?fke duydum.
9-10 ya?lar?ndayd?m. Dikili?de bayram tatili i?in bulunuyorduk. Kurban bayram?n?n birka? g?n ?ncesiydi. Herkesin bah?elerinde koyunlar vard?. Ben o koyunlardan birini ?ok sevdim ve ona K?z?lc?k ad?n? verdim (?zerindeki k?z?l boyadan dolay?). Onu besledim, sevdim. Sonra K?z?lc?k??n ertesi sabah kesilece?ini ??rendim ve ??ld?rd?m. Anneme ve babama yalvard?m engel olmalar? i?in ama olamad?lar. O sabah erkenden kalkt?m. S?rf onun kesildi?ini g?rmemek i?in uzak bir yerlere ka?t?m. G?n boyunca a?lad?m. Buna engel olmad?klar? i?in anneme ve babama ?ok ?fke duydum. ??renilmi? ?aresizli?i belki de o g?n ??rendim.

Derin hayvan sevgisi
?ocuklar i?in sevdikleri ve duygusal ba? kurduklar? bir hayvan ?ok de?erlidir. A?a??daki ?rnekten anla??labilece?i ?zere, ?zellikle 6 ya? ?ncesinde ?ocuklar?n sevdikleri bir hayvan?n ?ld?r?lmesini kabul edebilmeleri pek m?mk?n de?il. Bu ?rnek, yaln?z severek b?y?tt??? bir kuzunun kurban edilece?ini ??renen 4-5 ya??ndaki ?ocu?un de?il, karde?lerinin ve b?t?n ailesinin ?z?ld???n? ve h?rpaland???n? g?steriyor.
... babam?n bu sene kuzunun kesilece?ini itiraf etmesi ?zerine karde?im ??lg?na d?nd?. Bayramdan bir g?n ?nce, bodruma kendini hayvanla beraber kitledi. Geceye kadar ordan onu ??karamad?k bir t?rl?, babam?n ?tamam kesmeyece?iz? diye yalvarmas? k?r etmedi, ??nk? ?ocuk kand?r?ld???n? d???n?yordu ve hakl?yd?. Biz de k?zkarde?imle beraber, ?kesmeyelim bu hayvan? nolursunuz ?ok ?z?lecek ?ocuk? diye anne babama yalvard?k. Cevaplar?, ?k?z?m bu saatten sonra yeni kurbanl??? nerden bulaca??z, hem para ay?rmam??t?k, mecburen kesilecek. Yapt?k bir hata ama ?ocuktur, unutur, biz ona yenisini al?r?z sonra, o art?k onun kuzusu olur, ?lene kadar besler? oldu. Bu vaadi karde?ime de yapt?lar ama ba?ka hayvan istemedi?ini, kuzusunu vermeyece?ini s?yledi. ?ok k?z?p ?z?ld???m?z? hat?rl?yorum o g?n ama bir ?are de bulamad?k k?zkarde?imle.
Ama as?l olay, bayram sabah? patlak verdi. Gece bin bir g??l?kle ikna edilerek bodrumdan ??kard?klar? karde?im, koyununun kesilmeyece?ine inanm??t? art?k, belki de yorgun d??m??t? direnmekten. Ama, ertesi sabah, annemlerin farkettirmeden kesim i?ini halletme ve onu bah?eden uzak tutma taktiklerini sezince, bir yolunu bulup gizlice bodruma inmi? ve hayvan? bodrumdan bah?eye dua eden hoca e?li?inde g?t?rd?klerini g?r?nce ???l?k ???l??a a?lamaya ve tepinmeye ba?lam??. Biz ???l?klar? ?zerine a?a??ya inince, karde?imi hayvana s?k? s?k? sar?lm?? ve b?rakmam kestirmem diye ???l?klarla a?larken bulduk. Kimseyi yan?na yakla?t?rm?yordu, en sonunda hayvan? yere oturtup ?st?ne yatt? ve asla vermeyece?ini s?yledi. G?zleri a?lamaktan ?i?mi?, sesi ba??rmaktan k?s?lm??t?, bir yandan da ayaklar?n? kafas?n? yerlere vuruyordu. Bu manzara bana ?ok dokunakl? gelmi?ti, ?ok ?z?lm??t?m, anne babama ve anneanneme birka? ?fkeli laf s?yledikten sonra uzakla?t?m ordan. Ama annemle babam karde?imin ne kadar etkilendi?ini, durumun ciddiyetini art?k kavram??lard?, ?ocuk kriz ge?iriyordu resmen. Karde?ime ?z?nt?den bir ?ey olacak diye hepimiz korkmaya ba?lam??t?k, o zaman 8-9 ya?lar?nda olan k?zkarde?im de ???l?k ???l??a a?lamaya ba?lad?. Kom?ulardan duyanlar bah?eye toplanmaya ba?lad?, kimisi ?ya ?ekin ?ocu?u, yar?n unutur? diyordu, kimi ?kesmeyiverin bari bu sene kurban?. Karde?imin o perperi?an olmu? halini, o i?ten ac?s?n? nas?l saf?a ama etkili ?ekilde g?sterdi?ini hi? unutmuyorum. O koca koca insanlar?n ?a?k?nl???n? ve ?aresiz g?r?n?mlerini de.

Ya? k???ld?k?e deh?et artar
Kurban kesimine farkl? ya?larda farkl? tepkiler verilmesi, asl?nda ya? k???ld?k?e sonu?lar?n daha da vahimle?mesi demek. A?a??daki ?rneklerden de anla??labilece?i ?zere, ?zellikle 4 ya? ?ncesinde, ?ocuklar?n ?l?m?n ge?ici olmas?, geri ?evrilebilmesi veya t?pk? ?len hayvan gibi kesilebilecekleri gibi d???ncelere sahip olduklar? i?in alt?st olmalar? ka??n?lmaz.
Bayram i?in memlekete gitmi?tim. ?ocuklar?m kurban?n kesili?ini g?rmedi. Fakat son g?n? bir akrabam?z kurban kesti. K?z?m 2 ya?lar?nda idi. Mutfakta koyunun kafas?n? g?r?nce ???l?k ???l??a ba??rmaya ba?lad?. ?Ne olur tak?n onu, yaz?k? diye. Hepimiz donduk kald?k. Uzun bir s?re sakinle?medi.
E?im 3 ya??nda iken aylar ?nce al?n?p beslenmekte olan, sanki ona aitmi? gibi lanse edilip ?artland?r?ld??? bir kuzu vard?r. 3 ya??ndaki bir ?ocuk sevecenli?iyle kuzu ile arkada? olmu?tur onu beslemektedir, onunla oynamaktad?r. Bayram gelip de gezmeye gittikleri g?n, eve d?nd?klerinde, kuzusunun oldu?u yere gitti?inde, kuzunun yerinde yaln?zca kesik kafas?n? g?r?r. ??te o anda ya?amla b?t?n ba?lar? kopar ve ne yapaca??n? ?a??r?r, donar kal?r. Ard?ndan kendini par?alarcas?na a?lamaya ba?lar. Fakat ne ?are ki, kuzusu kesilip par?a par?a edilmi?, kafas? da kesildi?i yere konmu?tur ve geri gelemeyecektir. O g?nden sonra, ta ki evlendi?i ya? olan 21 ya??na gelene kadar bir daha a?z?na et koymam??t?r. ??nk? ne zaman ?n?ne et ya da etle yap?lm?? bir yemek konsa hep sanki kendi kuzusunu yiyecekmi? hissine kap?lm??, hep kuzusunun kesik kafas? g?z?n?n ?n?ne gelmi?tir.

Neler yapmak gerek
?ocuklar hi?bir ?ekilde kurban kesimini izlememeli ve izlemeye zorlanmamal?d?r. 6 ya?a dek ?ocuklar?n kurban kesimini kesinlikle g?rmemesi gerekir. ?ocuklar 8 ya??ndan ba?layarak kurban kesilmesinin anlam?n? kavrayabilirler ama 10 ya? ?ncesinde ?l?me ili?kin kavray??lar? yetersizdir. Kurban?n dini anlam?, ?zellikle 11 ya?tan sonra daha iyi anla??labilir. Bu nedenle ?ocuklar 12 ya??na dek kurban kesimini g?rmemelidirler. Unutulmamas? gereken bir nokta, ?ocuklar?n yeni ve ola?and??? ?eylere merakl? oldu?udur. Merak ettikleri i?in kesimi izlemek isteyebilirler. Bu onlar?n kesimden etkilenmeyece?i veya kurban kesiminin anlam?n? kavrad?klar?n? g?stermez.
Hi?bir birey, 12 ya??nda veya daha b?y?k olsa dahi, istemiyorsa kurban kesimini izlemeye zorlanmamal?d?r. ?ocuklar hangi ya?ta olursa olsunlar, istemiyorlarsa kurban eti yemeye zorlanmamal?d?rlar.
?ocuklar?n yan?nda kurban kesiminin konu?ulmas? ve ayr?nt?l? olarak anlat?lmas?ndan ka??n?lmal?d?r. Kurban kesiminin televizyon veya video g?r?nt?leri de, kurban kesiminin izlenmesi demektir ve bundan mutlaka ka??n?lmal?d?r.
?ocuklar?n bir s?redir bakt?klar? ve duygusal ba? kurduklar? hayvanlar?n kesilmesi, t?m ?ocuklar i?in rahats?z edicidir ve ?zellikle k???k ?ocuklar i?in ?ok a??r etkiler yapabilir. Bu nedenle kurbanl?k hayvan evde beslenmemeli veya ?ocu?un kurbanl?k hayvanla uzun s?reli temas? olmamal?d?r. E?er kurbanl?k hayvan evde beslenirse, hayvan?n kesilece?i ?ocu?a d?r?st?e anlat?lmal?d?r. Bu a?amada ?ocu?un ya??na g?re a??klama yap?lmas? ve kullan?lan kelimelerin ?zenle se?ilmesi ?nemlidir. ?Uykuya dald??, ?Kaza oldu? gibi a??klamalar kullan?lmamal?d?r. ?ocu?a haber verilmeden kesilen bir hayvan?n etinin daha sonra ?ocu?a yine haber verilmeden yedirilmesi ?ok yanl??t?r.
?ocuklar?n ?l?mle ilgili ya da ?l?m?n ard?ndan ya?ad?klar?na ili?kin sorular? bayram s?ras?nda artabilir. Bu sorulara, ya?a uygun olarak, a??k ve net cevap verilmelidir. ?ocuklara kurban edilen hayvanlar?n ?l?m nedeni ile ilgili a??klama yap?l?rken yanl??, yetersiz veya bazen ?ocukta endi?e yaratabilecek bilgiler verilmemelidir. ?rne?in, ??ok iyi bir hayvand? ve Tanr? onun kesilmesini istedi? denilerek yap?lan bir a??klama, ?ocuk i?in ?iyilik yapan canl?lar?n ?lece?i? anlam?na gelebilir ve ?ocuk iyi davran??lar?ndan vazge?ebilir.
?ocuklar?n duygular?n? anlatmalar?na izin verilmelidir. ?Erkekler a?lamaz? gibi ifadeler kullan?lmamal? ve ?ocuklar?n anlatt?klar? dikkatle dinlenmelidir. ?ocu?un ?z?nt?s?ne ve yas?na anne baba ve di?er aile ?yeleri ilgi g?stermeli ve de?er vermelidir. ?Bo? ver!?, ?Seneye yenisini al?r?z? gibi ge?i?tirici c?mleler sarfedilmemelidir.
Kurban kesimine ili?kin g?r?nt?lere televizyonda yer verilmemelidir. Anne ve babalar ?ocuklar?n? bu g?r?nt?lerden uzak tutmal?d?rlar.
?imdiden herkese huzurlu ve bar?? dolu bir bayram diliyorum.
(*)Psikolog
Do?. Dr. Serdar M. De?irmencio?lu*