felaketin yeşerttiği barış

bakhtiar abdullah
Sumatra Adası’nın kuzeydoğusunda Endonezya’ya bağlı bir eyalet olan Aceh’te 30 yıl süren ve 15 bin kişinin yaşamını yitirdiği savaşın ardından barış anlaşması imzalandı. Hükümetle Özgür Aceh Hareketi arasında (GAM) varılan anlaşmanın ardından seçimler yapıldı ve GAM liderlerinden biri seçildi. Barış anlaşmasında imzası bulunan GAM Sözcüsü Bakhtiar Abdullah, Aceh’teki gelişmelerle ilgili sorularımızı yanıtladı.


Endonezya hükümetiyle yaptığınız anlaşmanın ana hatları hakkında bilgi verir misiniz?
Anlaşmanın en önemli yanını savaşa son verilmesi ve sorunların barışçıl yöntemlerle çözülmesi konusunda görüş birliğine varılması oluşturuyor. Bizim bağımsızlıktan vazgeçmemiz, Endonezya hükümetinin de Aceh’e kapsamlı bir özerklik verilmesini kabul etmesi sayesinde bu noktaya gelindi. Endonezya hükümeti demokratik seçimlerin yapılmasını, Acehlilerin kendilerini yönetecek temsilcilerini doğrudan seçmelerini kabul etti. Anlaşmanın en önemli maddelerinden biri de Aceh’te petrol, doğal gaz ve madenlerden elde edilen gelirlerin yüzde 70’inin bölgede kalmasının kabul edilmesidir.

Silahların tamamını teslim ettiniz mi?
Barış anlaşması gereği tüm silahları 2005 yılının Aralık ayına kadar teslim etmemiz gerekiyordu. Biz bu takvime uyduk ve 840 silah teslim ettik. Bu silahlar Avrupa Birliği ve Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği, ASEAN’dan gözlemcilerin huzurunda üç parçaya ayrılarak imha edildi. Silahların imha edilmesi karşılığında Endonezya Aceh’teki 40 bin asker ve 4 bin 700 polisini çekti. Şu anda Aceh’te 14 bin 100 asker ve 9 bin 100 polis bulunuyor. Eskiden güvenlik asker ve polis tarafından sağlanıyordu. Barış anlaşması gereği asayiş ve güvenlikten sadece polis sorumlu. Askerlerin müdahale etme yetkileri kaldırıldı. Askerlerin görevleri ülkeyi dışarıdan gelecek dış tehlikelere, işgal ve saldırılara karşı korumak. Tüm bu gelişmelerden sonra barış anlaşmasına tarafların uymasını sağlamak için görevlendirilen Aceh Monitoring Mission (AMM) Aceh’i 2006 yılı Aralık ayında terk etti.

GAM siyasi bir partiye mi dönüştü?
Barış anlaşmasından sonra partiyi kurarken GAM adını ve Aceh bayrağını kullanmak istedik. Ama Endonezya hükümeti buna karşı çıktı. Biz de isim değişikliğine gittik. Partimizin adı GAM ama bu başka bir anlama geliyor. Graken Acheh Mandiri (GAM) Bağımsız Aceh Hareketi Partisi anlamına geliyor. Bayrağımızın ortasında bulunan ay yıldız yerine de GAM harflerini yerleştirdik. GAM’ın askeri kanadı Aceh Ulusal Ordusu (TNA) yapılan anlaşma gereği feshedildi. Yerine gençleri örgütleyen Aceh Geçiş Komitesi (KPA) kuruldu. Bunlar partinin gençlik örgütü gibi çalışıyorlar ve görevleri Aceh’in yeni baştan inşasına katkıda bulunmak için gençleri seferber etmek.

Aceh’te yapılan seçimler hakkında bilgi verir misiniz?
Barış anlaşmasının imzalanmasından sonra Aceh’te iki ayrı seçim yapıldı. Bunlardan biri eyalet valiliği seçimi, ikincisi de illerde ve ilçelerde yapılan valilik, kaymakamlık ve belediye başkanlığı seçimleriydi. Seçimler 2006 yılının Aralık ayında yapıldı. GAM adayı Irwandi Yusuf oyların yüzde 38’ini alarak büyük bir zafer kazandı. Seçimlere 11 aday katıldı. Endonezya’da kurulu partiler de aday göstererek seçime katıldılar. Seçimi kazanmak için en az oyların yüzde 20’sini almak gerekiyor. 22 il ve ilçede yapılan valilik ve kaymakamlık seçimlerinden 10’unu GAM’ın adayları kazandı. Aceh tarihinde ilk defa merkezi Cakarta’da olmayan bir parti eyalet ve valilik seçimlerini kazandı. Bu GAM ve Aceh halkı açısından çok büyük bir başarıdır. 2009 Mayısı’nda da Aceh’te parlamento seçimleri yapılacak.

Endonezya hükümeti yaptığınız barış anlaşmasını tam olarak uyguluyor mu?
Anlaşma başarılı bir şekilde uygulanıyor ama bu sorunların çıkmadığı anlamına gelmiyor. Anlaşmada olduğu halde gerçeklerin açığa çıkarılması ile ilgili yapılan çalışmalarda hükümetin isteksizliğinden dolayı ilerleme kaydedilemedi. Savaş yıllarında yüzlerce insan ortadan kayboldu. Hayatta olup olmadıklarını bilmiyoruz. Bu insanların akıbetlerini bilmek ailelerinin hakkı. Bunun araştırılmasının yükümlülüğü hükümete ait. Biz bu konunun bir an evvel ele alınıp kaybolanların akıbetleri hakkında ailelerine bilgi verilmesini istiyoruz. Öte yandan Aceh’te ordu tarafından gerçekleştirilen kitlesel katliamlar oldu. Bunların açığa çıkarılması ve sorumluların yargılanması gerekiyor. Bu barış anlaşmasının insan haklarına karşı işlenen suçlar bölümünde var. Ama şimdi Endonezya hükümeti katliamların barış anlaşmasından önce olduğunu ve bu konuda bir girişimde bulunamayacağını söylüyor. Bu hem barış anlaşmasına hem de Birleşmiş Milletler bünyesinde imzalanan anlaşmalara aykırı. Katliam katliamdır. Sorumluları, üzerinden az veya çok zaman geçmesine bakılmaksızın yargı karşısına çıkarılmalıdır. Barış anlaşmasının uygulanmayan bir diğer maddesi de siyasi mahkumlarla ilgili. On GAM militanı hâlâ cezaevinde. Onların bırakılması için girişimlerimiz sürüyor.

Onlar neden hâlâ cezaevinde tutuluyorlar?
Hükümet onların siyasi olmadıklarını, adli olduklarını söylüyor. Bombalama vb. terörist eylemlere karıştıklarını iddia ediyor. İmzaladığımız barış anlaşmasında bu konu son derece açık. Barış anlaşması daha önce yaptıkları eylemlere bakılmaksızın tüm siyasi tutukluların koşulsuz olarak serbest bırakılmasını öngörüyor. Sorunun çözümü için hükümete bir uzlaşma önerisinde bulunduk. On GAM militanı Cakarta’daki cezaevinde tutuluyorlar. Onların Aceh’e nakledilmelerini istedik. Aceh ile Cakarta arası 1800 kilometre. Ailelerin cezaevindeki yoldaşlarımızı ziyaret etmeleri zor oluyor.

Aftan ne kadar mahkum yararlandı?
1500’ü aşkın siyasi mahkum serbest bırakıldı. Bunların arasında benim kaynım da var. Cezaevlerinde yatan yüzlerce yoldaşımız tsunami sonucu yaşamlarını yitirdiler.

Tsunamiden en fazla Aceh zarar gördü. Ülkenin yeniden inşası çalışmaları hakkında bilgi verir misiniz?
Ülkenin inşasında büyük ilerlemeler kaydedildi. Yollar ve evler yapıldı ama önümüzde yapılacak bir yığın iş var. Ama her şeyden önemlisi Aceh’te barış var. Halk hiç korkmadan gece yarıları sokaklarda gezebiliyor. Bu olmasaydı ülkenin yeniden inşası mümkün olmazdı. Aceh’in gelir ve olanakları 1999 yılına kıyasla 6 kat arttı. Aceh’te zengin maden yatakları, petrol ve doğal gaz var. Buna rağmen yabancı şirketler Endonezya yasalarındaki belirsizliklerden dolayı Aceh’e yatırım yapmakta tereddüt ediyorlar.

Yabancı şirketler yerine neden sizler kendi sanayinizi kurmuyorsunuz?
Tabii ki en iyisi fabrikalarımızı ve sanayimizi kendimizin kurması. Doğal kaynaklarımız var ama bunları işleyecek tesisleri kuracak teknolojik birikimimiz ve olanaklarımız yok. Bunun için yabancı şirketlerin yatırım yapmalarına ihtiyacımız var. Ama ne olursa olsun sanayimizi kurmamız gerekiyor.

Eski gerillaların sivil yaşama entegre olmaları için neler yapıyorsunuz?
Hükümet iş kurmalarına yardımcı olmak amacıyla gerilla başına 25 milyon rupi (yaklaşık 250 Avro) vermeyi kabul etti. 3 bin gerillaya ödeme yapıldı. Aslında gerilla sayımız bundan fazlaydı ama hükümetle 3 bin gerillaya ödeme yapılması konusunda uzlaştık. Paralar GAM’a verildi. Biz bu paraları gerillaların durum ve ihtiyaçlarını göz önüne alarak paylaştırdık. Gerillaların önemli bir bölümü çalışıyor. Çoğunluğu ev ve bina yapımında müteahhit ve kontrolör olarak çalışıyor. Bir kısmı da yeni kurulan tarım kooperatiflerde çalışıyorlar. Barıştan sonra bölgeye turistler gelmeye başladı. Gerillalardan bazıları turistlere rehberlik yapıyor.

Gerillaların sivil yaşama kazandırılması sürecinde hükümetle aranızda görüş ayrılığı çıktığı söyleniyor...
Evet, sancılı bir dönem geçirdik. Hükümet ödeme yapmadan önce gerillaların listesini vermemizi istedi. Biz gerillaların güvenliklerini riske atabileceğini düşünerek isim listesi vermeyi reddettik. Ama uzun müzakere ve tartışmalardan sonra gerillaların isimlerini hükümete bildirdik. İleride durum değişirse bu eski gerillalar için riskli olabilir. Ama böyle bir şey olmamasını umut ediyoruz.

Yeniden savaş çıkması riski var mı?
Yakın bir gelecekte böyle bir risk olduğunu sanmıyorum. Barış anlaşmasının esasına sadık kalındığı sürece bir sorun çıkmaz. Ben oldukça iyimserim ve hükümetin bu konuda duyarlı davrandığını düşünüyorum.

Barışı sabote etmek isteyenler yok mu?
Savaş sırasında ordu tarafından GAM’a karşı örgütlenen Milisia adını verdiğimiz gruplar var. Bunlar sıradan Acehliler. Savaş sırasında GAM’a karşı savaşmak için ordu tarafından eğitimden geçirildiler. Bundan bir ay önce, 7 Mart günü GAM’ın bürosuna saldırarak 4 üyesini öldürdüler. Katliamı örgütleyen ve gerçekleştiren 25 kişi polis tarafından tutuklandı. Bunların ordu içerisinde bazı generallerle ilişkileri var. Ordunun bir kesimi barış anlaşmasına karşı çıktı. Şimdi de bu tür grupları kullanarak barışı sabote etmek istiyorlar. Milisia’yı etkisiz hale getirmek bizim için güç olmayacaktır. Ama biz sorunların barışçıl yöntemlerle çözülmesinden yanayız. Hükümet de bu gruplara açıkça tavır alıyor.

GAM’ı bölmek isteyenler mi var?
Barış anlaşmasının imzalanmasının ardından Endonezya İstihbarat Teşkilatı BIN’in GAM’a yönelik çalışmalarını yoğunlaştırdığını fark ettik. GAM’ı bölmek, Aceh’te kargaşa çıkarmak istiyor. Sürekli olarak tüm silahları teslim etmediğimizi iddia ediyor, silah bulmak amacıyla baskınlar düzenliyor. Ama bugüne dek tek bir silah dahi bulamadılar.

Şeriat yasalarını uyguladığınız söyleniyor...
Aceh’te şeriat yasaları uygulaması bizler tarafından değil Endonezya hükümeti tarafından başlatıldı. Bunu 11 Eylül 2001’de ikiz kulelere yönelen saldırılardan hemen sonra yaptılar. Amaç Aceh’i fanatik bir bölge olarak tanıtmak, GAM’ı da İslami terör örgütü olarak lanse etmek, gerilla hareketini tecrit etmekti. Şeriat polislerin kendileri, yolsuzluk ve pisliklere bulaştılar. Halk bunu gördü. Kimsenin bunlara güveni yok. GAM’ın seçimleri kazanmasından sonra bunların fonksiyonları daha da azaltıldı.

Neden buna karşı çıkmıyorsunuz?
Biz GAM olarak şeriat yasalarının uygulanmasına karşıyız. Seçimleri kazanmamızın ardından bu tür şeyler oldukça azaldı. Halk yoksul. Geçim derdi içerisinde. Böyle bir ortamda şeriat yasaları nasıl uygulanabilir? Herkesin aynı koşullarda, aynı hayat standartlarında yaşama hakkı var. Önce bunu sağlamak gerekiyor. Halk da şeriat yasalarını istemiyor.

---

30 yıl süren savaş
Aceh’te 4.5 milyon insan yaşıyor. Nüfusun yüzde 98’ini Müslümanlar oluşturuyor. Zengin doğal gaz ve petrol yataklarına sahip Acehlilerin kendilerine özgü dilleri, kültürleri ve tarihleri var. 1500’lü yıllardan bağımsız bir sultanlık olan Aceh, 1800’lerde Hollandalı sömürgeciler tarafından işgal edildi. Özgürlüklerini kazanmak için birçok kez ayaklanan Acehlilerin mücadeleleri sömürgeciler tarafından kanla bastırıldı. Endonezya’nın ulusal kurtuluş savaşı sırasında (1945-49) Acehliler, Hollandalı emperyalistlere karşı Endonezyalılarla birlikte omuz omuza mücadele ettiler. Endonezya’nın bağımsızlığı kazanmasından sonra Birleşmiş Milletler, aralarında Aceh’in de bulunduğu bölgelerin Endonezya Cumhuriyeti’ne dahil edilmesini kararlaştırdı. Boyunduruk altında yaşamayı reddeden Acehliler, Endonezya’nın kurulmasından dört sene sonra ayaklandılar. 1970’li yılların ortalarında son Aceh sultanının torunlarından Hasan Di Tiro Özgür Aceh Hareketi, GAM’ı kurarak Aceh’in bağımsızlığını ilan etti. Endonezya’ya karşı silahlı mücadeleyi başlattı. Tiro, GAM’ın lider kadroları ile birlikte 1979 yılında İsveç’e iltica etti. Sürgünde Aceh hükümetini kurdu. 30 yıl süren savaşta 15 bin kişi yaşamını yitirdi. GAM Endonezya’yı dünyanın en gerici, ırkçı ve yolsuzluklara bulaşmış ülkesi olmakla suçlar ve bağımsızlıktan taviz vermeyeceğini açıklarken, Endonezya GAM’ı terör örgütü olmakla suçladı. 2004 yılının başlarında Endonezya hükümetinin baskı ve tehditleri üzerine İsveç polisi Stockholm’de yaşayan iki GAM liderini gözaltına aldı. 26 Aralık 2004 tarihinde tsunami felaketi en fazla Aceh’i etkiledi. 180 bin kişi yaşamını yitirdi. GAM liderleri felaketin yaralarının sarılması için tek taraflı ateşkes ilan ederlerken, Endonezya hükümeti de gerillalarla masaya oturabileceğini açıkladı. Görüşmeler anlaşma ile sonuçlandı. 15 Ağustos 2005 tarihinde Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de barış anlaşması imzalandı. 26 yıl sürgünde yaşayan GAM liderleri ülkelerine döndüler. 10 Aralık 2006 günü Aceh’te yapılan seçimleri GAM adayı İrwandi Yusuf kazandı.
Murat Kuseyri