BASIN TURU: Şafakta Devrilen Mahkum Arabaları

“Bank of America, Merril Lynch’i 45 milyar dolara satın alıyor, AIG Sam Amca’dan su yüzünde kalmak için 40 milyar dolarlık acil kurtarma yardımı istiyor; Lehman Brothers ise kaput oldu. Fiyv! Finans dünyası bir gecede tepe taklak oldu. Bizi zor bir gün bekliyor.”
Wall Street’in pazar gecesi katliamı haberleri yabancı borsaları büyük bir kasırgaya sürükledi. Asya’daki hisseler sallanırken, Avrupa’dakiler yüzde 4’den fazla düştü. Dolar Avro karşısında sürekli değer yitiriyor; altınsa yükselişte. Soru şimdi Dow Jones endeksinin düşüp düşmeyeceği değil “ne kadar” düşeceği ve bu durumun giderek daha da kırılganlaşan finans kurumları üzerinde hangi etkilerde bulunacağı.
Wall Street’in 158 yıllık eski neferi Lehman Brothers, pazar günü, hafta sonundaki kurtarma planlarının alıcı bulunamaması yüzünden başarısız olmasından sonra iflas başvurusunda bulunacağını açıkladı. Kredi kirlenmesi ve küresel kriz korkuları yeniden su yüzüne çıktı ve daha da yaygınlaştı. Lehman’ın başarısızlığı diğer Wall Street devlerinin de yakında aynı yok oluş yolunu izleyeceklerini ima ediyor. İktisatçı Nourel Roubini bu durumu şöyle ortaya koyuyor:
“Bağımsız bankerlerin hepsi yok olacak. Bu durum mart ayında Bear Streans ile başladı. Bu gece sıra Lehman ve Merrill Lynch’e geldi. Morgan Stanley ve Goldman Sachs yarın bir alıcı aramak zorundalar. Bankerin çalışma modeli köklü biçimde hasar gördü. Hayatta kalmaları mümkün değil.”
Roubini haklı olabilir. Kapitalizmin komik tarafı, oyunu oynamak için sermayeye sahip olmanız gerekmesidir. Bankanın kasası değersiz mortgage-destekli-menkul kıymetlerden (MBS) ve aşırı değerlenmiş yüksek riskli tahvillerden başka hiçbir şeyle dolu değilse, her şey doludizgin bir hızla ilerler. Wall Street’in, şimdi zirveye çarpmakta olan batık bankacılık kurumları dalgasına katılan yüzyıllık savaş atı Lehman Brothers’a olan da bu. Lehman, deste deste para yığmak için gereken tek şeyin, Federal Rezerv’den (ABD Merkez Bankası) gelen tahmin edilebilir düşük faizli kredi akışı ile her türlü beş para etmez menkul kıymetleştirilmiş mortgage havuzuna, bunları Şanghay ya da Heidelberg’deki avanak yatırımcılara pazarlamadan önce büyük bir AAA kredi puanı damgası vuracak itaatkar bir reyting aracısı bulmak olduğu zamanlarda, bu durumdan büyük kârlar elde etmişti.
Lehman’ın sıkıntıları banka kardeşliği dünyasındaki diğerlerinin yaşadığı sıkıntılardan farklı değil. Sorun, sistemin tümünün şu anda yetersiz sermayeli ve aşırı-kaldıraçlı bir durumda olması. Bear Stearns geçen yıl çöktüğünde, 1’e 26 kaldıraç oranı kullanıyordu. Hedgie Carly Capital havaya uçtuğunda, 1’e 32 oranına sahipti. Fannie and Freddie nihayet ABD Hazinesi tarafından devralındığında ise bu ikiz kafadarlar 1’e 80 oranında kaldıraca sahiptiler; yani kredi olarak verdikleri her 80 dolar için bir dolarlık sermaye emniyet karşılıkları vardı. Aynı dengesiz yolda; kredilerini asla geri ödeme şansına sahip olmayan insanlardan zehirli mortgagelar ve MBS’ler satın alarak devam edebilirlerdi… Eğer federal “koruma” altına alınmasalardı -ki bu da ödeme güçlüğü içinde olduklarını söylemenin daha komik bir yolundan başka bir şey değildir. Hazine Sekreteri Henry Paulson, Hazinenin karnından gelen 6 cm genişliğindeki bir para hortumunu Fannie’nin vitrin bürosuna akılsızca dayadı. Böylece iki mortgage devi menkul kıymetleştirme modelinin tamamen çökmesi ve Çin dahil, yabancı yatırımcıların çoktan GSE borçları üzerindeki satın almalarda kesintilere gitmeye başlamaları gerçeğine karşın, vergi ödeyenlerin sırtından tek başlarına bindikleri tahterevallide sallanmaya devam edebilecekler. Bu elbette komik bir şey değil. Yabancı yatırımcılar, 700 milyar dolarlık ABD cari hesap açığı ile her zamankinden daha fazla kumarhane pokerini andıran bir sistemde para batırma konusunda giderek daha da gerginleşiyorlar.
Doğal olarak, yabancı yatırımcılar ve merkez bankaları, ABD piyasalarının istikrara kavuştuğunu; tarihin en büyük konut krizi, donmuş bir şirket tahvilleri piyasası, felç olmuş bir bankacılık sistemi ve keskin biçimde azalan tüketici talebinin yarattığı sert ve insafsız rüzgarlara karşın ayakta kalabileceğinin bazı işaretlerini görene kadar, ABD menkul kıymetleri ve Hazine tahvillerine yönelik satın almaları azaltacaklar. Ama Amerikalılar hâlâ bütün bunların ülkenin geleceği bakımından ne anlama geldiğini anlamıyor gibi görünüyorlar. Bunun yerine İncil kavgaları verip, finansal piyasalardan tüten dumandan bir şeyler öğrenmek yerine, ülkeyi yeniden sınır bölgesine geri döndürmek isteyen boz ayı avcısı Alaska valisi hakkındaki en son dedikoduları öğrenmeye çalışıyorlar.
ABD mali varlıklarına yönelik net yabancı alımların yavaşlaması halinde, oyun sona erecek. FED, yabancı sermaye çekmek için faiz oranlarını yükseltmek zorunda kalacak ve bu da ekonomi üzerindeki ters basıncı artırıp, konut krizini tırmandıracak. Paulson’un Fannie ve Freddie’ye sınırsız kredi sağlama kararı, gerileyen doların ve ABD Hazinesinin sırtına daha da fazla borç yığacak. Bu durum sahte dolarları basıp sonra etrafa dağıtmaya benziyor. Paulson’un sistemik bir banka krizini engelleme girişimleri federal hükümetin yakın gelecekte benzersiz bir fon krizine yuvarlanmasını garanti altına alıyor. Örselenmiş orta sınıfa yüksek vergiler dayatılırken, tüketiciler ve iş dünyası yüksek faiz oranlarıyla yüz yüze kalacak.
Bu da uzamış bir ekonomik yavaşlama ve daha zayıf büyüme ile sonuçlanacak. Kredi daha da daralacak, bankalar iflas edecek, işsizlik tırmanacak ve GSYİH düşecek. Çöken mali sistem gerçek ekonomiye negatif bir kement atacak; bu da kitlesel işten çıkarmalar, zayıflayan talep, düşen borsa fiyatları ve yok olan tüketici güveni demek. Yoksulluğun ABD’sine hoş geldiniz!

Mike Whitney, 16.09.2008 Çeviri: sendika.org