asya pasifik'te bu hafta

Gezgin’de (2008) belirttiğimiz gibi, odağında hâlâ Vietnam-Amerikan savaşı bulunan Vietnam turizmi, çoğunlukla bir karanlık turizm ülkesi; ancak yıllar geçtikçe deniz ve dağ turizmine yönelim var. ‘Karanlık turizm’ ne idi anımsayalım:
“İnsana mutluluk değil üzüntü vermeyi amaçlayan turizm türüne ‘karanlık turizm’ adı veriliyor. Bu kavram, ilk kez 1996’da kullanıldı. Yahudi soykırımı bölgelerinin ziyaret edilmesi, Afrikalı Amerikalıların atalarının izini sürmek üzere Afrika’daki eski köle bölgelerini ziyaretleri ve Güney Afrika’da ırk ayrımcılığı (apartheid) bölgelerinin ziyaret edilmesi, karanlık turizm için ilk akla gelen örnekler” (Gezgin, 2008).
Dağ ve deniz turizmi bir yana, dinsel yapıları, sarayları ve açık alan savaş ve toplu kıyım bölgelerini saymazsak, 85 milyon nüfuslu Vietnam’da yaklaşık 46 müze bulunmakta. Bu müzelerin çoğunluğu karanlık turizm müzeleri: Örneğin, başkent Hanoi’daki (‘Hanoy’ diye okunuyor) Hava Kuvvetleri Müzesi, düşürülmüş ABD uçaklarını sergiliyor (1961-1975 arasında, Güney Vietnam’da, 33 bin 68 ABD savaş uçağı ya düşürüldü ya da Vietnamlı savaşçılar tarafından ele geçirildi; 1964-1973 arasında Kuzey Vietnam’da 4 bin 181 ABD savaş uçağı düşürüldü). 1967-1973 arasında, Vietnam halkına uçağından bomba yağdırırken uçağı düşürülmüş ve halkın linçinden Vietnam ordusu tarafından kurtarılmış savaş suçlusu ve bugünün ABD başkan adayı John McCain’i de ağırlamış olan Hoa Lo Cezaevi Müzesi (bu cezaevi, Fransız sömürge yönetimince Vietnamlı devrimcileri tutsak etmek için kullanılmıştı; bağımsızlıktan sonra, ABD’li savaş suçluları için kullanıldı. ABD’nin o zamanki askerleri, biraz tersinleme ile Hoa Lo Cezaevi’ni ‘Hilton Hanoi’ olarak adlandırıyorlardı), Hanoi’un ünlü karanlık turizm müzelerinden biri. Hanoi’da bunun dışında, çeşitli savaş ya da devrim müzeleri de bulunmakta. Bunların belli başlıları, Ordu Müzesi; Kuzey Vietnam ile Güney Vietnam arasındaki silah ve savaşçı akışını sağlayan ve ‘Ho Çi Min Geçidi’ olarak adlandırılan gizli yollarla ilgili nesneleri sergileyen Ho Çi Min Geçidi Müzesi vb.
10 milyon nüfuslu Ho Çi Min kentinde, 4 milyon nüfuslu başkent Hanoi’dakinden daha çok müze var. Ayrıca, kara savaşları çoğunlukla Güney Vietnam’da yaşanmış olduğundan, Güney Vietnam’ın kalbi olan Ho Çi Min kentinde sergilenecek daha çok savaş nesnesi var: Bunların başlıcası, Gezgin’de (2008) de ele aldığımız Ku Çi (Cu Chi) Tünelleri ve aynı adlı savaş tarihi müzesi. Rehberiniz ne yazık ki Amerikan yanlısı olabiliyor ve ama yine de, tünellerde gizlenip ABD’li sömürgecilere dünyayı dar etmiş binlerce savaşçıyı orada duyumsayabiliyorsunuz. Ho Çi Min kentinde, en çarpıcı karanlık turizm müzesi ise Savaş Kalıntıları Müzesi: Bu müzede gördüğünüz vahşet resimleri, yıllarca düşünüze girecek kadar korkunç. Kentteki karanlık turizmin iki ek uğrak noktası, Ho Çi Min Kenti Müzesi ve Askeri Müze. Karanlık turizm müzeleri başka kentlerde de bulunmakta; ancak en çok, bu iki en büyük kentte bulunmaktalar. Bu karanlık turizm müzeleri dışında, 6 kentte (Can Tho, Danang, Hanoi, Ho Çi Min Kenti, Hue, Pleiku) yine bu tür altında değerlendirilebilecek Ho Çi Min müzeleri var. Bu müzelerde, önder Ho Çi Min’le ilgili nesneler sergileniyor.
Bunların dışında, Hanoi’da kadınlarla ilgili özel bir müze; Hanoi, Ho Çi Min ve eski imparatorluk başkenti Hue’de birer güzel sanatlar müzesi; 11 kentte (Buon Ma Thuat, Quy Nhon, Pleiku, Nha Trang, Tra Vinh, Soc Trang, Dalat, Danang, Thai Nguyen, Hoi An, Hanoi) Vietnam’ın (Vietnamlı çoğunluğu da içermek üzere) 54 halkının yaşantısını yansıtan nesnelerin sergilendiği budunbetim (etnografya) müzeleri bulunmakta. Bunlardan en önemlisi, Orta Vietnam’ın Danang kentinde bulunan Çam Mimarlık Müzesi. Bu müzede, Kamboçyalılar gibi Hindu ekininden etkilenip Hindu tanrıları için büyük tapınaklar yapmış; ortaçağda büyük imparatorlukları yıkıldıktan sonra, Hindistan’dan gelen Muhammedcilerden etkilenerek Muhammedci olmuş olan Çam halkının Hindu dönemlerinden heykeller ve yapılar sergileniyor. Mimarlık biçimi, Kamboçya’daki Angkor Wat tapınak-kenti ile büyük benzerlikler taşıyor. Thai Nguyen’deki Vietnam’ın Budunsal Öbeklerinin Ekinleri Müzesi de, ülkenin en büyük budunbetim müzesi olması nedeniyle görülmeye değer. Türkiye’de bu tür bir budunbetim müzesi olmaması üzücü. Sözgelimi, bir Laz Müzesi, etkileyici olabilirdi.
Toplumlar, anımsamak istediklerini koyarlar müzelere; geçmiş, acı da olsa, tatlı da olsa… Bir gün kazanacak olan Irak direnişinin ardından, belli ki Irak müzeleri de Vietnam müzeleri gibi olacak… Yaralar sarılana dek, belki 50 yıl, Irak’ın en önemli müzeleri karanlık turizm müzeleri olacak. İşte bu nedenle “keşke Vietnam’ın karanlık turizm müzelerini daha çok insan gezseydi de, savaş-karşıtlarının sesi daha gür çıkabilseydi” diyoruz.
İlgilisine kaynak
Gezgin, U. B. (2008). Asya-Pasifik’te Bu Hafta (28): Vietnam’da ‘karanlık turizm’. Evrensel Gazetesi Evrensel Hayat Eki, sayı 190, 24 Şubat 2008. http://evrensel.net/ekhaber.php?haber_id=25837
Dr. Ulaş Başar Gezgin