asya pasifik'te bu hafta

Güney Hindistan’ın güneybatısında, Hint Okyanusu’nda bulunan 300 bin nüfuslu Maldivler Cumhuriyeti, 250’sinde insanın yaşadığı 1.192 adacıktan oluşuyor. 12. yüzyıla dek halk, Hinducu ve Budacı iken, 12. yüzyılla birlikte Muhammedcilik yaygınlaştı. Maldivler, bugün çoğunluğu Muhammedci olan bir ülke. 16. yüzyılda Portekiz, 17. yüzyılda Hollanda, 19. yüzyıl sonunda Britanya sömürgesi oldu. 1965’te Maldivler Sultanlığı olarak Britanya’dan bağımsız oldu, 1968’de cumhuriyet ilan edildi. Asya’nın en küçük ülkesi ve Muhammedci çoğunluğa sahip en küçük ülke olarak biliniyor.
Maldiv’in anayasası açıkça şeriatçı: Anayasaya göre devlet, İslama dayanmaktadır; Muhammedci olmayanlar Maldiv yurttaşı olamaz, Maldivler’de İslama aykırı hiçbir ilke uygulanamaz ve şeriatın yapılmasını yasaklamadığı her şeyin yapılması serbesttir.
Maumoon Abdul Gayoom (d.1937), 1978-2008 arası Maldivler’in 30 yıldır devlet başkanı idi. 1980, 1983 ve 1988’de 3 askeri darbe atlattı. Son darbede Tamil Kaplanları, adaya çıkarma yapıp ülkeyi ele geçirmeye kalktı; Hindistan’ın asker göndermesi sonucu, Gayoom son anda kurtuldu. Son olarak, 8 Ocak 2008’de kendisine başarısız bir suikast düzenlendi.
Gayoom, Maldivler’de devletin burs vererek yurtdışında okuttuğu bir avuç yetenekli gençten biri idi. Mısır’da ünlü El Ezher Üniversitesi’nden fakülte birincisi olarak, Şeriat ve Medeni Hukuk derecesi aldıktan sonra, aynı alanda yüksek lisans yaptı. Diplomasını Mısır’ın destansı önderi Nasır’dan almıştı. Gayoom ve Mısır’da eğitim gören 14 arkadaşı, Maldivler devlet başkanının İsrail’le diplomatik bağ kurması üzerine, imzalı bir tepki mektubu gönderince bursu kesildi. Mısır yıllarında Gayoom, Müslüman Kardeşler Örgütü ile yakın ilişkide oldu. Daha sonra Maldivler’e döndü. 1973’te devlet başkanını eleştirmekten tutuklandı; 5 yıl sürgün cezasına çarptırılıp cezanın 5 ayını çektikten sonra afla serbest kaldı. 1974’te kısa süreliğine bir kez daha tutuklandı. (1978’de devlet başkanı olduktan sonra, tutulduğu cezaevini yıktırdı.) 1978’de devlet başkanlığına seçildiğinde Ulaştırma Bakanı’ydı. 1978-2008 arasında tüm seçimlerde aldığı oy, yüzde 90’dan aşağıya düşmedi.
Dünyada bir avuç varsılın, cenneti aratmayan kumsalları nedeniyle tanıdığı Maldivler, 2000’li yıllarda başka olaylarla dikkat çekti: 2003’te bir mahkumun işkenceyle öldürüldüğünün ortaya çıkması sonucu halk ayaklandı. Olaylar sırasında, gardiyanların mahkumlara ateş açması sonucu 3 mahkum öldü, buna karşılık kimi devlet yapıları yakıldı. Mahkumu işkenceyle öldürenler göstermelik bir mahkemeyle yargılanıp hüküm giydi; ama asıl emri veren üst düzey görevliler, yargılanmadılar bile. Cezaevinde 3 mahkumun öldürülmesi olayı ise devlet güvenliği gerekçe gösterilerek hasıraltı edildi.
2004’te 4 siyasal tutuklunun serbest bırakılması için büyük bir gösteri yapıldı; bunun üzerine Olağanüstü Hal (OHAL) ilan edildi, OHAL’in bir parçası olarak genelağ (internet) kapatıldı. Bu süreçte Muhammed Naşid (d.1967), muhalefet önderi olarak öne çıkmaya başladı. Naşid, Sri Lanka ve Britanya’da eğitim almıştı. (Kendisinin bir Britanya Üniversitesi’nden denizcilik derecesi var.) Naşid, daha önce yazdığı makaleler nedeniyle birkaç kez hapse girdi çıktı. 2000’de milletvekili seçildi. 2004’te Britanya, Naşid’i siyasal sığınmacı olarak tanıdı. 2005’te Maldivler Demokrat Partisi’ni kurdu. Partiyi kurduktan sonra, ‘terörist’ olduğu gerekçesiyle bir kez daha tutuklandı.
8 Ekim 2008’de ülke tarihinin ilk çokpartili seçimi yapıldı. Yarışanlar arasında Adalet Partisi, Maldivler Demokrat Partisi, Maldivler Halk Partisi ve İslami Demokrat Parti gibi partiler vardı. Naşid, Maldivler Demokrat Partisi başkanı olarak, devlet başkanlığı için Gayoom’a karşı yarıştı. Naşid, seçimlerin 2. turunda yüzde 54 oy alarak devlet başkanı oldu. (Gayoom yine de yüzde 46 oy almıştı.)
Bugün Naşid’in önündeki sorunlar şunlar: 2004’te yerel gelirin büyük bir bölümünü silip süpürmüş tsunaminin açtığı yaraları sarmak, gençlerin arasında yaygınlaşan uyuşturucuyla savaşım, adalarda küresel ısınmanın etkileri üzerine girişimlerde bulunmak ve işsizlik.
Maldivler, dünyanın en alçak ülkesi: En yüksek nokta, yalnızca 2.3 metre yükseklikte ve ortalama yükseklik yalnızca 1.5 metre. Küresel ısınmadan ilk etkilenecek ülke olacağına kuşku yok. (Elbette yapay yükseltiler ve yüksek yapılar da var.) Naşid, küresel ısınma önlemi olarak, gezmenlikten (turizm) gelen gelirle Hindistan, Sri Lanka ve Avustralya’dan toprak satın almayı düşünüyor. Adaların batması durumunda halk bu topraklara sığınabilecek.
Başta belirttiğimiz gibi, Maldivler şeriat yasalarıyla yönetiliyor. Bu yasalar kaldığı sürece, Naşid’in demokrasisi bir yalancı dolma olacak. Bununla bağlantılı olarak, kadınların siyasette temsili de önemli bir sorun. (Mecliste 50 sandalye var, 20 adadan ve başkentten 2’şer erkek temsilci seçiliyor, geriye kalan 8 temsilciyi devlet başkanı seçiyor.) Naşid de, Gayoom gibi, daha önce tutulduğu hapishaneyi yıktırır mı bilinmez...
Dr. Ulaş Başar Gezgin