‘Ölümden çok yaşamı öne çıkartmalıyız’

Ulusal ve uluslararası toplam dokuz ödül kazanan Sonbahar’ın başrollerinde Onur Saylak, Megi Aboulzade, Serkan Keskin, Raife Yenigül ve Nino Lejava var. Özcan Alper’in yazıp yönettiği Sonbahar, 19 Aralık Hayata Dönüş Operasyonu’nun 8. yılında gösterime girdi. Film, 19 Aralık katliamının görüntüleriyle başlıyor. 20 cezaevine eş zamanlı düzenlenen operasyon 2 bin 285 gün sürmüş, bu süre 122 insanın yaşamına ve 600 insanın da sakat kalmasına neden olmuştu.
Sonbahar filminin Yusuf karakteri (Onur Saylak), işte tüm bu süreçleri yaşamış, açlık grevine girmiş, cezaevinden çıktıktan sonra kalan 4 aylık ömrünü memleketi Hopa’da geçirmeye karar vermiştir… Doğayla baş başa kalan Yusuf, vazgeçerken aşkla yeniden tutunur hayata ama her şey için artık çok geçtir.
Kızıl bir tabut ve Hemşince bir ağıt… Filmdeki o uzun ve sessiz yolculuk, filmin sonunda bir ağıta dönüşüyor, yaralar artık kanamaya başlıyor…
“Benim niyetim yarayı deşmek değil, o yaraya dokunmaktı” diyen filmin yönetmeni Özcan Alper’le bir araya geldik…

Öncelikle filmi yapma gayenizden başlayalım mı? Böyle bir filmi yapmanızda tetikleyici neden neydi?
Sanırım bu süreci yaşayan birkaç arkadaşımla karşılaşmam ve paylaşmam oldu. Hem onların sessiz isyanını görmek, hem de yeniden bir şeyler yapabilmenin umudu galiba. Ve o büyük direnci, umudu, birey olarak, insan olarak onların gözlerinde görmek beni daha çok tetikledi. O ağırlık, hüzün, beni böyle bir hikayeye itti.

O isyan ve direnci Yusuf’un sessizliğinde derinden hissediyoruz…
O sessiz çığlığı ben de yüreğimde hissettim ve anlattım. En azından bir yara var ve o yarayı azaltmak niyetindeydim…

Film, 19 Aralık katliamıyla başlıyor ve zaman zaman o karelere tanıklık ediyoruz. O başlangıç, seyircide başka şeyler de uyandıracaktır mutlaka…. Ne dersiniz?
Belki birçok kişi filme gittiğinde açlık grevlerini ya da oradaki şiddeti ve yarayı anlattığımı sanacak doğru, haklısın. Ben o yarayı deşmek değil de o yaraya dokunmak istedim. Kendimce dokunmak ve merhem sürmek istedim. Ben bu tarafını anlattım, başkası da diğer yanını anlatsın. O tarafta daha çok canı yananlar anlatsın.

Galiba seyircinin ezberini bozacak Sonbahar. Çünkü o kadar sessiz bir çığlık ki… Filmden çıkan uzun süre susmayı tercih ediyor… Belki de kendi kafasında filmi bir kez daha kuruyor...
Popüler kültür ve dizi kültürü insanları öylesine alıştırmış ki. Kolayı istiyorlar. Bireyciliği kutsayan filmlere çok çabuk kanılıyor…ya da ağlayacaksın illa ki. Ben de onların istediğini yapabilirdim. Yavaş evet, o vahşeti yaşayan biri böyle bir yere geldiğinde ne yapar? Gayet durgunlaşır. O yüzden anlıyorum yine de eleştirileri. Bu ülkede 12 Mart, 12 Eylül yaşandı. Kürt sorunu ve 2000 yılından sonra başlayan milliyetçilik yükselişlerini yaşadık. Tüm bunları tarihsel olarak düşündüğümde, sanatla bu süreçlere bakmak benim bakış açım. Bütün bu süreci yaşayanlar, Yusuf ve Yusuf gibiler ya da Yusuf gibi şanssız olmayıp da hayatını sürdürenler… Bu insanların bu filmle kuracağı ilişki benim için her şeyden önemli.

Yusuf, her şeyden vazgeçmiş ama bir yandan da hayata aşkla tutunmaya çalışıyor…
Vazgeçmişlik değil aslında. 4 ay ömrü kalan biri ne yapardı, kendimizi onun yerine koyalım. Bir sürü şey değişiyor.

Ama doktora gitmeyi reddediyor…
Çünkü çözümü yok. Bittiğini biliyor zaten. Evet, ona rağmen filmdeki o küçük çocuk Yusuf’u güldürebiliyor. Yusuf, bir müzik aletine hayat verebiliyor. Ve aşkla birlikte yeniden hayata dönmeye çalışıyor. En azından onun çabasına giriyor.

Peki neyin sonbaharıydı?
Bir kuşağın sonbaharıydı. ‘90’lı yıllardaki gençliğin sonbaharıydı. Ama umuyorum ki bu karanlık durum biter ve öyle bir gençlik olur ki, yeniden bunu sırtlayarak ilkbahara dönüştürür. Ve şuna inanıyorum ki, bütün bu yaralarımızı iyileştirerek yola devam etmek gerek.

İsteseniz filmi çok da ajite edebilirdiniz. Bu sizin bilinçli tercihiniz miydi?
Tabii ki. Orada ağlayan bir anneyi göstersem evet, farklı bir boyut olurdu ya da cenazeyi göstersem... Demek istediğim, kolaycı bir şey yapmak istemedim. Bu trajik hikayenin acısını kullanmış gibi olurdum… Tam tersi, belli bir mesafe koyarak yaptım. Ağlatmak değil de seyirciyi kendi içinde düğümlemek ve Yusuf’un çaldığı ağıtın tınısı bir şekilde devam etsin istedim. Çünkü orada ağlayacaktı ve bitecekti. Her şeye rağmen ben kişisel bir hikaye anlattım. Bir yanıyla da toplumsal ve siyasal...

Galiba seyirci biraz daha siyasi bir film bekledi…
Onu yapsaydım bu kez de başka bir film olacaktı. Açık söylemek gerekirse Türkiye’de o kadar çok toplumsal mesele var ki, film yapmaya çalışılınca her şeyi anlatsın istiyorlar ama bu mümkün değil. 12 Eylül, Diyarbakır cezaevi vs... anlatmak başka bir şey.

Şunu söyleyebilir miyiz: Artık bazı toplumsal meseleleri konuşuyoruz… Mesela bugün tarihinde ilk kez Maraş katliamının mitingi yapılacak. Bir ilerleme var, değil mi?
Çünkü artık bir şeylerin üstü örtülemiyor. Önemli olan tarihsel bir bilinçle bakmak. Sanatın etkisi oluyor ve işlevselliğini de önemsemek gerekiyor.

Peki filmde de yine bir devrimci olarak tanıdığımız Yusuf ölüyor. Devrimcileri ölümle özdeşleştirmek neden?
Üzerinde en çok düşündüğüm mesele buydu. Devrimcilerin ölümle özdeşleştirilmesi benim de hoşuma gitmiyor. Tam tersi, ölümü değil yaşamı kutsamak gerek. Benim de felsefem bu. Gel gör ki bu hikayeyi başka bir sonla bitirseydim gerçekçiliği zedeleyecekti. Belki bu yüzden doğrudan bir ölüm değil de kızıl tabutta kalkan bir cenaze görüntüledim. Mümkünse ölümden çok yaşamı öne çıkartmalıyız. Bu filmde olanak olarak yapamadım ama bir sonraki filmimde olacak mutlaka.

Filmde başka bir şey daha bekledik biz… Film 19 Aralık’la başlıyor… 19 Aralık’la ilgili kısa bir bilgi aksaydı dedik… Neden bunları filmin sonunda görmedik yazılı olarak?
Şöyle bir kaygımız vardı: “Görüntüyle anlatamadığımızı yazıyla mı anlatacağız?” gibi. Ama bu gereksiz bir kaygıymış. Filmi yeniden kurgulasaydım ya sonuna ya da başına bu bilgiyi verirdim. Türkiye’de sorun olmaz ama yurtdışındaki gösterimlerde olacaktır. O yüzden de Almanya kopyalarına yapacağım.

---

Muro’nun amacı karalama

Devrimci bir karakter Yusuf… Devrimciler filmlere daha sık konu oluyor son zamanlarda. Bazı filmler var ki devrimcileri alaşağı edebiliyor, Muro gibi…
Oradaki karakter devrimci olarak görünse de milliyetçiler tarafından yapılmış bir film Muro. Almanya’daki gösterimde de ‘Kurtlar Vadisi 2’ olarak gösteriyorlarmış. Ne yapmak istediği çok açık. Direkt karalama ve hedef gösterme. O yüzden Muro’yu farklı bir yere koyuyorum. Ciddiye de almıyorum.

Ciddiye almamak mı gerek peki?
Sanatsal olarak ciddiye almamamız gerek. Çünkü para kazanmak için yapılmış. Devrimci bir karakteri ‘ti’ye alarak komik düşürüyorlar. Ama onlara kalmaz ve kalmamalı bu mesele. Buna cüret ediyorlar. Bu kadar kan kaybı, bu kadar parçalanma ve ülkenin bu kadar sola ihtiyacı varken ne yazık ki kendimizi gösteremedik. Elbette bizim sorunumuz. Ortak paydada bulunmak zorundayız, yoksa bu sessizlikten çok kişi faydalanacak.
Gülşen İşeri