1960’lardan, dış politika ve sol üzerine...

Serpil Çelenk Güvenç, “Solun Merceğinden Dış Politika” başlıklı bu kitabın ilk çalışmalarını 2005 yılında ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde verdiği “Dış Politika Konularında Sosyalist Perspektifler: 1960’larda TİP Deneyimi” başlıklı tezi sırasında yapmıştır. ‘60’lar onun çocukluktan gençliğe geçiş dönemidir, sosyalizmle -düşünsel ve örgütsel- tanıştığı çok özel anılarla yüklüdür. Bu kitabın ortaya çıkmasında kütüphane ve özel arşivlerinden, tanıklıklarından yararlandığı 1962 yılında Türkiye İşçi Partisi’ne (TİP) üye olan Ankara İl Sekreteri ve Genel Yönetim Kurulu üyesi Halit Çelenk ile Merkez Haysiyet Divanı üyesi Şekibe Çelenk’in kızıdır. Güvenç, çoğu kez sabaha karşı evlerine gelen Mehmet Ali Aybar ve Behice Boran’ı dinlemek için yatağından fırlamış, radyodan anne ve babasının seçim konuşmalarını heyecanla dinlemiş, ‘60’lı yılların genç tanığı ‘68 kuşağının temsilcisidir.
Güvenç, kitaba koyduğu “sunuş”ta okurla birlikte; “Neden TİP? Neden dış politika ve sol” sorularını soruyor ve yaşanmışlıklar, belgeler, açık ve dürüst olmaya özen gösteren sosyopolitik yaklaşımla şöyle yanıtlıyor:
“‘60-70’li yıllar hem ülkemizde hem de dünyada sosyalizm mücadelesinin çok yoğun bir nesnellik olarak yaşandığı, yeryüzünün her parçasında sömürgecilik karşıtı bağımsızlık mücadelesinin verildiği, çözümlerin sosyalist ve hatta marksist düşüncenin ışığında arandığı yıllardı. Araştırmalara baktığımda, bu yakın tarihin hak ettiği ilgiyi görmediğini üzülerek gördüm. Bugün ise kapitalist sistemin kendisini yeniden yapılandırma gereksinimi duyduğu bir süreçteyiz ve sosyalizm nesnel olarak daha çok gündemdedir. Solun yakın tarihe dönüp bakması gerekir.”
Kitaba yazdığı önsözde Vahap Erdoğdu’nun de belirttiği gibi “TİP, siyasal yaşamımızın son elli yılına damgasını vuran en önemli oluşumlardan biridir. Bugün ne denli unutulmuş görünüyor olursa olsun, siyasal yaşamımızın içini dolduran pek çok kavram, TİP’ten günümüze ulaşan, değerli kazanımlardır. Şimdilerde ‘yok’ olduğu öne sürülen sınıf savaşımı, o savaşıma dayanan sınıf partisi, bu sınıf partisinin kapitalizme ve emperyalizme karşı yürüttüğü savaşım, döneminin siyasal içeriğini değiştiren kavramlardı.”
Güvenç, kitabın ilk bölümünde; 27 Mayıs’la gelen sosyalizmin, meşruiyeti “ilerici aydınlanma hareketi” olan YÖN ve “ilerici işçi hareketi”nin TİP’i doğurduğunun üzerinde duruyor. 1961’de 12 sendika lideri tarafından kurulan, Şubat 1962’de Mehmet Ali Aybar’ın parti liderliğine gelmesiyle “aktif siyasi güç”e dönüşen TİP’i, liderlerinin yaklaşımı, parti program ve tüzüğüyle ele alıyor. Partinin, farklı oranlarda olmakla birlikte Kemalist, Üçüncü Dünyacı ve Avrupa komünizmi yaklaşımlarının bir amalgamı (karışımı) ve bunların yanı sıra güçlü bir TKP kök ve geleneğine sahip olduğunun unutulmaması gerektiğini gösteriyor. Bu belirlemelerden sonra ikinci bölümde ele aldığı TİP’in dış politika konusundaki teorik ve pratik yaklaşımının kavranabileceğini ileri sürüyor. Bu bölümde sınırlı da olsa yazar, 1960’lar Türkiyesi ile 1980’ler Türkiyesi’nin resmi dış politika yönelişlerinin örtüşme ve zıtlıklarıyla karşılaştırılmasına ayna tutmayı amaçlıyor. TİP’in dış politikada birincil siyasal gündemine NATO/CENTO gibi emperyalist paktları ve AET’yi kapitalist sömürü sisteminin uzantıları olarak görmeyi, bu ve benzeri yapısal ilişkilerin Türkiye’nin geri kalmışlığının temel nedeni olduğunu savunmayı koyduğunu göstererek, dönemin hiçbir düzen partisi ve TSK’nın yapıları gereği böyle bir köklü politik değişikliği savunmadığını hatırlatıyor.
Sonuçta, NATO üyeliği, ikili antlaşmalar ve askeri üsler konusunda 1960’lardaki düşüncelerini günümüzde de sürdüregelen Türkiye sol hareketinin, aynı kararlılığı Avrupa Birliği ve AB üyeliği konularında da gösterip göstermediği konusunu ele alıyor. Kitap, içindeki bilgilerin dayandığı belgelerden 18’inin sunumuyla sona eriyor.
Özet olarak; Çelenk ailesinin tanıklıklarından yola çıkan, belgelere dayanan bu deneme, gelecek için Türkiye sosyalist solunun tarihinden beslenmeyi idrak edeceklere ışık tutuyor. Pusulayı şaşıranlara da...
İkili Anlaşmalardan Kıbrıs’a Solun Merceğinden Dış Politika TİP Deneyimi 1960-1970/Serpil Çelenk Güvenç/Daktylos Yayınevi/kasım2008/295s.
Gülçin Gülan