‘Keşke Rıfat Ilgaz daha çok hapishanede yatsaydı’

Karartma Geceleri, Hababam Sınıfı ve daha pek çok eserin sahibi Rıfat Ilgaz, artık aramızda değil ama yazdıklarıyla hemen hemen her an yanı başımızda. Karartma Geceleri’ndeki Mustafa Öğretmen, Hababam Sınıfı’ndaki Güdük Necmi olarak karşımıza çıkmıştı Rıfat Ilgaz... Tutuklanmasına ve öğretmenlikten atılmasına neden olan Sınıf adlı şiir kitabında, öğrencilerini anlatmıştı... Yokluk, yoksulluk yüzünden okula gidemeyen; çalışmak zorunda kalmış öğrencilerini...
Çocuklarım
Yoklama defterinden öğrenmedim sizi,
benim haylaz çocuklarım!
Sınıfın en devamsızını
bir sinema dönüşü tanıdım,
koltuğunda satılmamış gazeteler…
Dumanlı bir salonda
kendime göre karşılarken akşamı,
nane şekeri uzattı en tembeliniz…
Götürmek istedi küfesinde
elimdeki ıspanak demetini
en dalgını sınıfın!
İsterken adam olmanızı
çoğunuz semtine uğramaz oldu okulun
palto, ayakkabı yüzünden...
Aydın Ilgaz ile, yaşadığı onca sıkıntılara rağmen, düşüncelerinden asla taviz vermeyen “bağımsız aydın” Rıfat Ilgaz üzerine konuştuk.
Rıfat Ilgaz deyince aklınıza ne geliyor?
Öğretmen... Yazar... Gazeteci... Baba... Eş... Dede... Onunla ilgili bu tanımlamaları çoğaltabiliriz. Yaşamının son 15 senesinde Cide’ye yerleşti. Tesadüfen de limana bakan fenerin yanında bir yerde oturmaya başladı. Orası eski hapishaneymiş, Rıfat Ilgaz emekliliğini de eski bir hapishanede geçirdi. 12 Eylül döneminde Cide’de tutuklandığında Kastamonu Et ve Balık Kurumu mezbahasında kaldı. Ardından iki üç ay sonra da serbest bırakıldı. Rıfat Ilgaz, insanları seven ve insandan ümidini kesmeyen birisiydi. Sınıf adlı şiir kitabı nedeniyle tutuklandığında, Tophane Askeri Cezaevi’nin tabutluk denilen hücrelerinde kaldı. Ne tesadüftür ki, ABD Başkanı Barack Obama o hapishanede “barış ve özgürlük” konuşması yaptı.
Yine geçtiğimiz yıllarda Toptaşı Cezaevi’nde düzenlenen ‘Toptaşı Cezaevi’nden Geçenler’ adlı bir etkinliğe çağrılmıştım; Rıfat Ilgaz’ın yattığı pek çok cezaevi, bugün kültür merkezi olarak kullanılıyor. Toptaşı Cezaevi de kültür merkezi olacak yakında. Sultan Ahmet Cezaevi, kültür merkezi olarak kullanıldı. Kastamonu Cezaevi de Rıfat Ilgaz’ın adını taşıyan bir kültür merkezi oldu, keşke Rıfat Ilgaz daha çok hapishanede yatsaydı da daha çok kültür merkezimiz olsaydı.
Son dönemlerde Rıfat Ilgaz adı çeşitli kurumlara veriliyor, bu konuda neler düşünüyorsunuz?
Rıfat Ilgaz pek çok eserinde doğduğu toprakları, Cide’yi, Cideliyi anlatmış. Yaşamının bir bölümünü Cide’de geçirmiş. “Cide doğduğum, eşsiz, benzersiz memleket. Ne iyi etmiş de anam beni bu cana yakın memlekette doğurmuş” demiş Sarıyazma adlı romanında. Cideliler de Rıfat Ilgaz’ın onlara olan bu sevgisini karşılıksız bırakmadı, bırakmıyor. Babamın 1911’de doğduğu ev Cide Belediyesi’nin katkılarıyla aslına uygun olarak yapıldı. Rıfat Ilgaz Kültür ve Sanat Evi adını taşıyan bu yapıda, Rıfat Ilgaz’ın kitapları, özel eşyaları, giysileri ve yaşamının çeşitli dönemlerini gösteren fotoğrafları bulunuyor. Cide’ye dışarıdan gelenler tarafından büyük bir ilgiyle geziliyor. Öyle ki; Cide’ye 3 yıl önce gelip babamın evinin durumunu görenler, son halini gördüklerinde şaşkınlık yaşıyorlar. Evdeki özel deftere yazdıkları duyguları, düşünceleri, bu değişim karşısında onların da mutlu olduğunu gösteriyor. “Rıfat Ilgaz’a da bu yakışırdı” diyorlar. Yine geçtiğimiz yıl Cide Rıfat Ilgaz Meslek Yüksekokulu öğretime açıldı. Babamın hayali gerçekleşti. Yıllar önce “Cideli gençler liseyi bitirdikten sonra kahveci çıraklığı yaparlardı” demişti babam. Başka şehirlerde okumaya güçleri yoksa hiç okuyamazlardı. Bir yazar için daha büyük mutluluk olabilir mi? Yine Cide’de babamın adının verildiği çocuk parkı ve bir caddenin de olduğunu söylemem gerek. Cideliler de babamın onları sevdiği kadar seviyor. Rıfat Ilgaz için her sene Sarıyazma Festivali yapılıyor. Cide Kaymakamlığı tarafından 80 öğrenciden oluşan Rıfat Ilgaz Çocuk Korosu kuruldu.
Günümüzdeki ‘aydın’ kavramını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bir sanatçı halk için bunca eziyete katlanmasını biliyorsa, bu ülkemizde aydın olmanın ne anlama geldiğini gösteriyor.
Bugünlerde sık sık rastlıyorum, birileri birilerine yaranmak için eski dostlarına saygısızlık ediyor. Ve onları unutturmaya çalışıyor. Bir dernek 100 temel eser hakkında , “Ölen yazarları artık çocuklarımıza okutmayalım” diyor. Çünkü kapitalist düzen artık eski yazarlardan istediği gibi faydalanamıyor. Aynen İstanbul’un tarihi değerlerini ortadan kaldırdığımız gibi -yeni inşaatlara yer açılsın diye-, yeni yazarlar yaratalım diye çaba gösteriyoruz. Bu aydın olmanın erimesi, yok olması anlamına geliyor. Her şey yazdığını paraya çevirme mantığına dönüşüyor. Aslında bu sorunuzun cevabı, babamın “Aydın mısın?” adlı şiirinde gizli.
...
Tam çağı ise başlamanın doğan günle
Bul içine tükürdüğün kitapları yeniden
Her satırında buram alın teri
Her sayfası günlük güneşlik
Utanma suçun tümü senin değil
Yırt otuzunda aldığın diplomayı
Alfabelik çocuk ol
Yollar kesilmiş alanlar sarılmış
Tel örgüler çevirmiş yöreni
Fırıl fırıl alıcı kuşlar tepende
Benden geçti mi demek istiyorsun
Aç iki kolunu iki yanına
Korkuluk ol...
(İstanbul/EVRENSEL)
Kadir İncesu / Refik Sıla Güvenç