Üniversite tercihleri neye ve hangi kriterlere göre yapılmalıdır

Bugünlerde ÖSS sonuçlarına göre 165 ve üstünde puan alan öğrencilerin en ciddi sorunu tercih yapabilmektedir. Tercih kelimesinin Türkçe karşılığı: üstün tutmak, seçmek, yeğlemektir. Tercih yapmak bir şeyi diğerinden ayırt etmek, bir şeyi öne çıkarabilmek başlı başına bir bilinç gerektirir. Bir şeyi bilerek ve bilinçli olarak seçebilmektir. Seçtiğini veya tercih ettiğini de kabullenmek, içselleştirmek ve sorumluluğunu da alabilmektir. Genç bir insanın hayatındaki önemli tercihlerinden biri, geleceğini kazanacağı ve mutlu olabileceği bir meslek alanının seçimini yapmaktır. Kişinin istediği ve yeteneğine uygun olan kendisini gerekleştirebileceği bir alanı tercih etmesi önemli.
Nüfusunun önemli kısmı genç ve işsizliğin yüksek olduğu bizim gibi ülkelerde istihdamın istenilen ölçüde sağlanamaması doğal olarak üniversite kapısına bu kadar öğrencinin yığılmasına neden olmaktadır. Son yıllarda bu eksende işsizliğin genelde üniversite gençleri arasında yaygın olması, mesleki garantisi ve geliri görece yüksek olan alanlara yönelik ilginin artmasına, ilgili ilgisiz, yetenekli yeteneksiz bu alanlarda yığılmalara yol açmaktadır.
Ancak, üniversite geleceğe yönelik iş bulma kapısı değil, kişinin hayata hazırlanma alanıdır. Üniversite felsefi düşünme ve analiz etme yeteneğini geliştirme, sorun çözme becerisi geliştirme, tartışarak öğrenmeyi sağlamak için ortam hazırlar. Bu arada belirli bir disiplinde de kendisini hayata hazırlayacağı bir meslek alanında yetenek ve becerilerini geliştirmek için eğitim sağlar.
Üniversitenin temelde üç görevi bulunmaktadır. Birincisi, bilimsel araştırma yaparak evrensel anlamda bilgi üretmektir. Bunun için bilimsel proje yaparak bilimsel bilgiye katkıda bulunur. İkinci görevi bir toplumun gelecekteki nitelikli insan gücünü yetiştirmektir. Yetiştirdiği insanın yerel değil, evrensel anlamda her yönü ile donanımlı olması beklenir. Bilgi sahibi, kendini gerçekleştirebilen ve düşünebilen insan yetiştirmek. Üçüncüsü toplumu aydınlatmak, toplumun önünde olmak, örnek olmak ve bu konuda her türlü yayın ve etkinlikte bulunmaktır. Üniversite ortamı bu bağlamda dört ile altı yıl gibi gençliğin en dinamik ve yoğun yaşadığı bu dönemde gençler kendi yol haritasını da bu aşamada çıkarabilir/çıkarırsa çok anlamlı olur. Bu bağlamda kişinin üniversite okuması anlamlı ve buna göre de neyi çalışmak istediklerini ve hangi üniversitede ve hangi bölgede gerçekleştirmek istedikleri önemli. Ancak hepsinden önemlisi, kişinin ne istediğini bilmesi ve o uğurda da çaba sarf etmesidir.
Üniversitelerin ve bilim alanlarının tercihleri genelde kişilerin istekleri ile değil, daha çok ÖSS sonucunda aldığı puanın en yüksekten düşük düzeye kadar sıralanmasına dayanmaktadır. Bu konuda maalesef, ailelerimiz binlerce meslek içinde bir iki alana çocuklarını yönlendirmektedirler. Bu bağlamda, ailelerin çocuklarının algılarına ve kendi tercihlerine önem vermesi ve çocuklarının özgürce kendilerini ifade etmesine olanak tanıması önemlidir. Yine maalesef, dershaneler öğrencilere aldıkları puana göre ve bir önceki yıldaki yerleştirme durumuna göre yönlendiriyor. Zaman zaman öğrenci bir yere yerleşsin de ne olursa olsun anlayışı dershaneyi ön plana çıkarırken, öğrenci yanlış yönlenmiş olabilir.
Üniversite tercihlerinin yapılmasında nelere dikkat edilmelidir?
1. Kişinin ne istediğini bilmesi veya neyi istemediğini bilmesi gerekir.
Öncelikle gençlerimizin neyi okumak istediklerini bilmeleri ve bu konuda kararlı olmaları gerekir. Tersinden neyi istemediğini de bilmesi gerekir. Öğrencinin kendi yeteneklerinin bilincinde olması ve kendi geleceğini kendisinin belirliyor olması gerekir. Diğer bir ifade ile gelecekte hangi işi yaparak mutlu bir gelecek kuracağına şimdiden karar vermesi gerekir. Örneğin kişi X alanında okumak istiyorsa X ve benzeri bir alandaki bölümleri/bilim dallarını tercih etmelidir. Pekala, X bölümünü/bilimini hangi üniversitede okumalıdır?
2. Üniversite tercihinde nelere dikkat etmelidir?
ü Üniversitenin eğitim kalitesini belirleyen mezunlarının iş bulma kapasitesi nedir?
* Üniversitenin nitelikli akademik kadrosu var mı? Ulusal ve uluslararası nitelikte öğretim üyelerine sahip olması önemli. Üniversite belirli alanlarda bilimsel ve sosyal alanda ön plana çıkan bilim insanı var mı? Nitelikli eğitim için tanınan ve bilimsel erki olan bilim insanlarının varlığı üniversiteye üstün nitelik kazandıracaktır.
* Üniversitenin bilim ve teknoloji geliştirme kapasitesi nedir? Bu konuda herhangi bir çıktısı (icat, patent v.b) var mı?
* Üniversitenin bilimsel çıktıları, uluslararası bilimsel yayınları, basılan kitap, patent, vs var mı? Üniversitenin çıktıları ne oranda değer görüyor?
* Üniversitenin belirli alanlardaki başarılı çıkışları, mükemmeliyet merkezleri var mı? Belirli alanlarda üniversite kendisini dünyaya kabul ettirmiş midir? Örneğin bir üniversitenin A bölümü veya herhangi bir anabilim dalı diğer birimlerden farklı olarak dünyanın ilgisini çekebiliyor mu? Bu alana bir şekilde cazibe oluşabiliyor mu? Bu tür alanlarda genelde başarılı bir bilim insanı bulunmaktadır.
* Üniversitenin uluslararası ilişkileri var mı? Erasmus programı dahil, diğer üniversiteler ile her alanda işbirliği yapabiliyor mu? Bu işbirliğine öğrencilerini katabiliyor mu? Öğrencilerin Erasmus programından yararlanması gelecekleri açısından önemli bir kazanım sağlamaktadır.
* Üniversitenin ulusal ve uluslararası düzeyde proje üretebilme kapasitesi. Bu projelerle öğrencilerinin yer alması, sonuçlarından haberdar olabilme düzeyi nedir?
* Üniversite bilimsel toplantı, kongre düzenleyebiliyor mu? Üniversitede her tülü alanda farklı seminer, temsil ve gösteri yapılabiliyor mu? Bu toplantılara öğrencileri fikren ve düşünsel anlamda katabiliyor veya katkı sunabiliyor mu?
* Üniversitenin sosyal sorumluluk projelerini öğrenciler ile birlikte hazırlayabiliyor mu? Veya bu projelere öğrencilerini katabiliyor mu?
* Örneğin meslek sonrası eğitim projeleri yapan bir üniversite mi? Üniversitenin bu ve benzeri konularda iddiası ve sosyal projesi var mı? Bu faaliyetlere öğrencilerini katabiliyor mu?
3. Üniversitenin alt yapı olanakları
* Üniversitenin kütüphane, laboratuar, sosyal ve sportif olanakların varlığı ve kullanılabilirliği nedir?
* Üniversitenin coğrafi konumu, bulunduğu kent ve diğer alt yapı olanakları nedir?
* Yurt ve ulaşım kolaylığı bulunuyor mu?
4. Üniversitenin sosyal iklimi/ortamı önemli
* Öğrencilerin barınma ve diğer sosyal imkânları bulabilme şansı var mı?
* Örneğin üniversitenin bulunduğu bölgenin kültürel gelişimine katkıda bulunacaksa, öğrencileri sisteme dahil edebiliyor mu? Kişinin yol haritasının şekillenmesinde, belki de gelecekteki yaşamını anlamlı kılacak bir çok unsur bu aşamada belirlenmektedir.
* Öğrencilerin kendini geliştirme ortamı var mı? Üniversite bir okul ve meslek öğrenme ortamından çok, temel bilimsel bilgi kadar bilinç gelişimine da katkıda bulunması bakımından önemlidir. Üniversite eğitimi kişinin genç yaşta yol haritasını çıkaracağı ve geleceğini nasıl yöneteceğinin kararlarının verildiği dönem itibarı ile üniversite ortamı önemlidir. Üniversite kol faaliyetleri, öğrenci kulüpleri ve diğer aktiviteler önemlidir.
Sosyal alanlar, öğrencinin kendini gerçekleştirme ortamlarının varlığı yanında, üniversitenin bulunduğu kentin sosyal yapısı ve imkanları da önemlidir. Öğrencinin bu dönemde sinema, tiyatro, opera vb alanlara gidebilme olanağını bulabilecek mi? Hayatında tiyatro ve operaya gitmeden üniversiteden mezun olan bir kişinin toplumun gelişmesine ve kültürel hayatına katkıda bulunması ne oranda beklenir?
Ayrıca üniversitede edebiyat, felsefe, sosyoloji, güzel sanatlar alanında etkinlikler var mı? Bu konuda öğrencinin beklentilerini gerçekleştirme şansı var mı? Üniversite yönetimlerinin bu konudaki tavırları da önemlidir.
Bu bağlamda üniversitenin toplumsal sorumluluk ve toplumu aydınlatma fonksiyonu önemli olmaktadır. Üniversitede toplumun önüne çıkabilen öğretim üyesi var mı? Üniversiteye yakışır ölçüde yenileri ve farklılıkları gören, yaratan ve bunu öğrencileri ve toplumla paylaşan öğretim üyesi kadrosu var mı? Bilimsel olarak sosyal yönü gelişmiş bilim insanları o üniversitenin her zaman dinamik gücünü oluşturacaklardır. Bu tür üniversitelerde değişim dinamiği her zaman yüksektir.
Bütün bu unsurlar gelişmiş ülkelerin öğrencilerinin tercihleri arasında yer almaktadır. Şimdilik bizde öğrenci sayısı ile üniversite kapasitelerinin yarattığı arz talep dengesi rayına oturmadığı için tercihlerde bütünsel bakış açısı ile seçim yapılamamaktadır. Yarın ülkemizde de bu konular öğrencilerin gündemine gelecektir. Bugün bazı vakıf üniversiteleri bu konuya önem veriyorlar ancak kamu üniversiteleri maalesef bu konular/kavramları çok öne almamaktadırlar. Ancak bu konuları öğrencilerine sunabilen veya bu konuda kendisini gerçekleştiren üniversiteler ileride öğrencilerin en çok tercih ettikleri üniversiteler olacaklardır. Bu durumda, üniversiteleri farklılaştırarak tercih edilebilme durumunu yaratacaktır. Gelişmiş üniversitelerde yönetimler, toplumun diğer kesimlerinden önce değişime ve gelişime hazır olduklarını, kamuoyuna, gerek aktiviteleri ve gerekse diğer kanallarda duyuru ve değişimi benimseyen yenilikçi genç dinamikleri bünyesine çekmeyi başarırlar.
Sonuç olarak adaylar tercih yaparken hayatlarının yol haritasını belirleyecek olan üniversite eğitiminin ve bilim alanının kendi istek, bilgi ve yeteneğine uygun olması gerekir. Okuyacakları üniversitenin üniversitelilik ortamı ve bilinci yanında, üniversitenin içinde bulunduğu bölge, kent ve sosyal yapıyı da dikkate alarak tercih yapmaları önemli bulunuyor. Ayrıca geleceğe yönelik okudukları alanda en iyisi olmayı, farklı olmayı ve uzun erimli olmayı hedeflemelidirler. Tabii bir de, hiç arzulamasak da; ekonomik olanaklarını, harç paralarını, geçim şartlarını düşünmek zorundalar.
Bütün gençlere gönüllerince bilinçli bir tercih yapmalarını ve arzuladıkları alanda iyi bir eğitim almalarını dilerim.
İBRAHİM ORTAŞ - Prof. Dr., Çukurova Üniversitesi