Marko Paşa’nın hıyar tarifleri Günlük gazetesine referans nitelikte

Sürekli olarak sansür ve kapatma ile gündeme gelen özgür basın geleneğinden gelen gazetelerin bu trajikomik durumu, akıllara 60 yıl önce ‘komünizm propagandası’ yaptığı gerekçesiyle aldığı cezalara tepki göstererek sadece hıyarı anlatan bir sayı çıkaran mizah gazetesi Marko Paşa’yı getirdi. Aziz Nesin, Sebahattin Ali ve Rıfat Ilgaz’ın birlikte hazırladığı Marko Paşa, sansürü protesto etmek için ‘Marko Paşa’nın fevkalade hıyar sayısı’ manşetiyle çıkmıştı.
Günlük gazetesinin kapatılmasıyla özgür basın geleneği diye tabir edilen gazeteler son 3 yıl içinde 29 kez kapatılmış oldu. 20 yıllık tarihi boyunca sansür, kapatma, bombalama, çalışanlarının kaçırılarak öldürülmesi dahil pek çok baskıyla yüz yüze kalan Kürt basınının içinde bulunduğu durum, 60 yıl önce Türkiye edebiyatının önemli isimlerinden Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz ve Sabahattin Ali’nin çıkardığı siyasi mizah gazetesi Marko Paşa’yı akıllara getirdi. 1946 yılında çıkarılmaya başlayan Marko Paşa, 4 yılda 7 isim, 9 matbaa, 7 yayın yönetmeni değiştirmek zorunda kaldı. Bu gazeteler hakkında 16 dava açıldı. Yazarları çoğu kez ‘komünizm propagandası’ yapmaktan yargılanarak hapse mahkum edildi. Marko Paşa’yı hazırlayan usta edebiyatçılar Nesin, Ilgaz ve Ali, ileride başlarına gelecekleri görerek okuyucuya bunu ustaca sezdirmeye çalıştı. Birinci sayfada ‘Şakalar’ köşesinde ‘Hakkınızı helal edin dostlar’ başlığı ile verilen yazıda dostlar, komşular, babayla, oğulla, eşle helalleşmenin nedeni şöyle açıklanmıştı: “Sefere mi çıkıyorum böyle? Hayır. Savaşa mı böyle gidişim? hayır. Azrail mi bekliyor baş ucumda? Hayır. İntihara mı karar verdim yoksa? Hayır. Ya ne? Marko Paşa nam bir ceride (gazete) çıkarmış… bir fıkracık istediler Abdi acizden. Evvel Allah sonra Matbuat kanununa sığındım. Ne olur ne olmaz! Dostlar, komşular ve hanem halkı şişede durduğu gibi durmaz kafir; cepte durduğu gibi durmaz kalem. Helal edin hakkınızı, sayei kanunu matbuatta fıkra yazmaya gidiyorum.”
MARKO PAŞA’NIN İLK SAYISI DAĞITILMAZ
Gazetenin çıkması ise en az yazı yazmak kadar zor olur. Marko Paşa’nın ilk sayısı çıkar çıkmasına, lakin Fazıl Ünverdi bayisi ile anlaşma yaptıkları halde dağıtımı yapılmaz. Fazıl Ünverdi o dönem, Halk Partisi’nin birinci adamlarından biridir ve nitekim Marko Paşa, muhalif bir mizah gazetesi olduğu için Halk Partililerin etkisiyle dağıtılmaz. Daha sonra ikinci sınıf bir bayi olan Kambur Hüseyin’e Marko Paşa’nın dağıtımı verilir. Birinci sayısı burada dağıtılır ve kapış kapış gider.
19 Mayıs 1947’deki 22. sayısından sonra bir süre çıkmaz. 26 Mayıs 1947’de Merhum Paşa olarak çıkar ve hakkında kovuşturma açılır. 8 Eylül 1947’de aynı soydan Malum Paşa çıkar. 10 Ekim 1947’de Marko Paşa olarak 23. sayı çıkar. Daha sonra Merhum Paşa’nın 2. sayısı olarak çıkar. 4 sayı sonra da yine soruşturmalık olur. Bundan sonra Alibaba… olarak çıkar. Bu adla, 4 sayı çıkar, ancak 29 Ekim 1948’de yine Marko paşa ve “1 (35)” sayı numarasıyla çıkmaya başlar ve bu böyle sürüp gider. Sansür ve kapatmalar nedeniyle Marko Paşalar, Merhum Paşalar ve Malum Paşalar olarak bu böyle devam eder. Marko Paşa sansüre ve kapatmalara tepki göstererek, 14 Şubat 1949 sayısında ‘Marko Paşa’nın fevkalade Hıyar Sayısı’ başlığı ile çıkar. Sürmanşetinde ise ‘Ne gün fırsat bulursa o gün çıkar. Çıktığı gün 8 ile 9 arası satılır. 9’da toplanmaya başlarlar. Türkiye’deki demokrasini ve basın hürriyetini milyarı olan, işte böyle bir acayip siyasi mizah gazetesidir’ şeklinde ifadelere yer verilir. Haber, hıyarın lezzetli bir meyve olduğunu söyler ve hıyarın sebze mi yoksa meyve mi olduğu tartışmalarına yer verir. Haberde demokratların hıyarın meyve olduğunu iddia ederek havayı bulandırdığı, Halk Partililerin ise yirmi beş senelik tecrübelerine dayanarak, hıyarın sebze olduğunda direndiği belirtilir. Bu ehemmiyette meselinin memlekette halledilmesi lazım olan ilk esaslı ve belli başlı mesele olarak el alınması ve iki parti arasında sıkı demokrasi gösterilerine sebebiyet verdiği belirtilir. Birinci sayfada ayrıca, ‘Hıyara Methiye’ adıyla bir şiir, dönemin yöneticilerine hitaben ‘sansür İstiyoruz’ şeklinde ironilere yer verilir.
DÜNÜN MARKO PAŞA’SI BUGÜNÜN GÜNDEM’İ
Dünden bugüne değişen bir şey yok. Bugünün Türkiye’sinde ise yine sisteme muhalif olan gazeteler sansürleniyor ve kapatılıyor. 4 Ağustos 2006 ile 8 Haziran 2009 tarihleri arasında günlük yayın yapan Ülkede Özgür Gündem, Gündem, Yaşamda Gündem, Güncel, Azadiya Welat, Rojev, Gerçek Demokrasi, Alternatif, Gelecek, Özgür Ülke, Gerçek ve Günlük gazeteleri ile haftalık yayın yapan Yedinci Gün, Haftaya Bakış, Yaşamda Demokrasi, Toplumsal Demokrasi, Öteki Bakış, Yeni Bakış, Ülkeye Bakış, Yeni Mezopotamya, Politika, Analiz, Ayrıntı, Özgür Yorum, Özgür Mezopotamya, Özgür Görüş ve Siyasi Alternatif gazeteleri tam 61 kez kapatıldı.
(MEDYA SERVİSİ)