Fiji’de darbe karşı-darbe ve (karşı-)darbe karşıtlığı -1

1874’te Britanya sömürgesi olan ve 1970’de bağımsızlığını kazanan Fiji, Güney Pasifik’te 322 adadan oluşan 838 bin nüfuslu bir ada-generki (devlet). Fiji’nin ordusu da küçük; yalnızca 3 bin 500 askeri var. Ancak, bağımsızlıktan bu yana, Fiji’de, ikisi, 1987’de; ikisi, 2000’de ve sonuncusu 2006’da olmak üzere beş darbe oldu. (Fiji, Pasifik’te bir orduya sahip birkaç ülkeden biri. Diğer birçok Pasifik ada-ülkesinde askeri darbe olanaksız; çünkü ordu yok.) Fiji’nin öyküsü, ordu ile siyaset ilişkisi açısından dikkat çekici olduğu için, bu yazıyı bu konuya ayırdık.Engin okyanus kaynaklarına sahip Fiji, hükümetin yanlış siyasaları nedeniyle, besinde kendine yeten bir ülke değil; bir ada ülkesi olmasına karşın, deniz ürünlerini ve balığı başka ülkelerden satın alıyor. Fiji nüfusunun yüzde 54’ü yerli Fijili; yüzde 38’i ise Hintli. Fiji yerlilerinin çoğu, İsacı; Hintlilerin çoğu ise Hindu. Fiji Hintlilerinin neredeyse tümü, 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında İngiliz sömürgeciler tarafından tarlalarda çalıştırılmak için getirilmiş işçilerin torunları. Bunların yüzde 77’si, Hindu; yüzde 16’sı, Muhammedci. Fiji Hintlisi işçiler, 20. yüzyıldan başlayarak grevlerde başı çekmeleriyle dikkat çektiler.Ülkenin belli başlı iki partisi, Fiji Emek Partisi (FEP) ile milliyetçi bir parti olan Birleşik Fiji Partisi. FEP, 1982’deki büyük öğretmen grevinin ve üniversite mezunlarının açlık grevinin yarattığı sol dalgayla 1985’te sendikacılar tarafından kuruldu. Kuruluşundan yalnızca 2 yıl sonra iktidara geldi ve bir yıl geçmeden darbe oldu. 1987’deki iki darbede, FEP başkanı ve Çiftçi Sendikası Eski Başkanı Fiji Hintlisi Mahendra Chaudry (d.1942), Akçalama (Finans) ve Tutumyapısal (Ekonomik) Tasarlama Bakanı’ydı. Partiye sendika başkanı olarak katılmıştı. 1991’de FEP başkanı oldu. 1999 seçimlerinde FEP’in başını çektiği Halkın Güçbirliği (Koalisyon), 71 koltuktan 58’ini aldı. Mahendra Chaudry, ülkenin ilk Hint kökenli başbakanı oldu. Chaudry, Hintlilik üstünden siyaset yapmak yerine, Bakanlar Kurulu’nun üçte ikisini Fiji kökenlilere ayırdı.Chaudry, 1987’den bu yana girdiği hiç bir seçimde Meclis dışı kalmadı. FEP, Toplumsalcı Uluslararası İşçi Örgütü’nde (Sosyalist Enternasyonel) gözlemci olarak yer alıyor. Parti, tüm işçiler için toplumsal güvenceyi (sosyal sigorta) ve temel besinlerin ucuzlatılmasını savunuyor. FEP’in iktidara geldiği iki seçimden (1987 ve 1999) sonra da, darbe oldu. 2000’de Chaudry, toprak reformu önerisinde bulundu; bunu duyan Fijili haramiler, ayaklandılar; çünkü bu, topraklarının elden çıkması anlamına geliyordu. 19 Mayıs 2000’de, hükümetle anlaşmaları iptal edildiği için iflas eden bir İşadamı (George Speight), birkaç kişiyle birlikte Meclis’e gitti; kimi Fijililer de ona katıldı. Bu topluluk, başbakanı ve bakanların çoğunu rehin aldı. Başbakan ise, asıl nedenin toprak reformu olmadığını; olayları, işadamlarını ihya eden anlaşmaların yolsuzlar nedeniyle iptal edildiğini gören alsatçıların başlattığını söylüyordu. İşadamları iflas edince Meclis’i basmışlardı. Meclis baskını, yerlilerin toprak hakları adı altında yüceltildi; ancak sonradan görülebildiği kadarıyla, ayaklanmayı başlatanlar, eski yönetim döneminde kereste işinden zenginleyenlerdi. Yeni yönetim, onların ayrıcalıklarını kesince, damarlarına basılmıştı. Ayaklanmacılar, yerlileri, kendi parasal istekleri için kullanmış oldu. Daha sonraki soruşturmalar, bu sivil görünümlü darbenin ardında, asker ve polisin gizli bir kanadının olduğunu ortaya çıkardı. Asker ve polis, ‘ayaklanmacıları’ eğitmişti. Başbakan Chaudry, 2000’deki bu sivil görünümlü darbeden sonra, darbeciler tarafından 56 gün rehin tutuldu.Sivilimsi darbe, 19 Mayıs 2000’de olurken, ordu, sahaya iniyor. Bu sivilimsi darbeye karşılık olarak, Genelkurmay Başkanı Tuğamiral Bainimarama, 29 Mayıs 2000’de yönetime el koyuyor. Bainimarama, darbeyle düşürülen Hint kökenli Başbakan Chaudry’yi, kendisi Hint kökenli olmamasına karşın açıkça destekliyor ve bugün de desteklemeyi sürdürüyor.2006’daki seçimde, milliyetçi parti, seçimleri, Fiji Emek Partisi’ne karşı küçük bir farkla kazanıyor. Bu seçimlerde Fiji Hintlileri’nin yüzde 80’i, FEP’e oy veriyor. FEP, bir yandan da, Parti’ye çokça Fijili kabul ederek Hint partisi havasından kurtulmaya çalışıyor. Fiji Meclisi’nde üyelikler, budunsal (etnik) temelli. 71 koltuğun 19’u Hintliler’e ayrılmış durumda. Bu uygulama, Hintlilerle Fijililer’in kaynaşmasına engel olduğu için, FEP, bunun kaldırılmasını istiyor. 1950’lerden 80’lere dek, Fiji Hintlileri, Fijililerden sayıca daha fazlaydı; Meclis’te Hintlilere yalnızca 19 koltuk ayrılmasının nedeni, onların siyasal olarak egemen olmasının önüne geçmekti.Bugün, Hintlilerin Fiji dışına göçü ve Fijililerin doğum oranının yüksek olması nedeniyle, onların toplam nüfustaki oranı, yüzde 38’lere dek geriledi. Fiji toplam nüfusunun yüzde 52’si İsacı, yüzde 33’ü Hindu; ama generk, halkın çoğu İsacıymış gibi açıklamalar yapıyor. Hatta Kilise, Hintli karşıtı uygulamaları alkışlayıp Fiji’nin bir İsa generki yapılmasını bile savunuyor. (Bir de, Hintli haklarını savunmak yerine İsacılıkı yücelten işbirlikçi İsacı Hintliler var.) İşte bu milliyet ve din bulamacında, 2006, sıcak bir yıl oluyor. (sürecek)
Dr. Ulaş Başar Gezgin