Küçük Kara Samed

Yıllardır Bornova Özkanlar Pazaryeri yakınlarında bulunan bir apartmanın altında çalışmalarını sürdüren küçük tiyatro sahnesini kaç kişi duydu acaba? 22 Mayıs 2000 tarihinden bu yana özellikle deneysel çocuk tiyatrosu alanında çok önemli işler başaran bu küçük tiyatronun tamamı amatör oyuncularını gidip izleyen de pek yoktur, doğal olarak. Her hafta sonu çeşitli yaşlarda yüzün üzerinde çocuk ve genç Bilimsel Tiyatro Atölyesi’nin (BTA) küçük sahnesinde hem eğitimlerinin hem de kişisel gelişimlerinin bir parçası olarak tiyatro yapıyorlar. Ülkemizde tiyatronun geldiği yer göz önüne alınırsa, BTA kurtuluşun çocuklar için tiyatro ya da çocuklarla tiyatro olacağı görüşünü savunuyor. Gerçekten de tiyatro ile birlikte büyüyen, tiyatronun içinden gelen nesillerin onu daha ileriye taşıyacağını söylemek hiç de aşırı iyimserlik olmasa gerek.
Tiyatro’nun Kurucusu Hayrettin Filiz D.E.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi, Sahne ve Görüntü Sanatları Ana Sanat Dalı, Dramatik Yazarlık Bölümü mezunu bir tiyatrocu. 1998 yılında bir ilköğretim okulunda ve SHÇEK Bornova Erkek Yetiştirme Yurdu’nda kurduğu iki çocuk tiyatrosu Filiz’in tiyatro anlayışı ve yöneliminde etkili birer deneyim olmuş. Yetiştirme Yurdu’ndaki çocuklardan oluşan oyuncularla sahneye koyduğu “Gılgamış” adlı oyun İzmir’de birçok sahnede oynandı ve 630 kişinin doldurduğu AKM’de, ücretli sahne alan ilk çocuk oyunu olarak tarihe geçer. Bu başarının bir tesadüf olmadığını ve tiyatroyla eğitimin temelden başlaması gerektiğini savunan Filiz bu düşüncelerini, Bilimsel Tiyatro Atölyesi (BTA) adıyla bir çatı altında toplar. BTA’nın bir kültür hareketi olduğunu kanıtlamak ve yaygınlaştırmak için, savlarını destekleyen çocuk oyunları yazmaya başlar. 1999-2000 sezonunda 8’i çocuk 2’si yetişkin olmak üzere toplam 10 oyunu sahneye koyar ve sonrası gelir…
DEVRİMCİ KARABALIK
BTA’da bugünlerde çok ilginç bir çocuk oyunu sahneleniyor. 1939 ile 1968 yılları arasında İran’da yaşayan Edebiyatçı-Öğretmen Samed Behrengi’nin yaşamından kesitler sunan ve özellikle çocukluk dönemini aktarmaya çalışan “Küçük Kara Samed”. Fars ve Azeri halk kültürü üzerinde önemli çalışmaları bulunan Behrengi’nin masalları ve özellikle çocuk öyküleri dünyaca ün kazandı. Behrengi, derlediği masallarda, söylencelerde ve yazdığı öykülerde yaşadığı dönemdeki İran’ın Şah’lık rejimine önemli eleştiriler yöneltmiş. Bu yüzden başı sıkça belaya giren edebiyatçının genç yaşta Aras Nehri’nde son bulan yaşamının ardındaki gizde de büyük olasılıkla bu muhalif kimliği yatmakta. Behrengi’nin başyapıtı sayılan Küçük Kara Balık çocuklar için yazılan bir masal kitabının olmasının ötesinde dogmayı sorgulayan, adalet ve eşitlik kavramlarını yücelten özellikleriyle dikta rejimleri için bir “baş belası kitap”tır. 12 Eylül sonrası Türkiye’de yasaklanan ve halen İran’da yasaklı olan kitap onlarca yabancı dile çevrilmiş, “Bir Şeftali Bin Şeftali” kitabı ile birlikte Behrengi’ye hak ettiği ünü kazandırmıştır.
ANADİL ‘SORUNU’
BTA’nın sahnelediği Küçük Kara Samed, Samed Behrengi’nin çocukluk dönemindeki toplumsal ve siyasal atmosferi, küçük Behrengi’nin düşüncelerini şekillendiren olayları ve onların geri planlarını sorgulayan bir tiyatro oyunu. Gerek anlatım dili, gerekse verdiği mesajlar bakımından bizim ülkemizden de çok şeyler bulabileceğimiz bir oyun olarak oldukça güncel aslında. İran’ın Şahlık rejiminin Azeri Türkçesi üzerindeki asimilasyoncu politikası, bunun İranlı Azerilerde yarattığı kültürel travma ve buna karşı direnmenin yollarının aranması size de tanıdık geliyor mu? Kürt sorununun baskı, imha ve inkarla çözülemeyeceğinin görülmeye başlandığı ve AKP iktidarının “açılım” adı altında bir takım yaklaşımlarla kendilerine özgü bir çözüm arayışına girdiği günümüzde özellikle anadil sorunu sıkça tartışılır hale geldi. Bugünlerde sinema salonlarında gösterimde olan “İki dil bir bavul” filminin verdiği mesajlara benzer mesajlar da bulmak mümkün Küçük Kara Samed’de.
BEHRENGİ’DEN İZLER
Oyunun yazar ve yönetmeni olan Hayrettin Filiz, tiyatronun girişine yaptırdığı camekanlarda Samed Behrengi ile ilgili topladığı koleksiyonu da sergiliyor. Behrengi’nin çeşitli dillerde basılmış kitapları, orijinal fotoğrafları, çalışmalarının el yazımı örnekleri ve hatta Tebriz’deki mezarının başındaki ağaçtan bir yaprak…
2008 yılında İran’a giderek Behrengi’nin yaşadığı yerleri, ailesini, evini, sokağını gören ve önemli birikimlerle dönen Filiz, aynı yıl Behrengi’nin ağabeyi ve yengesini de BTA’da konuk etti. “Küçük Kara Samed” oyunu Türkiye’deki en kapsamlı Behrengi biyografisi olarak işte bu birikimler ve geziler sonrasında şekillenmiş. Oyun bu yılın sonuna kadar BTA’nın sahnesinde olacak. BTA’lıların profesyonel oyunculara taş çıkartan performanslarıyla göz doldurduğu oyunun müzikleri verilmek istenen mesajla birebir örtüşen hüznü ve direnişi de barındırıyor.
(İzmir/EVRENSEL)
Özer Akdemir