Pasifik’te bir gezinti... (1)

210 bin kişilik adaların bile bağımsız olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Küçük ülkeler, büyük ülkeler denli bilinmiyor. Bu yazıda, Pasifik’in ada-ülkelerini inceliyoruz. Pasifik ülkelerinden oluşan 15 üyeli Pasifik Adaları Forumu (PAF), ‘Güney Pasifik Adaları Forumu’ adıyla 1971’de kuruldu; daha kapsayıcı olmak için, 2000’de, baştaki ‘Güney’ sözcüğü kaldırıldı. Forum üyeleri, Avustralya, Yeni Zelanda, Papua Yeni Gine ve küçücük Pasifik ada-generkleri (devlet). Avustralya nüfusu, tüm diğer üyelerin toplam nüfusunun 2 katı; ayrıca, Avustralya tutumyapısı (ekonomi), diğer üyelerin toplam tutumyapısının 5 katı. PAF, kendi ortak barışgücünü oluşturmuş durumda.Forumun kapsadığı toplam nüfus, yaklaşık 34 milyon. AB’nin tersine, PAF’ın ortak bir para birimi bulunmuyor; ama Avustralya, Avustralya dolarının PAF’ın ortak para birimi olmasını öneriyor. Adalar, bu, bir tür yeni-sömürgecilik olacağı için, buna karşı çıkıyor. Kimi Pasifik ülkeleri, ABD doları; kimileri, Avustralya doları; diğerleri ise Yeni Zelanda doları kullanmakta.Güneydoğu Asya Birliği’nin tersine, PAF’ın siyasal yaptırım gücü var: Fiji’de askeri yönetim, seçimlere gitmediği için, PAF, Fiji’nin üyeliğini askıya aldı.Pasifik adalarının ortak özellikleri şunlar: - Adaların ortak sorunları, kendine yetmezlik, kaynak kıtlığı, deprem, etkin yanardağlar, tsunami, tayfunlar ve elbette küresel ısınma nedeniyle sular altında kalma tehlikesi. Bu kadar küçük olan ülkelere büyük sorunlar düşüyor. - Adaların gelir kaynakları, gezmenlik (turizm), deniz ürünleri ve balıkçılık, tarım ürünleri, tükenmek üzere olan maden kaynakları, yabancı yardımı ve yurtdışında yaşayan Pasifikliler’in ana-babalarına gönderdikleri harçlıklar. (Solomon Adaları’nda, bu temel gelir kaynaklarına ek olarak, Arap ülkelerine canlı yunus satımı da yapılıyor; buna, çevreciler karşı çıkıyor.) - Pasifik adalarının çoğunluğu İsacı; kendi hallerinde kabile yaşamı süren yerlilere, okuma-yazma, rahipler tarafından öğretildi; ‘yamyamlar’ı yola getirip sevap kazanmak için çırpınıp duran rahipler, sıkıştıklarında, askerleri yardıma çağırdılar. Pasifik Adaları’nın çoğunun sömürgeleştirilmesinde, temel başlangıç olayı, bu rahiplerin İsacılaştırma girişimleri, adalarda hoş karşılanmayınca, topu tüfeği yardıma çağırmaları biçiminde. Bu filmi daha önce izlemiştik Asya’da... - Fiji ve Tonga dışında hiçbir Pasifik adasında ordu bulunmuyor; adaları koruma görevi, dış güçlere verilmiş durumda. Bu, barışçıl olmalarından değil, büyük generklere güçlerinin yetmemesinden ileri geliyor. - Pasifik Adaları’nın çoğunda, geleneksel olarak, kadınların toplumsal konumu, erkeklerinkinden daha yüksek. Soy, toprak ve mal varlığı, babadan oğula değil anadan kıza geçiyor. - Pasifik Adaları’nın çoğunda, eğitim, 15 yaşına dek zorunlu ve ücretsiz. - Pasifik Adaları’nın çoğu, “ABD bize bir üs açsa da, halka iş olanağı doğsa” diye çırpınıyor. - Adalar, bir yandan da, Çin ile Tayvan’ın çekişmesine sahne oluyor; birçok adada, yatırım çekmek için, daha önce Tayvan’a siyasal tanınırlık gösterilmişken, bugünlerde, Tayvan’la ilişkiler, yavaş yavaş kesiliyor; Çin’e yönelim var.Bu temel noktalara girdikten sonra, Pasifik ada-ülkeleriyle ilgili anmaya değer ayrıntılara girebiliriz:Pasifik’te ABD, Avustralya, Fransa, İngiltere ve Yeni Zelanda’nın sömürgeleri var hâlâ. Fransa’nın Pasifik’teki üç sömürgesi, Fransız Polinezyası, Yeni Kaledonya ve Wallis ve Futuna Adaları. Ressam Gauguin’in sığınağı olan Tahiti’nin bir parçası olduğu Fransız Polinezyası, 260 bin nüfuslu bir sömürge. Fransa, Fransız Polinezyası’nı nükleer denemeler için kullandı. Fransız Polinezyası’nda, günümüzde, bağımsızlıkçılar ile Fransızcılar arasında çekişme var. Generk başkanı, bağımsızlıkçı olsa da, Meclis’ten yeterli desteği almış değil. 2007 Fransa generk başkanlığı seçimlerinde, Fransız Polinezyası’nın bağımsızlıkçıları, Royal’ı desteklerken, Fransızcılar, Sarkozy’yi destekledi. İşin ilginci, ülkenin Fransızcılarının başı, Çinli kökenli. Durum, bir Japon kökenlinin (Fujimori) Peru’nun generk başkanı olmasına benziyor. Dahası, bağımsızlıkçıların başının kökeninde de Çinlilik var. Fransa’nın Pasifik’teki üç sömürgesinde kamusal dil, Fransızca; genç kuşaklar, yerel diller yerine Fransızca’yı yeğliyor; dil sömürgeciliği, acı meyvelerini veriyor. Bağımsız Pasifik ada-generklerinin tersine, Fransız Polinezyası’nda sağlık, parayla.Bir diğer Fransız sömürgesi, 245 bin nüfuslu Yeni Kaledonya. Yeni Kaledonya’nın bağımsızlık oylamasının, 2014-2019 arasında yapılması öngörülüyor. Yeni Kaledonya, dünya nikel yataklarının dörtte birine sahip. Bölgenin neredeyse tüm dışasatımı, nikel.Yeni Kaledonya’nın bağımsızlıkçıları, Fransa’yı, bölgedeki yerli nüfusun oranını düşürmek için; Fransız göçmenleri bölgeye yerleştirmekle suçlarken, bölgenin Fransızcıları’nı, Cezayir’in bağımsızlığından sonra Cezayir’den ayrılıp Yeni Kaledonya’ya göçen Fransızlar oluşturuyor. Fransa’nın üçüncü Pasifik sömürgesi, Wallis ve Futuna Adaları ise, 14 bin nüfuslu. (sürecek)
Dr. Ulaş Başar Gezgin