Dumansız=Mutasyonsuz hava sahası!

Kanser hastalığı genlerimizde çeşitli dış etkenler sonucu meydana gelen çok sayıda mutasyonun sonucu oluşmaktadır. Bu dış etkenler arasında çeşitli kimyasallar, sigara dumanı, ultraviyole ışınları, radyasyon vb. sayılabilir. Çernobil ile birlikte ülkemize yayılan radyasyon bulutları ve bunun Karadeniz Bölgesi’ni nasıl etkilediği hepimizin hatırındadır. Her ne kadar Karadeniz Bölgesi’nde kanser istatistikleri resmi olarak Çernobil’den sonra günümüze kadar tutulmasa da, bu bölgede kanser hastalığı oranının arttığı ve bunun Çernobil’in patlamasından sonra yayılan radyasyonla ilintili olduğu düşünülmektedir.Genetik çalışmalar hangi genlerin daha çok mutasyona uğradığını, bu mutasyonlar sonucu hücrelerin, dokuların ya da vücudun hangi bölümünün nasıl etkilendiğini ortaya çıkarmaktadır. Kanserli hücrelerde pek çok hücre içi sinyal iletim yolu, bu yollarda yer alan/görev alan genlerde meydana gelen mutasyonlar sonucu işlevini tam olarak yerine getirememektedir. Bu da hücre ve hücrenin ait olduğu dokunun işlevinin bozulmasıyla sonuçlanmakta ve kanserli hücre, doku ve organlar normal olarak çalışamamaktadır. Sonuç olarak bütün bu olaylar ve süreçler vücudun dengesini (homeostasisini) bozmaktadır. Akciğer kanserine sebep olan dış etmenler arasında sigara dumanının ilk sırada geldiği bilinmektedir. Dünya üzerinde bir milyardan fazla insan sigara kullanmaktadır. Sigara dumanına maruz kalanların kanser olma olasılığı dumana maruz kalmayanlara oranla 20 kat fazladır.Nature dergisinde 16 Aralık 2009 tarihinde yayınlanan bir makale akciğer kanserinin bir türü olan küçük hücreli akciğer kanserine sahip bir hastadan alınan kanserli hücrelerde sigara içmeye, tütün kullanmaya bağlı hangi somatik(vücuda ait) mutasyonların oluştuğunu ortaya çıkardı. Çalışma İngiltere’de Sanger Enstitüsü’nde oldukça kalabalık bir araştırmacı grubu tarafından yapıldı. Sigara dumanı kansere sebep olan altmıştan fazla kimyasalı içinde barındırmaktadır. Bu kimyasallara kansere sebep olan anlamına gelen kanserojen denilmektedir. Bu kimyasallar DNA’ya bağlanarak mutasyonlara sebep olmaktadır. Çalışma için seçilen kanser hücreleri 55 yaşında erkek bir küçük hücreli akciğer kanseri hastasından alınmıştır. Kanser hücreleri sürekli bölünebilme yeteneğine sahiptirler. Bu hücreler hücresel ölüm mekanizmaları bozuk olduğu için ölümsüzdürler. Kanserin yapısını anlayabilmek için moleküler biyologlar ve genetikçiler kanserli hastalardan elde edilen hücreleri laboratuvar ortamında kültürleyerek üzerinde çeşitli çalışmalar yapmaktadır. Makaleye konu olan çalışmada laboratuvarda kültürlenen kanser hücrelerinin gen dizileri, shotgun dizileme denilen hızlı bir gen teknolojisi yöntemi ile belirlenmiştir. Çalışmada kanserli ve kansersiz hücrelerin gen dizileri karşılaştırılarak kanserli hücrelerde toplamda 22 bin190 somatik değişiklik olduğu tespit edilmiş. Bunlardan 134 tanesinin DNA’nın gen kodladığı bilinen, anlamlı bölgelerinde olduğu belirlenmiş. Makalede sunulan veriler oldukça çarpıcı. Bu verilere göre ortalamada akciğer kanseri 50 paket yılı sigara içiminden sonra ortaya çıkmaktadır. Hesaba göre 1 paket yılı yaklaşık 7 bin 300 sigaraya,( Yani bir yıl boyunca ortalama günde bir paket sigara içildiğinde ortaya çıkan rakam) denk gelmektedir. Eğer bulunan mutasyonların çoğunluğu sigara dumanındaki kimyasallara bağlı ise(Çalışma bunun böyle olduğunu göstermektedir), kanserli hücrelerin tüm yaşam süreleri boyunca ortalamada her 15 sigarada bir, bir mutasyon oluşmaktadır. Çalışma gen dizileme teknolojilerinin kanser çalışmalarının önünü nasıl açtığını göstermesi ve kanser gen haritalarının çıkmasıyla kanser tedavisi için geliştirilecek yeni ilaçların önünün açılması bakımlarından önemlidir. Bizim açımızdan önemi ise herhalde ortaya çıkardığı korkunç tablodur. Sigaranın sağlığa zararlı olduğunu çoğumuz biliriz ama dumanın genlerimiz üzerinde yarattığı zararı, binlerce mutasyonu ortaya koyan bu çalışma dikkate değerdir. Çalışmayı yürütenlerden biri olan Dr. Peter Campbell, sigarayı bırakanların hücrelerinin bir süre sonra sağlıklı hale geri döndüğünü ifade etmektedir. Sigarayı bırakmak için vakit çok geç değil...
Günseli Bayram