20 Ocak 2010 00:00
GÖZLEMEVİ
Devlet Tiyatroları, kuruluşunun 60. yılında 60 yeni yerli oyunun dünya prömiyerini yapmaya başladı ya, inanmayacaksınız ama pek sevindim.
Devlet Tiyatroları, kuruluşunun 60. yılında 60 yeni yerli oyunun dünya prömiyerini yapmaya başladı ya, inanmayacaksınız ama pek sevindim. Repertuvarında ilk kez sahnelenecek oyunların yanı sıra, eserleriyle ilk kez sahne ışıklarına çıkacak yazarlara yer açan Devlet Tiyatrolarını tiyatro eleştirmenleri olarak kutladık, kutsadık. 15 yeni yazarın eserini sanatseverle buluşturmanın yanı sıra repertuvarda ilk kez 20 genç yazarın eserlerine de yer verildi diye pek sevindik. Gel gelelim, Vermeyince Mabut, Neylesin Sultan Mahmut!
1976 doğumlu Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Bölümü, Dramatik Yazarlık Ana Sanat Dalından mezun Meltem Yıldırım, TürkYunan nüfus mübadelesini ve Lozan sürgünlerini konu edinen, Fesleğen Çıkmazı adlı bir oyun yazmış. Oyun Mitos-Boyut Yayınlarının 2006 yılındaki 1.Oyun Yazma Yarışmasında (Mitos Boyut Tiyatro Yayınları / 2006) başarı ödülü sahibi de olmuş. Giritten, bir Ege kasabasına mübadil olarak gelmiş bir ailenin, değişen koşullar nedeniyle, sıkışıp kaldıkları bir küçük kasabada birbirlerine kenetlenerek ayakta kalma mücadelelerini konu alan oyun metni, Devlet Tiyatrolarının repertuvar kurulundan falan geçmiş, havuzda kısmetini beklemeye başlamış. Her ne hikmetse, Kazım Akşar da kendisine talip olmuş.
Oyun yazma tekniğinden uzak, dolayısıyla metnin çözüm sorununu kendi içinde arayan; kendi içinde çözüm ararken okurunu bıktıran; tiyatro tekniklerini, sahne yapısını, oyunculuğu, rejiyi, kısacası tiyatronun neredeyse hiçbir öğesini kullanmayan oyun metnine Kazım Akşar adeta kucak açmış. Bakmış ki metnin kendine özgü bir tekniği yok, ha babam de babam metni inceltmiş, üfürmüş, şişirmiş; olmamış sündürmüş, söndürmüş. Dramatik mantıktan yoksun, Türkçenin yaratıcı olanaklarının kullanılmadığı/kullanılamadığı; yazınsal duyarlığı, sanatsal değeri eksik oyun metnini itmiş kakmış, yönetmiş.
İyi de ne elde etmiş?
Şunu söylemek gerekir ki, Kazım Akşarın oyun içine serpiştirdiği Nâzım Babanın şiirleri dahi, Devlet Tiyatrolarının Estergon Kalası repertuvar kurulunu aşıp gelen metnin sahnede sürekli çökmesini önleyememiş. Boşluklar dolmamış, konunun getirdiği naiflik kaba kalmış, tempo an be an hantallaşmış. Kazım Akşar geçmeleri Black-outlar yerine radyodan verilen ajans haberleriyle geçiştirmeye çalışmış, çalışmış çalışmasına da, döneminin lambalı radyolarının düğmesini çevirir çevirmez çalışmadığını atlamış. Sahne trafiğinin kafa karıştıracağını kavrayamamış. Filizin, Olcaya limonata ikramı tamam da, çay ikramlarını, fesleğenlerin sulanmasını gibi yaptırtmış. Oyun kişilerinin çaylarını şekersiz, dolayısıyla kaşıksız içtiklerini varsaymış. İstanbuldan İzmire, İzmirden oyunun geçtiği kasabaya, kim bilir hangi araçları kaç kez değiştirerek gelen Filize, bukle bukle saçları, pir-ü pak giysileriyle sanki kapıya kadar Limousine ile gelmiş gibi antre yaptırmış. Oyunculardaki Rum lehçesi (Kısmen Mahperininki dışında) yanlışlarına, hatta ve hatta kulak rahatsızlığı yaratan uydurukluğuna aldırmamış. Oyunu lehçe yapmadan sahnelemeyi aklı almamış. Yusufun ne olduğu anlaşılamayan krizini (Kalp mi, mide mi, spazm mı, ne ) oldubittiye getirip black outa bağlamış. Terastaki sehpanın üzerinde duran üç çalar saati oyunun neredeyse son tablosuna kadar işlevsiz bırakmış. Oyuncuları nedendir bilinmez bir avaza bağırtmış. Kısacası yapamamış.
Eee Dekor tasarımına imza atan Ethem Özbora da yönetmenine hiç mi hiç yardımcı olmamış. Tamam, dekor tasarımı işlevsel, sözüm yok da, yahu gün boyu kanaviçe işlenen evde hiç mi süslü püslü perde olmaz? Radyonun üstüne bir dantel örtü konmaz mı? Çeyiz bohçasından naylon örtüler çıkınca, seyirciler dışında yaratıcı kadronun neden yüzü kızarmaz?
Yazar, kostümleri: Hepsinin sırtlarında hırka dizlerinde battaniye Mahperi ve Olcayın üzerlerinde koyu renkli, sade giysiler; saçları sıkı sıkıya topuz yapılmış (Sayfa: 115) olarak betimlemiş. Kostüm tasarımını imzalayan Şirin Dağtekin Yenen ise, II. Dünya Savaşını yaşayan Egenin küçük kasabasındaki aileyi bir giydirmiş, pir giydirmiş. Ayol o ne süs? O ne kuaförden henüz çıkmış saçlar onlar? Ekmeğin vesikaya bağlandığı devirde, o ne ıpıl pırıl giysiler, ayakkabılar? Pes!
Önder Arık ise en ideal ışığı, oyunun bütününü tablo tablo düşünerek; oyun içindeki oyuncuların mizansenlerini, duruşlarını saptayarak uygulamış. Nurettin Özşuca müziğinde gene korkuyu, tedirginliği, cesareti, güvensizliği karmakarışık hale getirmiş ve gene bu duyguları iç içe geçirip hamur halinde seyircinin kulağına iletmiş. Yeşim Alıçın yedi dansçıyla kotardığı danslar, yönetmen tarafından şayet iz düşümü düşünülerek konulmuşsa, açık yüreklilikle söylemeliyim seyircinin aklına iz miz düşmemiş.
Olcaya can vermeye çabalayan Funda Eskioğluna oyuncuların giriş-çıkışlarını olduğu kadar yerlerini ya da durumlarını da saptamaları, eylemin akışına zarar vermeden sahneleme planını kurmaları gerektiğini anımsatacağım. Oyunun yorumunda ve kendi özel perspektifinin yerleştirilmesinde, belli bir oyuncunun belli bir anda, belli bir durumda bulunması, belli bir heyecanla harekete geçerek sahne üzerinde belli bir noktaya yaklaşması ya da o noktadan uzaklaşması çok önemli. Funda Eskioğlunda bunların hiçbiri yok ya da bu oyunda kullanmamış. Neden kullanmamış? Kullanmayıp oyunculuk yeteneğinin turşusunu mu kuracak? Orasını bilemem!
Yusufta Kubilay Karslıoğlu eylemi, sözleri, çizgileri, renkleri, ritmi dikkate almış, ama işte hepsi o kadar. Lehçe berbat. Diğer taraftan, Gökalp Kulandan daha kötü bir Osman olacağına inanmıyorum. Oyuncunun büründüğü karakteri ancak kendi biricik duygularıyla denetleyebileceğini ya da yaşayabileceğini bilmiyor. Dr. Hasan Vefikte Saydam Yeniay, oyuncunun sahne üzerindeki hareketlerini belirleyici temel kurallarını son derece doğru biçimde uyguluyor. Saydam Yeniay için oyunun en iyilerinden diyebilirim Irenede Akasya Asıltürkmen, konuşma ve tepkiyi aynı anda dengelemesiyle dikkat çekiyor, ama o ne lehçe öyle yahu? Üçte bir Ermenice, üçte bir Rumca, üçte bir de Türkçe Deneyimli Oyuncu Metin Beyen, bu oyunda Vahram Efendi olarak daha baston tutmasını bilmiyor. Nerdeee Çayhanede Osirayı çizen Metin Beyen, nerde Vahram Efendide izlediğimiz Metin Beyen İlk kez izlediğim Öykü Başar ise Filiz karakterinin tutkularını düşünce soyluluğunun süzgecinden geçirmeyi becermiş. Umut veren bir oyuncu Heyecanının, şevkinin hiç tükenmemesini diliyorum.
Fesleğen Çıkmazına giderken, 20052006 sezonunda Tek Kişilik Düet oyununda ayakta alkışladığım, metnin her bir sözcüğünü canlı duygularla doldurma yeteneğiyle donanımlı Ayşen İnciyi uzun bir aradan sonra yeniden izleyecek olmanın keyfini yaşadım. Fesleğen Çıkmazından çıkarken hayıflandım. Ayşen İncinin harcandığına yandım. Herhangi bir yazarın açıklığının, inceliğinin, görünmeyen düşüncelerinin ve duygularındaki somut ifade gücünün belirtisi olan sözel metni mükemmel yorumlayan Ayşen İnci, bu hengamede göz göre göre harcanmış. Oysa İncinin, Mahperi karakterinin tüm varlığını harekete geçirmesi, o karakterde yeri geldiğinde derinlikli tutkuları olan coşkular bulması işten bile değil. Gerçi Ayşen İnci, bu oyunda da duygularını gene sürekli harekete geçirmiş, bu sayede fizikselliğine yaşam vermiş, ama dediğim gibi Bu oyun içinde harcanıp gitmiş.
Bana sorarsanız, Kazım Akşar, Ayşen İnciye çok ayıp etmiş.
Keşke koyuverseymiş, Sen istediğin, bildiğin gibi oyna deyiverseymiş.
Ne yapalım ki, dememiş!
Bu oyunda harcanan emek de, işte böyle heba olmuş, uçmuş, havaya gitmiş.
ÜSTÜN AKMEN