Fısıltılar konuşmaya dönüştü

“Anadolu`dan Fısıltılar” ve “Konuşan Fotoğraflar” isimli belgeseller, Toroslar’da saklı kalarak Müslümanlaşan Ermenilerin hikayesini anlatıyor. Geçmişin izlerini sürmek için babasının köyüne seyahat eden Ğazaros Kırcılıyan’ın öyküsünü anlatan belgeselin gösterimi, 27 Şubat 2009 Cumartesi günü Tütün Deposu’nda gerçekleşti. Gösterimin ardından, filmin Yönetmen ve Yapımcıları Mehmet Binay, M.Caner Alper, “Anneannem” İsimli Kitabın Yazarı Fethiye Çetin ile birlikte, bir söyleşi gerçekleştirdiler.
DÖNÜKLERİN FISILTILARI
Mehmet Binay, televizyon kökenli olmasına rağmen, daha sonra belgesele yönelir. Anadolu’ya yaptığı seyahatler esnasında Kahramanmaraş’ta bir kasaba ile karşılaşır, yörenin yapısı ilgini çekince, biraz da tarihi ile ilgilenir, gençlerinin de kendi tarihlerine meraklı olduklarını görür, bunun sonucunda köyün gençlerinin kendi yaşlıları ile yaptıkları sohbetleri, sözlü tarih çalışmasını, izlenimci kamera olarak çekmeye karar verir. Köylülere sorular sorup, onları yönlendirmez, gençler kendi yaşlıları ile kendi kendilerine sohbet eder. Binay, belgeselde fısıltıları duyabilmek için genelde sessiz kalmayı tercih eder. Kahramanmaraş’taki Geben köyünde 1915’li yıllara dair çok az şey hatırlanır olmuş. Buradaki Ermeniler Türklerle evlendirilmiş ardından “Dönükler” olarak adlandırılmışlar. Mehmet Binay, “Gençlerin yaşlıları ile sohbetlerini dokümante ettik, ardından üç günlük bir Çukurova düğünü çektik. Bunun sonucunda, sanki üç günün bir öyküsüymüş gibi, bütün çekimleri bir araya getirdik.” diyerek belgeseli özetliyor.
BELGESELDE İSMİ GEÇEN KİŞİNİN TORUNU ONLARI BULDU
Anadolu’dan fısıltılar 2007’de CNN Turk’de gösterilir. Ermenistan ve başka ülkelerdeki festivallere gider, bunların sonucunda gazetelere verilmiş röportajlar esnasında, Amerika’da yaşayan bir Ermeni onlarla bağlantı kurar, babasının Kahramanmaraş’ın Geben köyünden olduğundan bahseder. Soy ismi Kırcılıyan olan bu beyin, belgeselde de ismi geçen 1915’e dair hatırlanan tek Ermeni ismi “Kırcılı” soy ismine sahip olduğunu şaşkınlıkla görürler. Dolayısıyla belgeselde adı geçen kişinin torunu onları bulmuş olur. Kırcılıyan ile Toronto’daki bir festivalde bir araya gelip, sohbet ederler. Kırcılıyan, hem babasının hem de kendisinin hayalinin Geben’e geri dönmek olduğunu söyler. Binay ve Alper’de yardımcı olacaklarını, memnuniyetle onu oraya götürüp, getirebileceklerini söyler. Bunun sonucunda da “Konuşan Fotoğraflar” isimli kısa belgesel ortaya çıkar.
BELGESEL 7000 FOTOĞRAFTAN OLUŞUYOR
“Birinci film çok izlenimci, yönetmenin kendini oraya koymadığı bir filmdi. İkinci filmde biraz daha o seyahatin birebir iştirakçisi olarak bunu görüntüledim ve seslerini kaydettim” diyen Caner Alper, İkinci filmde ayrı bir teknik de kullanmış, bütün filmi fotoğraflardan oluşturmuş. 7000 adet fotoğraf çekip, fotoğrafları hareketli hale getirerek, “Konuşan Fotoğraflar” ismindeki kısa belgeseli yaratmış.
İNSANLARI YÜREKLENDİRDİK
Belgeselin yurtdışındaki gösteriminden sonra, insanların çoğu, “Biz Türkiye’de Ermeni Dönüğü Türklerin olduğunu bilmiyorduk” diye şaşırır. Ardından “Benim de anneannem, dedem aslında ermeniydi diyerek, kendi ailelerinde ki üyelerden bahsetmeye başlar. Mehmet Binay’a göre, bu tür çalışmalar olduğu zaman, insanlar yürekleniyor. Kendi geçmişlerine ve ailelerine daha çok sahiplenip, kendi kimliğini ortaya koymaktan çekinmemeye başlıyorlar.
BAZI ŞEYLER FISILTILARLA ANLATILIYOR
Caner Alper belgeselden bir bölüm anlatıyor, “Ermeni dönüğü olduğunu bilen köydeki başkahramanımız Yasemin halasını ziyarete gider. Halası anneannesi hakkında konuşurken, “Benim ebem gavur kızıydı, o kadının başına çok iş gelmiş” der. “Birden bire o kadın oluyor, kendisi ermeni ya da ermeni dönüğü değil, o kadın ermeniydi sadece. Sanki bir ayıp gibi bahsediyor. “O kadının başına çok iş gelmiş”, diyor. Bir çocuğu odunda ölmüş. Bir çocuğu bayırdan yuvarlanmış, diyor. Bunları da hep kazaymış gibi anlatıyor. Yani aslında fikirler dönmüş, anneannesi Ermeni, kendisi de aslında Ermeni ama o öyle değil, fısıltılar halinde anlatılıyor bazı şeyler” diyen Alper ekliyor, “Konuşan Fotoğraflar fısıltı değil artık. Baya baya konuşuyorlar. Aralarında bir üslup farklılığı var. Birinde biz onlar konuşsun diye sustuk, ikinci de onların konuşmalarını biraz daha ortaya çıkarabilmek için biz de konuştuk. Biz konuşunca başka fotoğraflar da konuştular.
YILLARCA BİRBİRİMİZE FISILDADIK
Fethiye Çetin, yıllarca birbirimizin kulaklarına fısıldadık diyor. “Nenelerimiz, dedelerimiz, bulundukları ortamlarda, genellikle de ailelerinin, yakınlarının kulaklarına fısıldayarak, öyküleri bu günlere kadar getirdiler, diyerek anlatıyor, “Kitabım ilk çıktığında bir yakınım, bir arkadaşını arıyor, kitabın çıktığını haber veriyor. Karşıdaki kişi soruyor, A ne kitabıymış? Arkadaşım ise, telefonda fısıltı ile cevap veriyor, “Anneannesini anlatıyor, anneannesi Ermeniymiş” diyor. Bizi yıllarca, telefonda bile fısıltıyla konuşmaya iten bu şey neydi? Kitabı yazmadan önce çeşitli arkadaşlarımla anneannemin hikayesini paylaştığımda, anında, seslerimizi alçaltıp, fısıltıyla konuşmaya başladığımızı fark ettik, oysa odada bizden başka kimse yoktu. Bizi yıllarca bu kadar korkutan, bu şey neydi? Anneannemin öyküsünden sonra, çok sayıda torun öykülerini benimle paylaştılar, çoğu işyerime geldiler, dışarıdaki sekreterim duymasın diye odamın kapısını kapattılar. (İstanbul/EVRENSEL)
Cihan Bilgen