Ho Çi Min Kenti’ne Kala(maya)nlar

Eski adı Saygon olan Ho Çi Min kentinin göbeği, kapalı çarşı, opera yapısı, kilise ve ırmak dörtgeninde bulunuyor. Bu dörtgendeki en önemli sokaklardan biri, Dong Khoi. Dong Khoi, Vietnamca’da ‘ayaklanma’ anlamına geliyor. Güney Vietnam döneminde sokağın adı, Özgürlük (Tu Do) idi. (Bunun, Vietnam’daki tüm polis karakollarının kapısında bulunan sarı-kırmızı yazıyla garip bir yakınlığı var. Tüm karakolların kapısında, Ho Çi Min’in sözü olan “Hiçbirşey özgürlükten daha önemli değildir” yazıyor.) Evet, sokağın bugünkü adı, ‘Ayaklanma’; ama bu sokak, ne yazık ki, kentin en alsatçı sokağı. Ünlü markalar, plazalar, alışveriş özekleri, lüks gezmenevleri (otel) hep burada. Fransa’dan gelen bir dostun sözleri, duruma bir kuşbakışı veriyor: “Burası aynı Paris. Paris’te bulunup da burada bulanmayan hiç bir ürün ve hizmet yok!” Dong Khoi’un Paris havası vermesinin diğer bir nedeni, Fransız sömürgeciliği döneminden kalma yapılar.
300 yıllık Ho Çi Min kentinin kalıtlarını (miras) 5 başlık altında değerlendirebiliriz:
1) Vietnam Öncesi Kalıtlar: Vietnam ordusu, Saygon’u ele geçirmeden önce, burası, bir Khmer (Kamboç) yerleşimiydi. Vietnam, Osmanlı örneğinde de olduğu gibi, tarihte eski bir sömürgeci. Kızıl Khmerlerin 1978’de Vietnam köylerine saldırı düzenlemesi, tarihsel sınırlara geri dönme isteğinden ileri geliyordu. Bugün Ho Çi Minliler, Kuzey’de kalan başkent Hanoi’dakilere göre daha esmerler, çünkü Orta Asya’dan gelen Türkler örneğinde de olduğu gibi, yerli halkla karışma sözkonusu. Kuzey ve Güney Vietnam arasındaki ekinsel farklılıklar, hem iklime hem de bu Khmer geçmişine bağlanabilir. Bu dönemden, kente, karışmış insanlar dışında pek birşey kaldığı söylenemez.
2) Fransız Sömürgeciliği Öncesindeki Dönem: Bu dönemden pek kalan yok. Fatih Sultan Mehmet’in, Konstantin’in mezarının bulunduğu kiliseyi yıktırıp aynı yere, mezar ve kilise taşlarını da kullanarak Fatih Camisi’ni diktirmesi gibi, Fransız sömürgecileri de, kentin göbeğindeki tapınağı yıkıp kilise dikiyorlar. Bu kilise, bugün, Fransızlarca sömürgeleştirilmiş Vietnam İsacılarının buluşma noktası.
3) Fransız (ve Amerikan) Sömürgeciliği Dönemi: Ho Çi Min kentine en çok kalan kalıt, bu dönemden. Birçok sömürge yapısı, bugün ya gezmenevi ya alışveriş özeği ya da aşevi. Kentin en pahalı hizmetleri bu yapılarda. Toplumsalcı (sosyalist) bir düzende bunlar ya buluntuevi (müze) ya da okul olarak kullanılmalıydı. Ancak bugünün Vietnamı için, para herşeyden önce geliyor.
4) Sömürgecilik-karşıtı Dönem: Sömürgecilik varsa, eytişimin (diyalektik) bir gereği olarak, onun karşıtı da olur. Vietnam sömürgeciliği karşıtı Khmerlerden hiçbirşey kalmasa da, Fransız ve Amerikan sömürgeciliği karşıtı Vietnamlılardan kalan çok var. Bir kere, Vietnam’da kimi sokaklar, sömürgecilik karşıtı adlar taşıyor. Vietnam, bir suikastçinin adını sokağa veren az sayıdaki ülkeden biri. Nguyen Van Troi (1947-1964), 1963’te Amerikan Savunma Bakanı McNamara’ya suikast girişiminde bulunan 16 yaşındaki işçi. Yakalanma haberini alan Venezuelalı savaşçılar, bir Amerikan subayını kaçırıp Nguyen Van Troi’un serbest bırakılması için pazarlığa başlıyorlar. Pazarlık başarısız oluyor. Nguyen Van Troi, 17 yaşında kurşuna diziliyor; son sözü, ‘Yaşasın Vietnam!’ oluyor. Nguyen Van Troi adı, bakana saldırı düzenlediği sokağa ve Küba’da bir spor sahasını da içermek üzere dünyanın farklı ülkelerinde birçok yere veriliyor. Sokakta anıtı var. Venezuela büyükelçisi, bu devrimci dayanışmayı anmak üzere, 2009’da Nguyen Van Troi Anıtı’nın önüne İspanyolca ve Vietnamca bir plaka çaktırdı, tören yapıldı. Diğer bir sokağın adı, Ly Tu Trong. Vietnam Devrimci Gençlik Üyesi Ly Tu Trong (1914-1931), bir Fransız sivil polisi öldürdüğü için 17 yaşında idam ediliyor. Sokak adları ve kentin yükselen ölçeğiyle birlikte minicik kalan anıtlar dışında, sömürgecilik-karşıtı dönemden kalan pek yok. Ho Çi Min, 1945’te Hanoi’da Vietnam’ın bağımsızlığını ilan ederken, aynı gün, aynı bildiri, Saygon’da da okunmuştu. Ho Çi Min kentinde bağımsızlığın ilan edildiği yapı, yıktırılıp plaza yapılmış durumda! Hanoi, daha iyi bir koruma altındayken ve Hanoi’lular bu tür konulara çok duyarlıyken, Ho Çi Min kentinde koruma çabaları zayıf. Şimdiye dek görülmedik bir durum, kamusal alan olarak kabul edilip alsatçı tasarlamalara sokulmayan gezeneklere (park) de ilişilmesi. Dong Khoi’da bir gezeneğe bir gökdelen daha yapılıyor. Savaştan sonra doğmuş genç kuşak (ki nüfusun yüzde 65’ini oluşturuyorlar), son derece bilinçsiz. İçlerinden Saygon gibi güzel bir kenti tasarlayıp geliştirdikleri için Fransızlara teşekkür edenler bile var!
5) Bağımsızlık Sonrası Dönem
Bu dönemden belki de en önemli kalıt, Ernst Thalmann Lisesi. Ernst Thalmann (1886-1944) Hitler döneminde Alman KP başkanı idi; 1933-1944 arasında Hitler tarafından hapiste tutuldu ve 1944’te “savaşta öldü” süsü verilerek Naziler tarafından öldürüldü. Adı, Vietnam’da bir okul yanında Küba’da küçük bir adada (Cayo Ernesto Thaelmann) yaşatılıyor.
Bu dökümde, 3. dönem dışındaki kalıtları bilenler yok denecek kadar az. Nguyen Van Troi ve Ly Tu Trong, bugün Vietnam’da değil Afganistan’da ve Irak’ta yaşıyor ve yaşatılıyor...
Dr. Ulaş Başar Gezgin