TANIKLIKLAR

Sanat ve Hayat dergisi, Mayıs- Haziran 2005 sayısında ücretsiz ek olarak önemli bir belge sundu Türkiyeli okura: "Tanıklıklar-90. Yılında Ermeni Soykırımı". Güncel tartışmalara ışık tutacak dört önemli belge yer alıyor Tanıklıklar'da:"Sürgün'ün Altında Yatanlar" (Harran Ermenilerine Ait Hatırat)- Çerkez Hasan Bey, İki Komite / İki Kıtal-Refik Ahmet, Tehcir Türküleri (Prof. Venjin Svazlıyan), İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin yönetim kurulunun yargılandığı dönemin Sıkıyönetim Mahkemesi Tutanakları'ndan karar bölümü. Çerkez Hasan Bey'i Türkiyeli okur, Hasan Amca adıyla ve Doğmayan Hürriyet ve Nizamiye Kapısı adlı anı kitaplarıyla tanımıştı. Çerkez Hasan Bey, 14 Ağustos 1916'ta Halep Genel Karargahı'na gitme emriyle başlayan süreçte görevli olarak tanık olduğu "Ermeni Tehciri"ni anlatıyor. Beyrut'ta görevini sorduğu Cemal Paşa şu yanıtı veriyor : "Şimdi Harran'a gideceksin. Orada yaklaşık 20-30 bin Ermeni sürgün bulacaksın. Oranın zanaatçıları yaşatan bir yer olmadığını bilirsin ve Ermenilerin çoğu da bu katagoride. Öyle ki orada sefalete düştüler. Önce dulları ve yetimleri bir araya getirip buraya göndereceksin. Burada dullar ve yetimler için binalar yapılarak orada korunacaklar. Sonra, bireylerini ayırmadan aileleri göndereceksin; çeşitli sanatlardaki profesyonelleri gruplara ayırarak onları Beyrut'a ve Suriye'nin diğer bölgelerine göndereceksin. Onlara sanayilerini kurmak için sermaye, dükkan ve konut sağlayacaksın. Şevklerini arttıracak ve onlara yaşamlarını kazanma olanaklarını sağlayacaksın. Şimdi ise görevin Harran'daki aileleri kış ve yağmur mevsimi için buralara yakın yerlere çok düzenli bir şekilde getirmektir. Ardından, onları toplumsal durumlarını daha iyi bir hale getirmek ve yaşamlarını sağlamak için şahsen ziyaret edeceksin". Çerkez Hasan "Doğrusunu söylemek gerekirse bu insancıl tasarıya ancak yarı yarıya inanmıştım" diye sürdürür anılarını. Gördüklerini ve görevden ayrılış nedenlerini anlattığı anı dizisi 1919 Haziran'ında Alemdar gazetesinde yalnızca dört makale olarak yer alabiliyor. Tanıklıkları "satılmışlık" suçlamaları ve "ölüm tehditleri" ile karşılaşınca gazete tefrikayı kesiyor. Hasan Bey anılarının kesildiği sayıda kendisini suçlayanlara "Satıldığımı söylediniz. Bugün beni sattığınız kişiler hepsi değilse de, en azından büyük bölümüyle, daha dün bütün insan haklarından yoksun kalmış ve bana boyun eğmişti. Bugün onlardan para dilemek yerine dün onları talan edebilirdim. Çalıp çırpmaya izin verildiği dönemde bunu yapmadıysam bugün kendime küçcücük bir kâr sağlamak için ulusumun saygınlığına nasıl zarar verebilirim?" yanıtını veriyor. Sonra soruyor: "İtiraf etmek mi? İnkar etmek mi? Hangisinin daha iyi olduğuna siz karar verin." Anılarını kitap olarak yayımlayacağını söyleyen Hasan Bey'in bunu yapamadığı açık.

İki Kıtal Kitaptaki ikinci önemli belge kapağında basım yeri açıklaması olarak "Kütüphanei İslam ve Askeri, İbrahim Hilmi Bab-ı Ali Caddesi, 1919, Matbaayi Orhaniye " sözleri yer alan İki Komite/İki Kıtal adlı kitabın iki bölümü. Ahmet Refik (Altınay, 1880-1937) adlı tarihçinin gözlemlerine dayanarak yazdığı bu kitap o dönemde kullanılan Arap harfleriyle basılmış, 1979 tarihinde Dr. S. Gedik tarafından Latin harflerine çevrilmiş. Asker kökenli bir öğretim üyesi ve tarih yazarı olan Ahmet Refik'in tanıklığı mutlaka okunmalı.Mahkeme kararıysa, dilinin eskiliğine karşın, İttihat Terakki Cemiyeti yöneticilerinden bir bölümünün, "Ermeni Tehciri" sırasındaki olaylar yüzünden "cinayetle" yargılanmaları kararı alınması.

Zarakolu aracılığıyla Kitabı özgün belgelerden derleyen Hacı Orman, sunuşunda bu kitabın "Türkçe'de ilk kez ve Ragıp Zarakolu aracılığıyla" yayımlandığını vurguluyor. Sanırım bu ilk kez tanımı günümüz harfleri ve dilini kastediyor. Kitapta Ragıp Zarakolu'nun "Önsöz ya da Dürüstlük Üstüne" başlıklı önsözü yanı sıra 1996 tarihinde UNESCO'daki konuşmasıyla Yves Ternon'un "Ermeni Tabusu" adlı kitabına yazdığı önsöz de yer alıyor. Kitapta yer alan iki önemli yazı İtalya'nın Padova kentinde soykırıma karşı çıkanlara, soykırım kurbanlarına yardımcı olanlara verilen Guisti/Dürüstlük Ödülü'nü 2001 yılında alanların konuşma metinleri. Bunlardan biri Ayşe Nur Zarakolu'nun, diğeri Jovan Dıvjak'ın. "Tanıklıklar/90. Yılında Ermeni Soykırımı, Özgün Belgelerden Derleyen:Hacı Orman,141 s, Sanat ve Hayat dergisi Mayıs-Haziran 2005 (s.16)'nın armağanı. İletişim Tel:0216 346 85 70.