Yönetmenlerin dünyasına giriş

Büyük Amerikan stüdyolarının basit förmüllere göre seri halde üretilen filmlerini ve bu metinlere kendilerinden ufak parçalar katan yönetmenlerini bir yana bırakırsak; bir senaryoya hayat veren kişi yönetmendir. Şöyleki, Amerikan sineması denilince sinemaseverin aklına hep 'yıldız oyuncular' gelirken, örneğin Avrapu, Ortadoğu ya da Uzakdoğu sineması daha çok yönetmenleri çağrıştırır. Haneke, Trier, Ghobadi, Kar Wai vb. Son döneme kadar, aslında Türkiye'de de durum böyleydi. Türkiye sineması şaşaalı Yeşilçam dönemlerindeki yıldızlarla dolu günlerinin ardından uzunca bir süre yönetmenler sineması oldu denilebilir. Şimdilerde hem yönetmenlerin, hem de yaratılmaya çalışılan popüler sinemanın yeni yıldızlarının birarada anıldığını söyleyebiliriz. Agora Kitaplığı yakın bir geçmişte çıkartığı iki kitapla, sinemanın bizce en önemli unsuru olan yönetmenlerin dünyasını aralıyor. İlk kitap, Ertekin Akpınar tarafından hazırlanan "10 Yönetmen ve Türk Sineması", diğeri ise Jack Stevenson'un yazdığı, Begüm Kovulmaz'ın Türkçe'ye kazandırdığı "Lars von Trier"

10 yönetmen ve Türk sineması "Ertem eğilmez hangi sebeble yönemen oldu, Yılmaz Güney 'Endişe' filmini çekerken hangi olaylarla karşılaştı, Erden Kıral Türkiyeyi neden terk etti, Halit Refiğ 'Yorgun Savaşçı'nın yakıldığını duyunca nasıl tepki gösterdi, Memduh Ün 'Zıkkımın Kökü'nü bir yıl sonra neden yeniden kurguladı, Ali Özgentürk "Selvi Boylum Al Yazmalım'ın finalini nasıl değiştirdi, Ömer Kavur film çektiği mekanlara neden bir daha gitmiyo?" Kitabın arkasında yer alan bu ifadeler, bir insanın yönetmen olmaya giden yolda kat ettiği mesafeleri ve filmleri çekerken yaşadıklarını anlatıyor. Türkiye sinemasının kalburüstü on yönetmeni (Ömer Kavur, Memduh Ün, Yavuz Özkan, Halit Refiğ, Erden Kıral, Ali Özgentürk, Ziya Öztan, Atıf Yılmaz, Yeşim Ustaoğlu, Tunç Başaran) ile yapılan uzun ropörtajlardan oluşan kitapta, adı geçen kişilerin çocukluklarından itibaren onları sinemaya doğru götüren etmenler irdeleniyor. Yönetmenlerin sinemaya bakışları, yükledikleri anlam, Türkiye ve dünya sinemaları hakkındaki düşünceleri de kitap da bulunabilir. "10 Yönetmen ve Türk Sineması", hem Türkiye sinemasına ilgi duyan 'sıradan' izleyici için; hem de bu ilgiyi derinleştirmek isteyenler için önemli bir başucu kaynağı.

Trier'in izinde Avrupa sinemasının son on yılında en fazla tartışılan on yönetmen sıralansa Danimarkalı Lars von Trier hemen herkesin bu on kişilik listesinde kendisine yer bulabilir. Avrupa avangard sinemasının en önemli isimlerinden birisi olan Trier'i Türkiyeli sinemaseverler, Dalgaları Aşmak, "İdiots" "Avrupa", "Karanlıkta Dans" ve "Dogville" gibi filmlerinden tanıyorlar. 1995 yılında bir grup yönetmenle birlikte "Dogma 95' Manifestosu"nu duyuran ve sinemada 'doğal' ışık ve oyunculuk arayışına düşen Trier'in sinema serüvenini yakından merak edenler bu kitabı okumalı. Üstelik sinemanın, yalnızca izlenilebilir, duyulabilir, okunabilir ve üzerine kafa yorulabilir bir sanat dalı olduğunu unutmayan sinemasever için böylesine özgün tatlar içerene bir yönetmenin sinema serüveni hakkında bilgi sahibi olmak değişik bir tecrübe de olabilir pekala. Kitap, 'yazılış amacını' ve Trier'i ele alan girişten sonra yedi bölümden oluşuyor. Yazar Jack Stevenson önce yönetmenin ilk yıllarını inceliyor. Daha sonra "Suç Unsuru" filminden yapım şirketi Zentropa"ya uzanan yolun izlerini sürüyor. Üçüncü bölümde ise "Krallık" ve "Dalgaları Aşmak" filmleri ele alınıyor. Bir sonraki bölümün konusu ise Dogma'nın doğuşu. Trier'in projelerini ve provakosyonlarını ele alana bölümün ardından "Karanlıkta Dans" filmi masaya yatırılken son olarak Dogma'nın ardından oluşan yeni kuşak inceleniyor. Kitabın sonunda bir de kaynakça ve filmografi yer alıyor.