Gıda tekelleri yoksullaştırıyor

Uluslararası gıda tekellerinin azgelişmiş ülkelerde izlediği politikaların, yoksulluğu hızla artırdığı bildirildi. ActionAid adlı kuruluşun hazırladığı rapora göre şirketler piyasaları ele geçiriyor, tohum firmalarını satın alıyor ve çay, kahve, süt, buğday gibi ürünlerin fiyatlarını belirliyorlar. Rapor, gıda sektöründeki tekelleşmenin boyutlarını da gözler önüne seriyor. Buna göre günümüzde 30 tekel, dünya işlenmiş gıdasının üçte birini denetimleri altında tutuyor. Uluslararası tahıl ticaretinin yüzde 75'i 5 şirketin elindeyken, küresel böcek zehiri piyasasının yüzde 75'i, 6 şirketin denetimi altında. Dünyada satılan tüm muzların yarısı iki şirkete, bütün çayların yüzde 85'i üç şirkete ait. Amerikan süpermarket zinciri Wal-Mart, Meksika'daki perakende gıda pazarının yüzde 40'ını ele geçirdi. Tarım tekeli Monsanto ise, küresel genetik tohum pazarının yüzde 91'ini kontrol ediyor.

'Serbest ticaret' onlara yaradı Son 10 yıl içinde, ABD öncülüğünde uygulanan 'serbest ticaret' politikalarının bu tekellere yaradığı belirtildi. Raporda, bu süreçte Nestle, Monsanto, Unilever, Tesco, Wal-Mart, Bayer ve Cargill'in olağanüstü ölçüde büyüdüğü kaydediliyor ve "Piyasa gücü birkaç elde toplandı" deniliyor. Tekel konumlarını kullanan bu şirketler, girdikleri ülkede yerel şirketleri pazarın dışına atıyor, fiyat düşürüyor ve ticaret kurallarını kendi çıkarlarına göre belirliyor. Yoksul çiftçilerin ayak uyduramadığı bu dayatmalar, uzun vadede tüketicilerin cebinden daha fazla para çıkmasına da yol açıyor. ActionAid raporuna göre, şirketlere karşı son dönemde uygulanan mali yaptırımların yüzde 85'i, gıda-tarım şirketlerini hedef aldı. Bu şirketlerden üçü, kendi aralarında anlaşıp fiyat belirledikleri için 500 milyon dolar tazminat ödediler.

Ülkelerden daha zenginler Raportörler, birçok gıda tekelinin, girdikleri ülkelerden daha zengin olduğuna da dikkat çekti. Örneğin Nestle'nin 2002 yılı kârı, Afrika ülkesi Gana'nın milli gelirini aştı. Unilever'in kârı Mozambik'in milli gelirini geçerken, Wal-Mart'ın kârı, her iki ülkenin toplam milli gelirinden fazla oldu. Batılı tekeller, tarım ürünlerinde fiyatların aşırı oranda düşmesinden de faydalandı. Son 20 yıl içinde kahve, kakao, pirinç, palmiye yağı ve şeker fiyatları yüzde 50'den fazla düştü. Bu da onmilyonlarca çiftçiyi sefalete ve iflasa sürükledi. Tesco, Ahold, Carrefour ve Metro gibi perakende satış zincirlerinin, azgelişmiş ülkelerden satın aldığı meyve, sebze, et ve mandıra ürünü miktarı giderek arttı. Ama aynı şirketlerin izlediği fiyat politikaları, küçük üreticiyi yok etti.