Moda endüstrisinden Özbekistan’a veto

İnsan Hakları İzleme Örgütü adına (HRW) Özbekistan’daki sorunları araştıran Steve Swerdlow, her sonbaharda 1.5-2 milyon arası çocuğun, Özbekistan pamuk endüstrisinda çalıştırılmak üzere zorla seferber edildiğine dikkat çekiyor.
Dünyanın bir çok yerinde çocukların okula başladığı günlerde, Özbekistan’da kritik koşullarda yaşayan çocuklar, aç ve perişan halde, çok az bir ücrete-hatta ücretsiz-pamuk toplamak zorunda bırakılıyorlar. İnsan hakları örgütleri, yılda iki ay bu işi yapan çocukların arasında 10 yaşından bile küçüklerin olduğu belirtiyorlar.

İHLALİN ARAŞTIRILMASI ENGELLENİYOR

Özbek Hükümeti, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) çocuk işçiliği ile ilgili getirdiği yasakları 2008 yılında kabul etti, ancak HRW’nin 2011 Dünya Bildirisine göre, uygulama açısından hiç bir olumlu adım atılmadı. ILO’nun bağımsız gözlemcilerinin pamuk endüstrisindeki çocuk işçiliği konusunda yasakların ihlaline ilişkin gözlem yapmalarına da izin verilmiyor. Ellerine insan hakları ihlalleri ile ilgili bilgiler ulaşan Birleşmiş Milletler’de (BM) görevli bağımsız uzmanlarının da bu alandaki çalışmalara erişimi 10 yıl boyunca engellendi. Çocuk işçiliğin yanı sıra, BM’ye bağlı ajanslara, sistematik işkence gibi ülkedeki diğer insan hakları ihlalleri konusunda da çok sayıda bilgi ulaşıyor.

HASAT BAŞLADI

Sonbahar burada hasat zamanının başlangıcı ve öğrencilerin bu hafta, bir güney kenti olan Surkhandarya’da pamuk toplamaları için seferber edildikleri haberi geliyor. Swerdlow’un verdiği bilgilere göre, 14-16 yaş arasında bulunan okul çağındaki çocuklar ve büyük ihtimalle daha da küçükleri, tarlalarda çalışmak için zorlanıyorlar. Özbekistan’dan pamuk satın almayacağını açıklayan şirketler arasında iAdidas, Amerikan Hazır Giyim ve Ayakkabı Birliği, Burberry, Macy’s Inc. ve Walt Disney şirketleri de bulunuyor. Bu firmalar, ILO’nun Özbekistan’a girişine ve çocuk işçiliği tamamen ortadan kaldırılana kadar aldıkları kararı sürdürecekleri konusunda söz verdiler.  

BU SADECE İLK ADIM

Sorumlu Satınalma Ağı direktörü Patricia Jurewicz, bu kampanyayı koordine eden ortak taahhütün yayılmasını sağlayan kişi. Jurewicz, giyim piyasasında önemli bir orana sahip böyle büyük firmaların bu taahhütnameyi imzalamış olmalarının Özbekistan Hükümetine uluslar arası pamuk tücarlarına “çocuk işçiliğinin kabul edilemez” olduğuna dair önemli bir mesaj verdiğinin altını çiziyor.
“Taahhütnamenin önemi, endüstriyi çocuk işçiliğiyle mücadele konusunda bir araya getirmiş olması. Bu anlaşma bir ilk adım. İkinci adım sadece tekstil fabrikalarıyla değil, ürünü bu fabrikalara satan iplik üreticileri ve ham pamuk tüccarlarıyla da iletişime geçmek olacak” diyor Jurewicz.

POLİTİK TUTUM ÖNÜNDEKİ ENGELLER

Ancak bazı insan hakları örgütleri Özbekistan’daki ihlaller zincirine uluslararası tepkinin henüz çok zayıf olduğunda hemfikirler. Swerdlow, ABD ve Avrupa Birliğinin Özbek Hükümetiyle güvenlik konularında ilgi gösterdiğini ve insan hakları konusundaki sorunlara ilginin bu konunun oldukça gerisinde kaldığını vurguluyor ve ekliyor: “Özbekistan’ın ABD ve AB gibi uluslararası ortaklarının Özbek Hükümetinin berbat insan hakları sicili konusunda daha sık ve etkili şekilde protesto etmeleri gerektiğini ve durum iyileşmediği sürece kesin bir politik tutum dayatmaları gerektiğini düşünüyoruz”
Ancak bugünlerde Washington, ABD ve NATO’ya, Afganistan’daki yerleşik güçlerine Özbekistan üzerinden malzeme ve ekipman gönderilmesi konusunda izin veren anlaşmanın süresinin uzatılması konusunu garantiye almaya çalışıyor. ABD Devlet Başkanı Barack Obama’nın 30 bin ABD askerinin önümüzdeki yaz Afganistan’dan geri çekileceği konusunda taahhütte bulunması ve NATO’nun da bütün güçlerini 2014’e kadar çekmeyi planlaması nedeniyle Pentagon, Özbekistan’nın kendi toprakları üzerinden iki yöne de malzeme geçişine izin vermesi konusunu garanti altına almak istiyor.

İNSAN HAKLARI SAVUNUCULARINA ARAŞTIRMA HAKKI

Swerdlow, Özbekistan’daki insan hakları ihlallerini HRW için geçtiğimiz yılın sonuna kadar rapor altına aldığını, ancak bu tarihten sonra Özbek Adalet Bakanlığının çalışma iznini iptal ettiğini ve ülkedeki HRW ofisini kapattığını hatırlatıyor.
2005 yılında meydana gelen ve Ulusal Güvenlik Servisinin protestoculara silahla ateş ederek yüzlerce kişiyi öldürdüğü Andican katliamından beri HRW, diğer sivil toplum örgütleri ve medya kuruluşlarının Özbekistan’da çalışmaları engelleniyor.

Swerdlow konuyla ilgili, “Çocuk işçiliği konusunda büyük bir cesaretle çalışan ve hayatlarını tehlikeye atarak bize bilgi aktaran aktivistlerle iletişimi sürdürüyoruz. Özbek Hükümeti ILO’ya konuyu incelemek için izin vermediği sürece bu ihlalin yürürlükten kalktığına dair bir kanıt yoktur” diyor.

Açık Toplum Enstitüsünden Jeff Goldstein’e göre de, bir çok şirket pamuk satın almama konusunda daha önce taahhütte bulundu ancak tam da bu yılın da hasat zamanı başlamışken bu taahhütlerin yinelenmesi gerekiyor. Goldstein, “Bir çok markanın çocuk işçilik nedeniyle Özbekistan’dan pamuk almak istememesi oldukça önemli. Tabi ki daha fazla şirketin bu konuda birleşmesini ve Moda Haftası kapmasında New York’ta gerçekleşmesi planlanan Gülnare Kerimov’un (Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov’un kızı) defilesinin iptal edilmiş olmasının daha fazla şirketin dikkatini çekmiş olmasını isterdim” derken, Patricia Jurewicz ise “Zaman değişim yaratma ve değişim talep etme zamanı” diyor ve ekliyor:  “Tüketiciler artık, çocuklar tarafından toplanmış pamuklardan yapılma kıyafetler giymek istemiyorlar” diyor.