13 Kasım 2001 22:00

Yoksullar ipotek altında

Katar'ın başkenti Doha'da süren toplantının önemli gündemlerinden birisi, patent hakları ile ilgili olan TRIPS adlı anlaşma; çevreden tarıma, sağlığa kadar birçok alanı tehdit ediyor.

Paylaş
Yoksullar ipotek altındaTekellerin kar uğruna neler yapabilecekleri, en açık biçimde Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) bünyesinde alınan kararlarda kendini ortaya koyuyor. Katar'ın başkenti Doha'da süren toplantının önemli gündemlerinden birisi olan patent hakları ile ilgili bir anlaşma; çevreden tarıma, sağlığa kadar bir çok alanı tehdit ediyor. "Fikri mülkiyet hakları"na ilişkin bu anlaşmanın kısa adı TRİPS. TRİPS ile telif hakları, ticari markalar ve patent uygulamaları güçlendirilip, ortak bir koruma altına alınarak, "sahte" ürünlerin dünya ticaretinden pay almasının önüne geçilmek isteniyor. Ancak bu göründüğü kadar masum bir hedef değil. Çünkü uygulamada TRİPS bir çok ülkeye ambargo uygulanmasının yolunu açıyor. En ciddi sonuçlarından birisi de sağlık gibi önemli bir alanda kendini gösteriyor. Nitekim geçtiğimiz yıl DTÖ Tahkim Kurulu, Guatemala hükümetinin bebeklerin yaşamını korumak amacıyla çıkarttığı yasanın uygulanmasını TRİPS'e aykırı bularak yasakladı. Benzer uygulamalar halen devam ediyor.

Ulusal muamele yokTürkiye MAI ve Küreselleşme Karşıtı Çalışma Grubu'ndan Araştırmacı Gaye Yılmaz tarafından hazırlanan "Kapitalizmin Kaleleri II" adlı çalışmada, bu anlaşmanın yol açacağı tehlikelere dikkat çekiliyor. Anlaşmanın ilk bölümünde bir çok çoktaraflı anlaşmada yer alan "ulusal muamele" ve "en çok kayrılan ülke" gibi hükümler bulunuyor. Bu, bir ülkenin kendi ürünleri için tanıdığı istisnaları diğer DTÖ üyesi ülkelerin ürünleri için de tanıması anlamına geliyor. Örneğin; Türkiye'de yerli filmler için teşvik, vergi indirimi vb. bulunuyorsa, bunun yabancı filmler için de getirilmesi zorunlu.Anlaşmanın ikinci bölümünde her durum için ayrı bir standart getiriliyor. Altı alt başlık halinde ele alınan bu bölümde ilk madde telif haklarıyla ilgili ve kitap, resim, film, bilgisaray programları, her türlü ses kaydı kapsam dahilinde. Altbaşlıklardan ikincisi ticari markalar ve ürün logolarını koruma altına alıyor.

Patent hakkıAncak TRİPS'in en tehlikeli maddesi ise patent haklarıyla ilgili. Patent hakkının geçerlilik süresi asgari 20 yıl. Patent, ilaçtan su kaynaklarının kullanımına, tarıma kadar bir çok alanı kapsıyor. Bu da çoğu ülke için ciddi bir tehlikeye işaret ediyor. Fakir ülkeler TRİPS anlaşması nedeniyle özellikle ilaç alımlarını tamamen dışarıdan yapmaya veya ülke içerisinde payalı ilaç satmaya mahkum ediliyor. TRİPS hükümleri uzun zamandır uygulanmasına karşın, bu anlaşmanın hala DTÖ Bakanlar Konferansı'nın gündeminde yer alması ve Doha'da da tartışılması, anlaşmanın henüz tekellerin istedikleri çerçeveye oturmaması. TRİPS halihazırda yalnızca asgari standartları belirliyor. Bu nedenle batılı devletler, az gelişmiş ülkeler ile TRİPS dahilinde ikili ve bölgesel anlaşmalar imzalamakta ısrarcılar. Bunun da büyük ölçüde başarıyorlar. "TİRPS-Plus" adı verdikleri bu tür anlaşmalar ile daha büyük dayatmalarda bulunabiliyorlar.

150 ülkenin eli bağlıÖzellikle ilaç ve tarım tekelleri bu tür anlaşmalarda baş rol oynuyor. Monsanto, Cargill, Novartis gibi uluslararası tekeller, ürettikleri tohum ve ilaçların patenti sayesinde bir çok ülkenin tarımını felce uğratmış durumdalar. Üstelik bu şirketlerin ürünlerinin tarımsal arazilere, çevreye ve insan sağlığına verdikleri zararlar da hayli fazla.TRİPS-Plus maddeleri içeren toplam 1000'i aşkın ikili, çoktaraflı ve bölgesel anlaşma bulunuyor. Bu anlaşmalara dahil olan az gelişmiş ve gelişmekte olan ülke sayısı ise 150'i aşıyor. Yani büyük tekeller neredeyse dünyanın tamamını bu anlaşmalar ile adeta ipotek altına alıyorlar.
ÖNCEKİ HABER

Ek saldırıda anlaştılar

SONRAKİ HABER

65 milyon artık yeter diyor

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...