Afrika'da bir piyano dehası

Afrika'da bir piyano dehasıMatt SteinglassBatı Afrika'nın liman kentlerinden biri olan Lome'nin Rue Pasteur Baeta Sokağı da ilkyazın bir öğleden sonrasında kentin öteki sokaklarına benziyor; alçak damlı evlerin ve ağaçları çeviren bahçe duvarlarının arasında uzanan toprak bir yol. Okullarından çıkan üniformalı kızlar el ele dolaşarak Fransızca ve yerli dili olan Mina dillerinde şakalaşıyorlar. Yeşil beyaz bir tabelanın önünden taksiler gelip geçiyor: "Biasa Kliniği: Dr. Fiadjoe". Üst kattaki bir pencereden Lome'de çok ender rastlanacak bir ses geliyor. Birisi klasik piyano çalışıyor. Daha alışılmadık olan ise piyanistin iyi oluşu. Çok çok iyi. Kliniğe girip bir hemşireye piyano çalanın kim olduğunu soruyorsunuz. Onu getireceğini belirtip ortadan kayboluyor. Birkaç dakika sonra ise geniş omuzlu, bir Nike tişört ve dizlerine kadar basketbol şortu giymiş bir çocukla birlikte geri dönüyor. Ne çaldığını sorunca, "Beethoven" diyor, "Beşinci piyano konçertosu. İmparator. Biliyor musunuz?"

Piyanonun sahibiTogolu piyano dehası Kheli Fiadjoe ile tanışmam böyle oluyor. 15 yaşında. O üç yaşındayken doktor olan anne ve babası Kheli'nin ablası Akofa'ya kırık dökük bir piyano alıyorlar. 6 yaşına geldiğinde ise piyanoyu kullanacak kişinin Kheli olduğu kesinleşiyor. 9 yaşına geldiğinde Beethoven'ın Birinci Piyano Konçertosu'nu çalıyor ve 12'sinde Kuzey Karolina Brevard Müzik Festivali'nden burs alıyor, bir sonraki yaz yıllık piyano yarışmasının finallerine kalıyor. Diğer finalistlerin tamamına yakını ise üniversite öğrencileri."Öğretmenim yaşımı kimseye söylemememi istedi, çünkü orada bulunmak için çok küçüktüm" diyor. Kheli küçük yapısına karşın onu yetişkin gibi görmenizi sağlayan bir güven veriyor. Kendi başına üstünde çalışmakta olduğu Prokofiyev konçertosu hakkında tartışabiliyor. Onun seviyesindeki biri için bir Prokofiyev konçertosu çalmanın çok kayda değer bir yanı yok; Kheli haklı: Piyano dehalarının standartlarına göre kendisinin de olağanüstü bir özelliği yok.Birçok çocuk 12 yaşında piyano konçertoları çalar. Evgeny Kissin 12 yaşındayken Moskova Filarmoni Orkestrası'yla Chopin çalıyordu. Ama Evgeny Kissin yaşadığı şehrin tüm semtlerinde bir filarmoni orkestrasının bulunduğu Rusya'da büyümüştü. Kheli Fiadjoe ise filarmoni orkestrasının olmadığı Togo'da yetişiyor.Togo'da klasik müziğe rastlamak çok zor. Kheli, "CD ya da nota satın alabilecek hiçbir yer yok. Konser olmuyor. Öteki çocuklarla klasik müzik hakkında konuşamıyorum" diyor.Tüm ülkede büyüklü küçüklü belki de toplam 10 tane piyano var. Kheli, ailesinin Japonya'dan getirttiği dikey bir Yamaha ile çalışıyor. Fiadjoe'lar Yamaha'yı satın alabilmek için tam üç yıl para biriktirmişler ve şimdi yani aradan iki yıl geçtikten sonra piyano hurda halde. Belki de tuşların yüzde onu çalışmıyor.Kheli tellerin koptuğunu belirtiyor. Sıcaklığın rutubetle birlikte 90 dereceye vurduğu bu nemli Afrika kıyısında günde beş saat çalınan bir piyano bu hale gelebiliyor. Yeni tellerin Avrupa'dan getirtilmesi gerek ve Kheli'nin anlattığına göre bölgedeki tek piyano akortçusu beş saat uzaklıktaki Gana'da yaşıyor. "Geleceğini söylüyor ama hiç gelmeyecek" diyor Kheli ve ekliyor: "Piyano bir yıldır akort edilmedi."

'Açıklayamıyorum'Brevard'daki piyano bölümünün başkanı olan ve Kuzey Carolina'da geçirdiği iki yaz boyunca Kheli'nin öğretmenliğini yapan Douglas Weeks, "Oradaki enstrümanların nasıl olduğunu biliyorum. Kheli'nin gerçek bir dahi olarak ortaya çıkacak olması bir mucize. Buna açıklama getiremiyorum" diyor.Açıklamanın önemli bir kısmı ise Kheli'nin asıl öğretmeni olan Lucas Dosseh isminin altında gizli. Togolu bir mimar olan Dosseh, Toulouse ve Montreal'deki konservatuarlarda piyano eğitimi almış. Bir koro kuran ve bir müzik okulu da açmış olan Dosseh uzun yıllar Lome'de klasik müziğin temel direğiydi. Kheli onun yıldız öğrencisiydi ancak geçiğimiz nisan ayında 48 yaşındaki Dosseh bir trafik kazasında yaşamını yitirdi.

General EyademaTogo'da klasik piyano çalmanın bu kadar tuhaf görülmediği zamanlar da vardı. 1884'te Almanlar tarafından kolonileştirilen, Birinci Dünya Savaşı sonrasında İngilizler ve Fransızlar tarafından paylaşılan ülke, 1967 senesinden bu yana standart bir batı yanlısı askeri diktatör olan General Gnassingbe Eyadema tarafından yönetiliyor. '70'lerde ülkeyi, komşuları Gana ve Benin'de yaşanan sosyalist deneyimlerin tamamen dışına çıkaran Eyadema, Lome'yi bankacılık merkezi haline getirdi. '80'lere gelindiğinde ise Togo, Batı Afrika'nın İsviçre'si olarak tanındı. Bu dönem, Togo'nun Fransız eğitimli üst-orta sınıfları için altın çağdı. Kheli Fiadjoe işte bu sınıfın bir üyesi.On yıl kadar önce ülkede yükselen demokratikleşme hareketi Eyadema tarafından bastırıldı. Togo'nun son on yılı baskılar ve gerileme içinde geçti. Turizm çöktü; sermaye ve dış yardımlar Gana ve Benin'e kaydı.

Kheli'nin arkadaşlarıKheli cuma günleri evinin yanındaki toprak sahada arkadaşlarıyla futbol oynuyor. Sahanın kaleleri yok, çocuklar alanın iki ucuna kale olarak taşlar yerleştiriyorlar ve kalelerin hayali üst direği kalecinin boyuna göre belirleniyor. Takımlar ise tişörtlüler ve 'üstleri çıplaklar' şeklinde ayrılıyor.Çocukların çoğunun ayakları çıplak çünkü sahip oldukları tek ayakkabıları terlikler. Togo'da kişi başına düşen milli gelir günlük olarak yaklaşık bir dolar ve bu gençlar için bir CD çalar bile olağanüstü bir lüks sayılıyor. Bir piyano, Birleşik Devletler'de bir yaz ya da üniversite eğitimi... Bunlar konuşulmuyor bile.Tabii ki Kheli, kendi sınıfından, eski okulu olan Fransız Lisesi'nden arkadaşları ile daha fazla vakit geçiriyor. Ancak Beethoven'ı bu arkadaşları da dinlemiyor. Kheli'nin dünyasında var olanlar bir girdap gibi dönüyor, birleştirici, kontrol edilemeyen, sınıflandırılamayan ve inanılmaz yaratıcı.Tüm bunlardan ortaya ne çıkacak? Kheli içindeki sesini dinlemek için oturma odasının kapılarını kapamalı. Konsantre olmalı. O 'İmparator' konçertosu üzerinde çalışıyor.(New York Times'tan kısaltarak çeviren: Ali Karataş)