Bir kültürün yol haritası

Bir kültürün yol haritasıSinan GündoğarCumhuriyetin ilk yıllarından beri yapılmaya çalışılan ve bir yönüyle, yeni Türkiye'nin kültürel zenginliğini oluşturmaya yönelik derlemelerin yapılmasının üzerinden uzun yıllar geçti. '30'lar devlete bağlı başka kurumlar tarafından yapılan derlemelerde, farklı amaçlar da söz konusu olmuştur.Bu da aslında Kürtler, Lazlar, Ermenilere ait folklorun incelenip değiştirilmiştir. Bu kültürlere ait bir ezginin üzerine Türkçe "mani"ler yazılmış, "yöresel halk türküsü" olarak sunulmuştur.

Bir alternatif '60'ların sonlarından itibaren derlemeler sadece kişisel çabalarla yürütülüyor. Bu kişisel çabalar resmi söyleme uydurma çabasının dışında "alternatif" olması açısından da önem taşıyor.Yakın bir zamana kadar sadece hızlı ritimlerle kullanılan "kemençe" ile özdeşleşen ve Türkçenin farklı bir şivesiyle anılan Karadeniz müziği, son dönemlerde hayli popüler hale getirildi. Ancak geleneksel Karadeniz müziğinde farklı "renkleri" özellikle görmezden geldiler. Bu renklerden biri de Yunan kültürüne kadar varabilecek Laz müziği, arada bir ezgisi alınan bir müzik olmaktan öteye geçmedi, "popülariteyi arayan sanatçılar" için. Buna karşın, geleneksel Laz müziğinden örnekler sunman sanatçılar da yavaş yavaş belli bir dinleyici kitlesine ulaşmaya başladı. Kuşkusuz, günümüzde bu türün en önemli temsilcilerinden biridir, Birol Topaloğlu.

Belgesel çalışmalarDaha önce, "Heyamo", "Aravani" albümlerinde geleneksel Laz ezgilerini, yeni bir müzikal tatla dinleyicilere ulaştıran Birol Topaloğlu, bu kez, Laz müziği üzerine belgesel bir çalışma yaptı.Kalan Müzik tarafından çıkarılan, iki CD ve bir kitapçıkla birlikte sunulan "Lazeburi", Laz müziği anlamında zengin bir arşiv ve derleme albümü olarak değerlendirilebilir. Albümün en kayda değer ismi, aynı zamanda bu çalışmanın ithaf edildiği "Helimişi Xasani" kuşkusuz. 1907'de Hopa'da doğan ve 1925-1931 yılları arasında Hopa-Pazar arasında çok sayıda derlemeler yapmış olan Helimişi Xasani ve derlemeleri ile ilgili bilgilerin yer aldığı"Lazeburi", iki bölümden oluşturulmuş.Albümün birinci bölümü, aynı zamanda birinci CD, daha önceden yayımlanmış olan plak, kaset ve makara bantların taranmasıyla oluşturulmuş. Arşivin kimden alındığının belirtildiği kitapçıkta, kaynak kişilerin yaşamöykülerine de yer verilmiş, bu çalışmanın belgesel yönünün biraz daha ağırlık kazanmasına yol açmış.

Görünmeyen kültürİkinci bölüm ve ikinci CD ise Birol Topaloğlu'nun, 1998-2000 tarihleri arasında, dijital ses kayıt cihazları ile kaydettiği derlemeleri içeriyor. Halk arasında yaptığı derlemelere kimi zaman kendisi de enstrümanı ya da vokaliyle katılmş Birol Topaloğlu. Ancak bu, doğallığın zedelenmesine yol açmamış, hatta kimi zaman orada bulunan insanların katılımıyla ortaya çıkan "horon"daki seslenmeler de doğallığın artmasını sağlamış. Albümün içindeki her şarkının orijinal sözlerinin yazılmasının yanı sıra çok kısa bir şekilde şarkıların içeriğinin de belirtilmiş olması, kuşkusuz, bu çalışmanın farklı kültürlerden insanların da yararlanmasını sağlamış. Laz kültürü de geri kalmış ya da geri bıraktırılmış birçok topluluk gibi, "sözlü kültür"le bugüne kadar gelmiş. Başka bir deyişle, yazılı kültür olarak çok fazla örnek bulunmayan Lazlar, içinde bulundukları durumu, sözlü ürünlerle çoğunlukla da müzikle yansıtmışlardır. Lazların yaşadıkları durum çok geniş bir konu yelpazesini içerdiği için, konularına göre farklı müzikal türlerin kullanılması sonucu da ortaya çıkmış. İşlenen konular, "destanlar", "atışmalar", "iş ve mola şarkıları", "ağıtlar", "ninni" ve "horon" adları verilen türler kullanılarak aktarılmış.Tüm bu ayrıntılar aslında, büyük bir hazineye ulaşmak için sunulan küçük işaretler olarak değerlendirilmeli. Bu işaretler, dinleyicileri farklı bir kültüre ulaştıracak niteliktedir. Bu yönüyle, "Lazeburi", görmezden gelinen bir kültürün izini sürmek isteyenlerin yol haritası olarak da görülebilir.