Suriye’de demokratik muhalefet, müdahaleye karşı

Gürbüz Şahin / Ali Karataş

Suriye tarihi ve rejimi hakkında bilgi verir misiniz?
Suriye; Fransa’dan bağımsızlığını elde ettiğinde yıl 1946 idi. 1963 yılına kadar geçen sürede çeşitli reform hareketleri görüyoruz. Sık sık darbelerle iktidarın değiştiği 1946-1963 yılları arasında tarım arazileri ağaların elindeydi. Halkın toprak reformu talebinin yoğunlaştığı, siyasal iktidarların da kısmen bu taleplere duyarlı olduğu bir dönemdi aynı zamanda bu dönem. 1963 yılında Baas Partisi iktidar oldu. 1969 yılında Hafız Esad darbe sonucu iktidar olduğunda önemli oranda toprak reformu yapılmıştı. 1970 yılından itibaren toprakların tekellerin eline geçmeye başladığını görüyoruz. Süreç içerisinde “ İlerici Vatan Cephesi” adında 7-8 partinin oluşturduğu bir cephe kurulsa da esasen Baas partisinin ağırlığı ve tek başına iktidarı söz konusuydu. Kurulan “Cephe” içerisinde yer alan; Arap Sosyalist Partisi, Sosyalist Parti, Nasırcılar, Suriye Ulusal sosyal Partisi vb. bu yönetimde hiçbir biçimde etkili olamadılar. Cephe içerisinde yer alan partilere birer bakan, dörder tane de milletvekili veriliyor ancak seçimlere tek listeyle girilmesi söz konusudur. Baas Partisi iktidar olduktan sonra Sovyetler Birliği’nden yana tutum almış ve bölgedeki ulusal kurtuluş hareketlerini desteklemiş, özellikle Filistin Devrimci hareketinin temel destekçisi olmuştur.

Suriye’nin ekonomik yapısından söz eder misiniz?
Suriye ekonomisi daha çok tarıma dayanıyor. Halep ve Humus’ta başta dokuma, petrol, alüminyum ve gübre işletmeleri yer alıyor. Suriye’de karma bir ekonomik yapı var. Özel, yarı özel ve kamu işletmeleri var. Kamu işletmeleri ekonomik yapının temelini oluştururken son yıllarda uygulanan ekonomik politikalar, özel sektöre tanınan imtiyazlar sonucu başta Çin, Rusya ve Türkiye’nin yatırımlarında bir artış olduğu görülüyor. Suriye sanayisi daha çok orta ölçekli işletmelerden oluşuyor. Petrol rezervleri olmasına rağmen çıkarılan petrol işlenemeyip ham petrol olarak ihraç ediliyor. Suriye bugüne kadar Arap ülkeleri tarafından İsrail ve ABD’ ye karşı bir cephe ülkesi olarak görüldüğü için bir takım ekonomik yardımlar gördü. İki kutuplu dünya döneminde Rusya’dan yardım ve destek aldı.

 Suriye’ de yaşanan sorunların kaynağı nedir?
Bugün Suriye’nin yaşadığı sorunlar uzun yıllara dayanan bir geçmişe sahiptir. Suriye’nin uzun bir dönemdir takip ettiği dış politika, Filistin Ulusal Hareketi ile dayanışma içerisinde olan ve ulusal kurtuluş hareketlerine ev sahipliği yapması, ABD ve İsrail’in Ortadoğu politikalarına karşı çıkması onu yurtsever ilerici görünümlü kıldıysa da kendi halkına yönelik uygulamaları hiç de ulusal kurtuluş hareketlerine bakış açısına uygun ve bunun gereği olarak da demokratik bir tutum olmamıştır. Kırk yıldır uygulanan antidemokratik uygulamalar, insan hakları ihlalleri, özgürlüklerin kullanımı önündeki engeller, yoksulluğun artması, parlamenter sistem uygulamasında karşılaşılan sorunlar vb. sorunlar eklenince yönetime karşı ciddi bir muhalefet gelişmiştir. Suriye birçok mezhebin ve farklı etnik yapıların bir arada yaşadığı bir ülkedir. Suriye nüfusunun en büyük çoğunluğu Sünnilerden oluşurken yüzde 13’ü Nusayriler, yüzde 10’a yakını Hıristiyanlar, yüzde 8’e yakını Kürtler, Dürzîler, İsmaililer, Yahudilerden oluşuyor.
Diğer etnik yapı ve mezheplerin yönetimde temsiliyetinin olmasına rağmen asıl iktidarın Nusayri’lerin elinde olması özellikle Sünni çoğunluğun tepkisini çekmiştir. Körfez ülkelerinin de desteğiyle Müslüman Kardeşler Örgütü bazı kentlerde etkili olmaya başlamıştır. Çok kültürlü, çok kimlikli bir yapıya sahip olmasına rağmen iktidarın bu yapıya uygun olarak paylaşılmaması sorunun kaynaklarındandır.    

Suriye’deki muhalefetten bahseder misiniz?
Muhalefet çok farklı kesimlerden oluşuyor. Tüm partilerin üzerinde bir genişliğe sahiptir. Hareketin tek bir önderliğinden bahsetmek imkansızdır. Ayaklanmaların yukarıda bahsettiğimiz nedenleri var. ABD’nin hareketi yönlendirme çabaları var. Ayaklanmaların olduğu bölgelerde, “İşbirliği İnisiyatifleri” adında yerel örgütler ortaya çıkmış durumdadır. Bu oluşumlarda birçok kesim yer alıyor. Örneğin kırsal bölgede kimi yerlerde mütedeyyin kesimler etkinken, başka yerlerde demokratik, devrimci kesimler etkin.  Ancak harekete şu grup önderlik yapıyor diyemem.

Ayaklanmaların ortaya çıktığı bölgelerin özellikleri nedir?
Şu ana kadar tamamıyla kırsal kesimlerde, aşiretlerin etkin olduğu, işsizliğin, dışlanmışlığın ve hizmetten mahrumiyetin olduğu Dara, Hama gibi kentlerde ortaya çıkmıştır. Bu iki kentte Müslüman Kardeşler Örgütünün kısmen bir etkisi var. Şam ve Halep gibi iki büyük kentte ayaklanmaların olmamasının sebeplerinden biri, Ticaret burjuvazisi ile iktidar arasında ki ilişkiye dayanıyor. Bu iki kentin sanayi ve ticaret odası başkanları iktidarı destekliyor.

Aydınlar ve sendikaların tutumu nasıl?
Suriyeli aydınlar ayaklanmalardan önce de bir bildiri yayınlayarak iktidarı eleştirmiş, insan hakları ve özgürlükler konusunda ve tekçi, parlamenter rejimin uygulanış biçimi konusunda reform talep etmişlerdir. Aydınlar reform talep ederken hiçbir şekilde dış müdahalenin olmaması gerektiğinin altını çizip, emperyalist müdahalelere karşı açık tutum almış durumdalar. İktidarın kendisi bile aydınların yurtseverliğinden şüphe etmediğini açıklamıştır.

ABD ve AB sürecin neresinde?
Tunus ve Mısır’da yaşanan ayaklanmaların ABD’nin istediği ve rahatlıkla müdahale edemediği bir noktada olması dersler çıkarmasına neden olmuştur. Ayaklanmalar başlar başlamaz harekete müdahale etme ve yönlendirme çabası içerisindedir.
Muhalefetin önemli bir kısmı ABD müdahalesini reddetse de başta Müslüman Kardeşler olmak üzere ABD güdümünde hareketlerin varlığı söz konusudur. İktidar da gösterileri bastırırken aşırı şiddete başvurması, haklı talepleri ABD’nin kışkırttığı güçlerin oyunu olarak ifade etmesi söz konusudur.

Libya’daki son gelişmeler Suriye’yi nasıl etkiler?
Kaddafi’nin dış müdahale sonucu devrilmesi, tabi ki Kaddafi Rejimi’nin destekçisi olan Suriye’yi çok etkiler. Suriye yönetiminin farklı yöntemler izlemesine neden olabilir. İran ve Lübnan Hizbullah’ıyla yaptığı ittifaka daha sıkı sarılmasına ve bunu yaparken muhalefetin taleplerini yerine getirerek uzlaşma aramaya çalışabilir de. Şu da olabilir; halkın taleplerini yerine getirmek yerine emperyalistlerle de uzlaşabilir.

Kürtlerin durumundan bahseder misiniz?
Kürtlerin kimlik talebi ve siyasi tutukluların serbest bırakılması talebi var. Muhalefet içerisinde yer alan Kürtler şiddet içeren hareketler yerine siyasal çözüm ve diyalog önermektedirler.
Değişim ve dönüşüm için yoğun bir çaba içerisindeler. (Hatay/EVRENSEL)

---

İKTİDAR DA MUHALEFET DE TÜRKİYE’YE MESAFELİ

Suriye halkı Türkiye’yi nasıl değerlendiriyor?
Muhalefetin kendisi Türkiye’nin tutumunu samimi bulmuyor. ABD’nin kendisine biçtiği role uygun davrandığını düşünüyor. Tayyip Erdoğan’ın, Beşar Esad’la anlaşacağından korkuyor. Çünkü hâlâ Suriye iktidarı ile bir takım pazarlıklar yapılmakta, Türkiye’nin bu pazarlıklarda taşeron görevi gördüğü düşüncesi var. İşin ilginç kısmı hem muhalefet hem de iktidar Türkiye’ye karşı mesafeli ve eleştirel bir platformdalar.

Suriye devrimci hareketlerinin Türkiye devrimci hareketinden beklentileri nelerdir?
İki ülke Sosyalist hareketleri arasında ki ilişkiler zayıf durumda. Suriye’deki muhalefet -Müslüman Kardeşler hariç - Türkiyeli devrimcilerin kendilerini anlamamalarını ve haklı, meşru taleplerinin desteklenmemesini yadırgayıp enternasyonal bir dayanışma istiyorlar. Özellikle ABD ve NATO’nun olası müdahalesi konusunda Türkiye hükümetine baskı yapılması ve emperyalist dış müdahalelerin Suriye’yi içinden çıkılamaz bir duruma düşüreceğinden endişe ediyorlar. Suriye’de bir değişim istiyorlar. Bu değişimin de dış müdahalelerle değil iç dinamiklerle olacağının bilincindeler.