Filistin'de siyasi karikatür

Filistin'de siyasi karikatür
Davud Kuttab
İsrail işgali altındayken siyasi karikatürler yayımlamak bir sorundu. Bir taraftan halkın çoğunluğu İsrail karşıtı karikatürlerle ilgileniyor, diğer yandan basılan her şeyi denetimden geçiren İsrail askeri sansürcüleri bu tür karikatürlere izin vermiyordu.
Yıllarca Filistin bayrağının, İsrail'in Sami karşıtı olarak gördüğü V işaretinin herhangi bir gazetede çıkması yasaklanmıştı. Karikatürlerde geçen Filistin Kurtuluş Örgütü, İntifada, Filistin ve geri dönüş hakkı gibi sözcükler, derhal İsrail sansürüne uğruyordu. Bu, karikatüristleri mesajlarını sembol ve imalarla iletmeye yöneltti.
Barış süreci ve Filistin yönetiminin dönüşünden sonra, İsrail'in sansür sınırlamaları azaldı.
Karikatürlerin İsrail tarafından ağır biçimde sansürlenmesi, ülkedeki karikatüristlerin çalışmalarını neredeyse imkânsız hale getirmişti. Doğu Kudüs'te çıkan başlıca Filistin gazeteleri kapatılma korkusuyla Londra, Paris, Amman ve Beyrut gibi uzak yerlerde çalışan sanatçıların karikatürlerini bastılar. Zamanla ülkedeki karikatüristler haftalık gazetelerde yer bulmaya başladılar. 1980'lerin başında Al Fajr adındaki haftalık İngilizce gazetede sanatsal karikatürleri çıkan saygın plastik sanatçılarından Süleyman Mansur bu sınırlamayı kıran ilk sanatçılardan biriydi. Aynı gazete Halil Ebu Arafeh gibi başka sanatçılara da yer veriyordu.
Giderek başka sanatçılar da basında yer almaya ve eserlerini bastırmak için zekice yollara başvurmaya başladılar.
Madrid görüşmeleriyle başlayan barış süreci Filistinli karikatüristleri bir nebze rahatlattı ve yeni yeteneklerin ortaya çıkmasını sağladı. Filistin Özerk Yönetimi'nin Filistin'e geri gelmesini sağlayan Oslo süreci, Filistin basınının yabancı olduğu mülteci karikatüristlerin ülkeye dönmesine yardımcı oldu. Yaşlı bir adam ve karısının günlük politik haberleri yorumladıkları kavgalarını işleyen Baheddine Bukhari gibi karikatüristler çabucak halkın desteğini kazandı. Renkli baskıya geçen gazeteler karikatürleri siyah-beyaz sınırlamasından kurtardı.
1994'te Filistin bölgesinin bir kısmında Filistin Özerk Yönetimi'nin kurulmasıyla karikatüristler artık Filistinlilerin birliğinden ayrılmadıkları sürece istediklerini söyleyebiliyor ve çizebiliyorlardı.
Çoğu karikatürün konusu Arap-İsrail savaşı olsa da, bazı farklı konular da işleniyordu. Siyasi Filistin karikatürleri çoğunlukla İsrail'in barış sürecindeki uzlaşmazlığını ve uluslararası yasaları ve BM önergelerini ihlallerini işliyordu. İkinci bir yaygın konu, Arap dünyasının ve Filistin mücadelesine destek vermeyen Arap liderlerinin eleştirilmesiydi.
Filistinli karikatüristlerin durumları İsrail sansürünün sona ermesiyle ve Filistin Özerk Yönetimi'nin kurulmasıyla birlikte düzeldi. Yine de, birçoğu çalışmalarının ancak ülke içi sosyal ve politik konularla ilgilenebilirlerse etkili olacağını düşünüyor. Bunun gerçekleşmesi, dengeli ve demokratik bir Filistin devleti kurulmadan mümkün görünmüyor.
Ebu Arafeh
Filistinli Karikatürist Halil Ebu Arafeh başarısını Filistin kamuoyunun mülteci karikatürist Naci Ali'ye tepkisine bağlıyor. Lübnanlı mülteci kampı Ein Hilweh'den Naci Ali, Lübnan ve Kuveyt basınında yayınlanan çalışmaları ile Filistinlilerin kahramanı haline gelmişti. Bu karikatürlerin etkililiği en sonunda Naci Ali'nin 1986'da suikaste uğramasına sebep oldu.
1957'de Kudüs'te doğan Halil Ebu Arafe, Naci Ali'nin çıkış yaptığı zamanlarda çizimle hobi olarak ilgileniyordu. "Naci Ali'nin halk tarafından ölümsüzleştirilmesi beni bu mesleğe itti" diyen Ebu Arafeh Ukrayna'da mimarlık eğitimi aldıktan sonra Al Fajr isimli İngilizce günlük gazetede çalışmaya başladı.
Aynı zamanda komünist Al İtihad için de karikatürler çiziyordu. İsrailliler tarafından 14 ay hapse atılmasına rağmen çizmeye devam etti. İntifada sırasında kardeşi Tarık'ın İsrailliler tarafından öldürülmesi ile başka bir trajedi yaşadı. Bütün bunlara rağmen barışa ve bağımsızlığa olan umudunu kaybetmedi. Asıl fırsatı, 1994'te ve Oslo anlaşmasının imzalanmasından sonra başlıca gazetelerden Al Quds'ın yabancı karikatürler yerine Halil Ebu Arafeh'inkileri basması ile yakaladı.
Ebu Arafeh tarzını tanımlarken, Arap dünyasında yaygın olan kelime oyunlarından çok semboller ve vücut dili üzerine yoğunlaştığını söylüyor. "İşlediğim konular genellikle ciddi ve politika yoğunluklu, bu da mizahi karikatürlerle sunulacak bir tarz değil."
Ebu Arafeh, çalışmalarının geleneksel aşağılamalar ve komik hikâyelerden çok kara mizah olduğunu söylüyor. "Sanırım benim karikatürlerin kalplerinden çok beyinlerini kullanan insanlar tarafından daha çok beğeniliyor" diyor.
Halil Ebu Arafeh'in çalışmaları, Kudüs'te basılan ve ülkenin en çok satan gazetesi olan Al Quds'un siyah beyaz çıkan yorum sayfasında basılıyor.