İkinci 500 de rantçı

İkinci 500 de rantçı
İstanbul Sanayi Odası (İSO)'nın açıkladığı ikinci 500 büyük sanayi kuruluşu da rantiyeci çıktı. Bu kuruluşların üretimden gelen satışları özel kuruluşlarda yüzde 6.5, kamuda yüzde 18.4 oranında düşüş gösterdi. Buna karşın ikinci 500 büyüğün de tıpkı birinciler gibi faiz, kira, rant vb. gibi faaliyet dışı gelirlerinde yine yüksek artış oldu.
İstanbul Sanayi Odası (İSO)'nın 1999 yılında Türkiye'nin 500 büyük sanayi kuruluşunu izleyen ikinci 500 büyük sanayi kuruluşu çalışmasında, özel kuruluşlarda üretimden satışların reel olarak yüzde 6.5, kamu kuruluşlarında ise yüzde 18.4 düşüş gösterdiği belirlendi. İlk 500 büyük kuruluşdan biraz daha olumsuz bir tablo ortaya koyan bu çalışmanın sonuçlarına göre, ilk 500 büyük sanayi kuruluşunun yarattığı brüt katma değerin GSMH içinde 1999 yılındaki payı yüzde 10.7 düzeyindeyken, ikinci 500'ün payı yüzde 1.2 oldu.
1999'da toplam olarak Türkiye'nin 1000 büyük sanayi kuruluşu, Türkiye GSMH'sinin yüzde 11.9'unu yarattı. 1000 büyük sanayi kuruluşunun sanayi sektörü içindeki payının da yüzde 51.7 olduğu belirlendi.
1999'da ikinci 500 büyük sanayi kuruluşu içindeki özel kuruluşlarda dönem kâr ve zarar toplamı, cari fiyatlarla bir önceki yıla göre yüzde 39.2, reel olarak da yüzde 60.0 oranında düşüş gösterdi. Kamu kuruluşlarında ise cari fiyatlarla zarar yüzde 777.8, sabit fiyatlarla da yüzde 408.0 oranında arttı.
İkinci 500 içindeki özel büyük kuruluşların yarattıkları net katma değer cari fiyatlarla yüzde 25.2 artarken, sabit fiyatlarla yüzde 17.6 oranında geriledi. Kamuda ise cari fiyatlarla yüzde 1.0 artış ve yüzde 41.6 oranında reel düşüş oldu.
Faaliyet dışı gelirde büyük artış
Özellikle 1998 ve 1999 yıllarındaki ekonomik krizin etkileriyle dönem kâr ve zararı içindeki faaliyet dışı gelir olarak tanımlanan diğer gelirlerin dönem kâr ve zarar toplamını aştığı dikkat çekti. Diğer gelirler 1998'e göre geçen yıl özel kuruluşlarda yüzde 81.7 artış gösterdi. 1998'deki artış oranı ise yüzde 112.9 düzeyinde bulunuyordu.
Brüt katma değerde ise özel sektörde cari fiyatlarla yüzde 30.8 artış, reel olarak da yüzde 18.8 oranında düşüş yaşandı. Kamu kesiminde ise cari fiyatlarla yüzde 18.1 artış ve sabit fiyatlarla yüzde 31.6 düşüş gerçekleşti. Özel kuruluşlarda 1998'de yüzde 9.1 olan ödenen faizlerin satışa oranı yüzde 8.8'e gerilerken, ödenen maaş ve ücretlerin 1998'de satışlara göre yüzde 10.8 olan oranı 1999'da yüzde 11.6'ya yükseldi.
Mali yapıları bozuk
Sanayi kuruluşlarının 1999 yılı varlık yapılarına bakıldığında özel sektör sanayi kuruluşlarında mali yapıdaki bozulmanın devam ettiği ve varlık finansmanındaki toplam borçların payının yüzde 58.01'den yüzde 63.41'e yükseldiği görüldü. Bilanço kârı ve borç göstergeleri de dikkate alındığında tüm 1000 büyük sanayi kuruluşunda mali yapının aynı paralelde bozulduğu ortaya çıktı.
İkinci 500'deki özel kuruluşlarda 1998'de 474'ün 396'sı kâr, 78'i de zarar bildirmişti. Geçen yıl ise 475 özel sanayi kuruluşunun 378'i kârla, 97'si de zararla çalıştı ve kârla çalışanların sayısında azalma yaşandı. Kamu kuruluşlarında da 1998'de 19 kuruluş kârla, 7 kuruluş zararla çalışırken, 1999'da 25 kamu kuruluşunun 10'u kâr, 15'i ise zarar bildirdi.
1999 yılında faktör gelirleri dağılımında, faktör gelirlerinden, müteşebbisin payı olan milli gelir anlamındaki kârın ilk 500 büyük kuruluşta olduğu gibi ikinci 500'de de negatif olduğu görüldü. İlk 500 kuruluşta özel sektörde 1999'da ilk kez negatif kâr payı gerçekleşirken, ikinci 500'ün özel sektöründe 1998'de milli gelir anlamındaki kâr payı yüzde -6.3 iken, 1999'da yüzde -31.1 oldu. Kamu kesimi için bu oran yüzde -252.2 düzeyinde bulunuyor.
Bu yüzden özel büyük kuruluşlarda maaş ve ücret payı yüzde 56.7'den yüzde 73.3'e ve ödenen faizler de yüzde 47.6'dan yüzde 55.3'e yükseldi. Yani yaratılan katma değer, maaş ve ücret ile ödenen faiz faktör gelirlerini karşılayamadı. Kamuda maaş ve ücret payı yüzde 305, ödenen faizler ise yüzde 41.4 olurken, son iki yılda kuruluşların kârlılıklarının çok küçük olması, kaynak yaratamamaları, yarattıkları net katma değerin fonksiyonel dağılımındaki dengelerin iyice bozulmasına neden oldu.