Bir aldatmaca yöntemi: 'Halka arz'

Bir aldatmaca yöntemi: 'Halka arz'
Sultan Özer
Özelleştirmeyi ne pahasına olursa olsun gerçekleştirme, kamu kurumlarını yerli ve yabancı sermayeye satma konusunda kararlı olan hükümet, özelleştirme konusunda çıkan engelleri çeşitli yöntemlerle yenmeye çalışıyor. Özelleştirmecilerin başvurduğu yöntemlerden biri de kamuoyunun TÜPRAŞ'ın satışında yakından tanık olduğu "halka arz" yöntemi.
Uzmanlar bu yöntemin, özelleştirmeye karşı çıkan sendikacıları, işçileri, kamuoyunu susturmanın, kandırmanın bir yolu olduğu görüşündeler.
Tasarruf bonolarında olduğu gibi "halka arz" yönteminde de küçük hisse sahiplerinin elindeki hisseleri zaman içerisinde büyük sermaye tarafından tek elde toplanıyor. Özelleştirmeciler "halka arz"ı blok satışlar sırasında yaşayabilecekleri pürüzleri yok etmek için kullanıyorlar.
Halka arz nedir?
"Bir şirketin, paylarının bir kısmını borsada işlem gördürmek amacıyla halka satışı anlamını taşıyan halka arz yöntemi, aslında şirketlerin daha ucuz ve uzun süreli kaynak yaratması" için başvurduğu bir yöntem.
Kaldı ki kârını azamileştirme çabasında olan hiçbir şirket ya da işadamı halka biraz daha fazla gelir sağlamak, kurulu ya da kurulacak tesislerini halkla paylaşmak için sermaye piyasasına gitmiyor.
Halka açık şirketlerin genel kurullarında genellikle küçük yatırımcılar, yalnızca o yıl kâr payı dağıtılıp dağıtılmayacağı ile ilgileniyor ve çoğunlukla şirketin kontrolünü elinde tutan pay sahibinin genel kurula sunduğu bilgileri ve kararları el kaldırarak onaylamaktan öteye geçemiyorlar. Küçük yatırımcıların, şirketin yönetim kurulunda temsilcileri dahi bulunmuyor.
Özellikle son yıllarda birçok şirket, üretim yapmaktan ziyade, yüksek faiz getirilerine yönelmeyi tercih ediyor.
Uzmanlar, "Ülke ekonomisine artıdeğer sağlamak için yatırım yapmak, istihdam sağlamak yerine rant ekonomisini sonuna kadar destekleyen sermaye sahipleri"ne ve onların İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda spekülasyon yaparak zenginliklerini artırmalarına dikkat çekiyorlar.
Halkı kandırıyorlar
Özelleştirmeciler bazı KİT'lerde bu yöntemi uyguluyorlar. KİT'leri halka açmak ya da çalışanlara pay satmak yöntemi ile özelleştirme yapanlar, halkı ve çalışanları özelleştirmeyi şirin göstererek kandırmaya çalışıyorlar. 'Halka satıyoruz, çalışana satıyoruz' görüntüsü altında, göstermelik bir miktar hisse senedi ilk aşamada halka, çalışanlara satıldıktan sonra, KİT'ler iç ve dış sermaye gruplarınca ucuz fiyata kapatılıyor. Zaten bunun için TÜPRAŞ örneğinde olduğu gibi halka arz aşaması değil, TÜPRAŞ'ın uluslararası borsalarda tanıtımı heyecana neden oluyor.
Teletaş örneği
TÜPRAŞ'ta yaşanana benzer bir süreç Teletaş'ta da yaşanmıştı. Teletaş hisselerinin satışa sunulması nedeniyle özelleştirme lehine yoğun bir kampanya başlatılmış, yapılan reklam ve ilan harcamaları ve ödenen komisyonlar hisse senetlerinin satışından sağlanan gelirlerin büyük bir bölümünü götürmüştü. Uzmanlar, ilk denemede reklam ve ilan harcamalarına bu kadar ağırlık verilmesinin nedeninin, kapıyı aralamak, fırsat bulunduğu takdirde önemli KİT'leri 'halka açıyoruz' maskesi altında yerli ve yabancı sermaye gruplarına peşkeş çekmek olduğunun bilinmesini ve Teletaş örneğinin unutulmamasını istiyorlar.
Uzmanlar, Türkiye gibi sermaye piyasasının gelişmemiş olduğu, geniş kitlelerin biriktirme gücü olmadığı veya çok sınırlı olduğu, enflasyonun yüksek oranlarda dolaştığı bir ülkede, kamu teşebbüslerinin geniş kitlelere satılmasının bir gizleme, bir kamuflaj olduğunu da özellikle vurguluyorlar.
Özelleştirme İdaresi Başkanı Uğur Bayar'ın, "Çalışanların işletmeden pay alarak ortak olmalarının yarınlarda işçilerle ya da sendika ile çıkabilecek çatışmaları önlemek" sözü TÜPRAŞ'ın halka arzının altında yatan gerçeğe de işaret ediyor.
Özelleştirmeciler, hiçbir yerde direnme olmadan özelleştirmeyi gerçekleştirmek istiyorlar, bunun için işçiler ile sendika karşı karşıya getiriliyor. Reklamlarda kullanılan işçi bir taraftan cazibeyi artırırken, diğer tararftan da blok satışlar sırasında yaşanabilecek pürüzler gideriliyor.