İran'da seçim günü

İran'da seçim günü
Ortadoğu'nun en güçlü ülkelerinden İran'da 6. meclis seçimleri bugün yapılıyor. Sandık başına gitmesi beklenen 38 milyon seçmen, önümüzdeki 4 yıl boyunca görev yapacak 290 milletvekilini belirleyecek.
Türkiye gibi bölge ülkeleri ve ABD tarafından büyük bir dikkatle izlenen seçimler, İran'daki "muhafazakâr-reformcu" çekişmesinin geleceği ile ilgili önemli ipuçları sunacak. Batının öngördüğü gibi, "reformcu" cephe mecliste çoğunluğu ele geçirirse, Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi liderliğindeki "utangaç batı yanlısı" güçlerin önündeki bir engel daha kalkmış olacak. Halkın, baskıcı molla rejiminin uygulamalarına yönelik tepkisini, ABD emperyalizmi ile uzlaşma ve "serbest piyasa ekonomisi" politikalarına tahvil etmeye çalışan "reformcu" kanat, böylece İran devletinin seçilmiş temsilcilerden oluşan kanadının büyük bir bölümünü ele geçirmiş olacak. Gözlemciler, bu durumda, atanmış temsilcilerden oluşan ve sadece dini lidere karşı sorumlu olan Anayasayı Koruyucular Konseyi gibi kurumların da fiili olarak güç kaybedeceğini belirtiyor.
Dengeli dağılım ihtimali
İran'daki gözlemciler ise, iki turlu olarak düzenlenecek seçimler sonucunda, mecliste muhafazakârlar ile reformcular arasında dengeli bir dağılım oluşma ihtimaline dikkat çekiyor. İngilizce yayınlanan Iran Daily gazetesinde dün çıkan yorumda, "Altıncı meclis, adil ve demokratik bir biçimde, farklı siyasi gruplar arasında eşit olarak dağılacak" denildi. Böyle bir durumda, mecliste oluşacak bağımsızlar grubunun tavrı belirleyici olacak. İran Daily, yorumunda, "Bu dağılım sayesinde, Hatemi yönetimi, daha etkili ve çağdaş bir meclise dayanarak etkili, koordineli ve bütünlüklü bir kabine oluşturabilecek. Bu meclis, 23 Mayıs 1997 seçimlerinin ortaya koyduğu tercihlere daha uygun olacak" dedi.
Hesap günü!
ABD ve Avrupa gazeteleri ise, "reformcu" adaylara destek veren haber ve yorumlar yayınladılar. Washington Post gazetesinde, seçimlerin "hür ve adil" olduğu belirtilerek, bir diplomatın ağzından "Bu ülkenin bir ruhban teokrasisi olduğu söylenirdi. Ama şimdi gözlerimizin önünde, capcanlı bir demokrasi var" sözleri aktarıldı. Gazete, bu "değişim atmosferi"nin reformculara destek sağladığı yorumunu yaptı.
İngiliz The Guardian'da yayınlanan "İran'ın Hesap Günü" başlıklı başyazıda da, İran'ın nüfusunun genç olduğu hatırlatılarak, bu kitlelerin "ruhban doğrularının sıkıcı sarmalını en çok hissedenler" olduğu belirtildi. Başyazıda "Ancak ikinci ve bu kez laik bir İran devrimi bekleyenler düş kırıklığına uğrayacak. Ayetullah Ali Hamaney dini lider olduğu sürece, değişim ancak yavaş yavaş olabilir. Rıza Hatemi'nin Katılım Partisi bu durumun farkında ve bu nedenle yargı reformu, sansürün azaltılması ve ekonomik konulara öncelik veriyor" denildi. Guardian, İran'ın 20 milyar dolar dış borcu, yüzde 20 enflasyonu ve yüksek işsizliğini hatırlatarak, bu sorunların çözümü için "ekonomide devlet tekelinin kaldırılması"nın tartışıldığını kaydetti.
Reformculara ABD desteği
ABD Dışişleri Bakanı Madeleine Albright ise, seçimleri yakından izlediklerini belirterek, "Seçim öncesinde değerlendirdiğimiz kadarıyla reform yanlıları iyi gidiyor" dedi.
Kongrede konuşan Albright, İran'daki seçimler hakkında ayrıntılı tahminde bulunmak istemediğini, ancak görüldüğü kadarıyla Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi yandaşı reformcuların, orta sınıfın, gençlerin ve kadınların desteğini almakta başarı gösterdiğini söyledi.
Washington'daki gözlemciler, ABD'nin "reformcu"ların kazanmasından yana olduğunu, ancak Amerikan yetkililerinin sözlerinin bu ülkede ters tepki yaratabileceği gerekçesiyle Albright'ın daha önceki konuşmalarında konuya girmekten kaçındığına dikkat çektiler.
23 Mayıs Cephesi şanslı
İran Anayasayı Koruyucular Konseyi 6000'e yakın adayın seçimlere katılmasını onaylarken, 1000'den fazla adayı ise "din-devlet ilişkileri ile ilgili sakıncalı görüşleri" nedeniyle reddetmişti. Reddedilen adayların hemen hepsi, "radikal reformcu" olarak adlandırılan ve kendilerini "laik devlet ve sivil toplum yanlısı" olarak tanıtmaktan çekinmeyen kişi ve gruplardan oluşuyor. Devlet, bu güçlerin seçime katılmasını engellerken, "ılımlı reformcu" olarak tanınan parti ve gruplara oldukça "ılımlı" yaklaştı. Çok sayıda reformcu partiyi bünyesinde toplayan 23 Mayıs Cephesi adlı ittifakın hemen tüm adayları konseyden onay almayı başardılar. Öyle ki, Cephe'nin tedbir olarak aday gösterdiği "yedekler"in tümü ortada kaldı. İçişleri Bakanlığı Ana Seçim Karargâhı'ndan dün yapılan açıklamada, 33'ü başkent Tahran kent merkezi, 81'i Tahran eyaleti ve gerisi diğer eyaletlerden olmak üzere toplam 890 kişinin daha, kendiliklerinden adaylıktan çekildiği belirtildi.
Çekilen adayların, 23 Mayıs Cephesi'ne bağlı yedek adaylar olduğu belirtildi.
Partiler ilk kez arenada
İran İslam Cumhuriyeti'nin 21 yıllık tarihinde ilk kez, meclis seçimleri siyasi partilerin katılımıyla yapılıyor. Daha önceki seçimlerde tek başlarına ortaya çıkan adaylar, Cemiyet-i Ruhaniyet-i Mubarez (CRM) ve Mecme-i Ruhaniyan Mubarez (MRM) adlı iki siyasi oluşumun tavsiyeleri doğrultusunda halk tarafından seçiliyordu. Siyasi parti kurulması ve seçim propagandası yapmak ise yasaktı.
Ancak dört yıl önce yapılan 5. meclis seçimlerinden kısa bir süre önce, ülkenin ilk siyasi partisi kuruldu. Yapılanmanın Yöneticileri adlı bu partiyi kuran bir "reformcu" değil, iki kanat arasında bir köprü oluşturma misyonuna soyunan eski Cumhurbaşkanı Haşemi Rafsancani idi. Partinin kuruluş nedeni de, devlet kademelerinde hâlâ büyük bir saygınlığı olan Rafsancani'nin, aday listeleri konusunda CRM ile anlaşmazlığa düşmesiydi.
İran siyasetini hareketlendiren asıl değişim ise, Muhammed Hatemi'nin, yüzde 70 gibi ezici bir oyla Rafsancani'yi yenilgiye uğratarak 1997 yılında cumhurbaşkanı seçilmesi oldu. İran'ın Gorbaçov'u olarak değerlendirilen Hatemi'nin estirdiği "değişim rüzgârları"nın politik arenadaki yansımalarından biri de, ardı ardına siyasi partilerin kurulması oldu. Bugün ülkede kendilerini "sağ", "aşırı sağ", "sol" ve "merkez" gibi "batıl" terimlerle tanımlayan onlarca siyasi parti ve grup bulunuyor.
23 Mayıs Cephesi bünyesindeki en önemli parti ise, Cumhurbaşkanı'nın kardeşi Muhammed Rıza Hatemi tarafından yönetilen İslami İran Katılım Partisi. Londra eğitimli bir doktor olan Rıza Hatemi, reformcu kanadın "yeni yıldızı" olarak görülüyor.
Hatemi: Sandık başına gidin
Bu arada, Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, kadın ve gençler dahil, oy verme yeterliğine sahip bütün İranlıları 18 Şubat Cuma günü yapılacak 6. dönem milletvekili genel seçimlerine katılmaya çağırdı.
İRNA'nın Cumhurbaşkanlığı Basın-Enformasyon Dairesi'ne dayanarak verdiği habere göre, Cumhurbaşkanı Hatemi, dün televizyondan yayınlananan demecinde, 18 Şubat'ın halkın bağımsızlık, özgürlük ve İran İslam Cumhuriyeti'ne gösterdiği güçlü ilginin ortaya konacağı "belirleyici bir gün" olduğunu belirtti.
"Meclis her şeyin üstündedir, demokrasinin, hukukun ve hukuka uymanın evidir. Birçok kez söylediğim gibi, bugün ve yarınki ihtiyacımızdır. Meclis halk adına bütün kurumları ve organları denetler" diyen Hatemi; İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, hükümet ve bütün iyi niyetli kişilerin halkın seçimlere büyük oranda katılmasını istediğini söyledi.
Bugün yapılacak seçimlerin, İran İslam Cumhuriyeti'nde şimdiye kadar yapılan seçimlerin "en görkemlisi" olacağını belirten Hatemi, Cumhurbaşkanı, Anayasayı Koruyucular Konseyi, İçişleri Bakanlığı ve bütün görevli kurumların ellerinden gelenin en iyisini yaptığını kaydetti ve "Şimdi sıra halkta" dedi.
Cumhurbaşkanlığı Kadın Katılım Merkezi Başkanlığı, Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı, İran Genelkurmay Başkanlığı ve değişik kurum ve kuruluşlar da, halkı seçimlere katılmaya çağırdı.