02 Eylül 1999 21:00

Kürt müziğinde arşiv çalışmaları

Kürt müziğinin temeli olarak kabul edilen dengbejlerden, ellerindeki enstrümanla farklı yerleşim birimlerini dolaşan ozanlara varıncaya değin, farklı sanatçılar var.

Paylaş
Kürt müziğinde arşiv çalışmaları
Sinan Gündoğar
Kürt müziğinde, Ermenilerden Araplara farklı kültürlerin etkisini görmek mümkündür. Ancak buradan hareketle Kürt müziğinin fazlasıyla pasif, kendi özgü formları olmayan, her kültürden farklı bölümler alan toplama bir "müzik" olduğu gibi bir sonuç çıkmamalıdır. Çünkü Kürt müziğinin de diğer kültürlere kattığı çok şey vardır.
Tarihi süreç içerisinde incelendiğinde, özellikle Kürtlerin farklı ülkelerde yaşamaları, kültürleri üzerindeki baskılar, asimilasyon politikaları gibi sebepler; Kürt müziğinde formların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Gerek İran ve Irak'ta gerekse Ermenistan'da yaşayan Kürtlerin müziklerine bakıldığında, bu ülkelerdeki müziklerin büyük etkisi görünür.
Kürt müziğinin temeli olarak kabul edilen dengbejlerin yönelimleri, tarzları ve işlediği konulardan başlayarak, farklı yörelerde kullanılan enstrümanlara (bısk, rebap), oyun havalarından ağıtlara varıncaya dek farklı bölümler vardır, incelenmesi gereken. Bu, sadece piyasaya daha önceden çıkmış olan albümleri tekrar yayınlamak anlamına gelmiyor kuşkusuz.
Öncelikle bilinçli bir şekilde arşiv çalışmasının yapılması gerekiyor. Ancak bu çalışma yapılırken, "Hangi sanatçının hangi eseri daha çok beğenilmiş, hangisi bugünkü koşullarda daha fazla tutar" gibi kaygılardan uzak durarak; dönemin ve sanatçıların genel özelliklerini yansıtacak ürünlerin bir araya getirilmesi esası üzerinde durulması gerekiyor. Aksi bir yönelim, "birinin beğendiğini, başkasının beğenmediği" gibi bir sonuca ulaşacağından, arşiv mantığından uzaklaşma anlamını taşıyacaktır.
Kürt müziğinde bir arşiv serisi oluşturmanın gerçekten çok zor olduğunu belirtmek gerekiyor. Çünkü Kürt müziğinin en temel öğesini oluşturan dengbejlerin büyük bir çoğunluğu, doğaçlama bir şekilde anlatmışlardır hikâyelerini. Doğal olarak da ikinci bir anlatımında, birinicinin aynısını yansıtma şansları olmamıştır. Ancak asıl zorluk ise, birçok dengbejin ürünlerinin, evlerde yapılmış olan kayıtlardan oluşmasından kaynaklanıyor.
Dengbejlerin ürünlerinde, feodal kültürün motiflerini büyük oranda taşıyan ve "beylerin, ağaların" kahramanlıkları, savaşları, yiğitliklerinin yanı sıra, farklı inançlardan dolaya buluşamamayı işleyen aşk hikâyeleriyle "kıyısından köşesinden de olsa var olan kimi sorunlar, konu olarak işlenmiştir.
Zaman içerisinde, sadece sesini kullanan dengbejlerin yerini, bısk, kaval, keman gibi enstrümanlar eşliğinde, hikâyeleri okuyan ozanlar aldı. İşin içerisine bir enstrüman girmesine rağmen, ozanların yaşam tarzı, ele aldıkları konularında pek değişiklik olmadı. Sadece sanatlarını ortaya koyma gibi bir ruh hali, onların ömürleri boyunca yoksulluk içerisinde yaşamalarına yol açtı. Herhangi bir ozanın herhangi bir köyde, herhangi bir evde ev tepylerinde doldurmuş oldukları kayıtlar, zamanla elden ele dolaştı. Öyle ki aynı kayıtlar, farklı şehirlerde farklı isimlerle korsan isimlerle yayınlanıp durdu.
Bunlardan biri de, özellikle Mardin ve Batman yöresinde çok tanınan Mırado'dur. Günümüzdeki araştırmalarında göz ardı edilen bu yöredeki belirleyici enstrüman olarak karşımıza çıkan "rebap"ı kullanım tarzı ve gırtlak yapısıyla, bu tarzın en iyilerinden biri olan Mırado'nun 20'nin üzerinde korsan albümü olmasına rağmen, ölümünden hemen önce birkaç yıl süren "Siirt'te Bayandırlık'ta başladığı işçilik" hayatı dışında, diyar diyar dolaşan ve oralarda ortaya koyduğu "lavık, stran"ların karşılığında, yapılan yardımlarla geçinmiş olan bir insandır. Ancak piyasada var olan albümlerin "kayıttan kayıt" olmasından ve herhangi bir şekilde bilgisayarla temizleme çabasının olmamasından dolayı, Mırado'dun albümleri, "korsancıların" da rağbet ettiği albümler olma niteliklerini sürdürmektedir. Sanatçının bir fotoğrafının bulunması çabasını bile içermeyen, herhangi bir çoban görüntüsü eşliğinde Mırado'nun albümünün sunulması, büyük bir aymazlığın ve vurdumduymazlığın göstergesidir.
Özellikle Mırado'dan başlamamızın sebebi, arşiv yönelimindeki bir eksikliğe değinmek içindir. Belirli bir yörede çok bilinen ve geniş kitleler tarafından beğenilmiş olan bir sanatçının ama özellikle bir enstrümanın göz ardı edilmesi, Kürt müziğinde arşiv oluşturma çabasında olan kişi veya kurumların yaptıkları bir hata olsa gerek.
Yakın zaman diliminde, Kom Müzik tarafından "arşiv" oluşturma gayesiyle yayınlanmış olan kimi albümlere bakıldığında, günümüzde bilinen Kürt müziğinin çok dışında farklı özelliklerin var olduğu görülür.
Kürt müziği arşiv çalışmalarını "M. Arif Cizrewi-Hasan Cizrewi" ile başlatmış olan Kom Müzik, iki yeni albümle sürdürüyor.
Bunlardan ilki, Kürt müziğindeki ilk kadın sanatçı olma özelliği taşıyan MeyremXan'ın "Yadê Rebenê" albümü. 1904-1949 yılları arasında yaşamış olan MeyremXan'ın, Kürt toplumunun geleneksel yapısı içerisinde, kadın kimliğiyle, böyle bir işe yönelmiş olması ve albüm kayıtlarını gerkçekleştirmiş olması, gerçekten de kayda değer bir çabadır. 17 tane eserin yer aldığı albümde, günümüzde bile hala birçok sanatçı tarafından okunan parçaların o günlere ait olduğunun anlaşılması, sözkonusu parçaların kalıcılığı hakkında yeterince ipucu verecektir. Nusaybin'nden Suriye'ye göçle birlikte farklı bir kültürle tanışmış olması, MeyremXan'ın müziğinde, kemanın ve kanunun ağırlıklı olarak kullanımını açıklayan bir durumdur. Ancak kemanın kullanım tarzı, arabeskvari bir kullanımdan hayli uzaktır.
Daha önceden söz ettiğimiz güçlükler yüzünden kayıtların kötü ancak, bu Kürt müziğinin temellerini öğrenmek isteyenleri engelleyebilecek bir özellik değil şüphesiz.
İkinci albüm ise, Tahsin Taha'nın "Aso" albüm. Tahsin Taha da, Kürt müziğinde farklı bir yere sahip olan bir sanatçı olarak çıkıyor karşımıza. Müziğinde genel olarak bir Arap havası sezinleniyor. Bu da, onun Irak'ta yaşaması ve o kültürü yakından tanımasıyla ilgili bir husus. Kürt müziğinin en büyük üstatlarından biri olarak kabul edilen Mihemed Arifê Cizrewi'den ders alan, Tahsin Taha, "usta-çırak" ilişkisi içerisinde kendisinden sonra da birçok sanatçının yetişmesine öncülük etmiştir.
"Aso" albümü, Tahsin Taha'nın güçlü sesi ve gırtlak yapısının yanı sıra, albümdeki repetuvar ile de ilgi toplayacağa benziyor.
Teknik anlamdaki kimi yetersizliklere rağmen, arşiv serisi içerisinde Kawis Ağa'yı, Cizrewi Kardeşler'in ikinci albümünü yayınlayacak olması, Kom Müzik'in Kürt müziğindeki arşiv çalışmalarını yürütmede doğru bir yönelime gireceğinin ipuçlarını taşıyor.
ÖNCEKİ HABER

Öğrencilere de af çıktı

SONRAKİ HABER

Kürtçe şarkı söyleme suçu

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...