19 Mayıs 2015 03:54

Bilişsel kapitalizmi bilmek

Paylaş

Arif KOŞAR

En azından son 40 yıl... Kapitalist toplumun geride kaldığı, yeni bir bilgi toplumuna doğru yol aldığımız, bu dünyada yapmamız ve yapmamamız üzerine bol bol öğüt dinlediğimiz bir tarihsel dönem oldu. Belki bu öğütleri anamız babamız vermedi (Ki onlar da verdi aslında), ama kapitalizmin yerini refah ve bilgi toplumunun aldığını soldan sağa epeyce bir yazar-çizer durmaksızın anlattı durdu.

Kapitalizm, işçi sınıfı vb. kavramlar; akademide, en azından egemen literatürde arkaik bulunurken; bilgi, bilişim, enformasyon dünyasının içindeki “dibine kadar kapitalist” ilişkilere dikkat çekmek, oldukça anlamlı. Editörlüğünü Michael A. Peters ve Ergin Bulut’un yaptığı, Notabene Yayınlarından çıkan Bilişsel Kapitalizm - Eğitim ve Dijital Emek kitabı; analogtan dijitale geçen dünyamızın değişmeyen bu gerçeğine işaret ediyor. 

KİMİN BİLGİSİ?

Tabii, derleme bir kitap olduğundan ana tema etrafından bir dizi farklı görüşü barındırıyor. Örneğin kitabın ön sözünü yazan, İtalyan otonomcu geleneğin en önemli temsilcisi, İmparatorluk, Çokluk ve Ortak Zenginlik üçlemesini Hardt’la birlikte kaleme alan Antonio Negri, ‘maddi olmayan emek’in özerk bir üretim yaptığını vurgularken; kitaptaki başkaca yazarlar bilişsel emeğin kapitalist kontrol ve ölçüme maruz kaldığı, bol bol örnekle anlatılıyor. 

Genel olarak kitabın derdi ‘bilgi’ ile... Bilginin mevcut dünyamızda kazandığı öneme çeşitli kuramlar bağlamında dikkat çekilirken, üniversitelerin rolü tartışılıyor. Bir yandan ‘bilgi’ kritik bir olgu olarak imlenirken diğer yandan toplumsal ilişkiler dışında bir ‘bilgi’nin olamayacağına dikkat çekiliyor. Yani, eğer bilgi ile ilgili bir tez ortaya atılacaksa; şu sorulara cevap verilmesi talep ediliyor: Bilgiyi kim üretti? Üretilmesi için şu ya da bu kişileri kim bir ücret ya da bağımlı/özerk çalışma biçiminde denetim altına aldı? Üretilen bilgiye patent, telif vb. düzenlemelerle kim sahip oldu? Bu en basit sorular bile bilgiyi üreten işçilerle, ona el koyan sermaye arasındaki ilişkileri açığa çıkarıyor. Ve bu alanda kapitalist ilişkilerin tam bir hakimiyeti söz konusu. Üniversitelerdeki bilgi üretiminden AR-GE merkezlerine, oyun şirketlerinden askeri işlerle ilgili bakanlıklara kadar hepsi ama hepsi bilginin kapitalist işlevini gözler önüne seriyor. 

DÜNYA BANKASININ BİLGİ TOPLUMU

George Caffentzis’in “Bir ‘Bilişsel Kapitalizm’ eleştirisi” makalesi; Dünya Bankasının desteksiz, kanıtsız, verisiz “bilgi toplumu” abartısını eleştirirken kavramın kökenlerine iniyor. Caffentzis işçi sınıfının dünya ölçeğindeki bileşimine ve mücadele pratiklerine dikkat çekerken, bilişsel kapitalizm teorisyenlerinin sadece bilgi temelli sektörlere yoğunlaşmasının yol açtığı sorunları irdeliyor. 

Silvia Federici “Duygulanımsal Emek Üzerine” başlıklı makalesinde Negri’nin duygulanımsal emek kavramının radikal feminist bir eleştirisini yapıyor. Hem çokluk hem de duygulanımsal emek kavramındaki görünmeyen kadın emeğine dikkat çekiyor, Negri’nin sol açığına sert darbeler indiriyor.

Christian Fuchs’un “Bilişsel Kapitalizm ya da Enformasyonel Kapitalizm” başlıklı makalesinde ise ‘bilişsel’ teorilerin hem anlaşılır bir özeti hem de kapitalizmle kurdukları ilişkiler üzerinden kapsamlı bir sınıflandırmasını yapılıyor. Ancak Fuchs, bu makul çizgiden bir anda çıkarken; kendisinin de eleştirdiği noktaya hızla sürükleniyor: ‘Enformasyon’a bağımsız bir rol biçip sınıfın üretim araçları ile ilişki üzerinden tanımlanamayacağını ileri sürüyor; bazı küçük itirazlarla Negri’nin çokluk kavramını benimsiyor. 

Tüm makalelerden bahsetmek mümkün değil. Ancak günümüz kapitalizmine ilişkin ‘bilişsel’ tartışmalara meraklı okur için karşıt fikirlerin de yer bulduğunu; kaçmaz, kaçırılmaz bir kaynak. Notabene Bilişim / Janus’un Çehresi dizisinin planladığı kitaplara bakınca bu dikkat devam edecek gibi gözüküyor.

KÜNYE
Bilişsel Kapitalizm – 
Eğitim ve Dijital Emek
Derleyenler: Michael 
A. Peters ve Ergin Bulut
Notabene Yayınları
Ankara, 2014 - 440 sayfa

ÖNCEKİ HABER

Okullarda Charlie Hebdo fişlemesi

SONRAKİ HABER

Çöp ya da hazine

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...