21 Nisan 2015 01:22

Cumhuriyetle tapu delindi

İttihatçı hükümetin 1915’te temellendirdiği, milleten Türk ve dinen Sünni Müslüman olmayanı demografik ve ekonomik yapıdan tasfiye etme politikası, Cumhuriyet’le kalıcı hale getirildi. On binlerce evin, tarlanın, bahçenin, arsanın Müslüman-Türk’e transferi sağlandı. Bu mülkler yeni sahipleri adına tapulandırıldı. Böylece TC, elindeki resmi tapu kaydını deldi.

Paylaş

DOSYA: 1915-2015 Soykırım
Hazırlayan: Nevzat ONARAN

2. BÖLÜM: ARA DÖNEM (1920-1922)
Sürgündekilerin dönmesiyle ilgili ilk şifre Mondros Mütarekesinin imzalanmasından 9 gün evvel 21 Ekim 1918’de gönderildi. Dahiliye Nezâreti şifresiyle1 sürülenlerin geri dönebileceği açıklandı.
Aslında geri dönüş süreci bir kararnameyle düzenlendi. Dahiliye Nâzırı’nın 18 Aralık 1918 tarihli kararnamesinde2 sürgündekilerin dönmesi ve malları hakkında hükümlere yer verildi.
Kararnamenin 15’inci maddesinde, Osmanlı’nın Mondros Antlaşmasıyla çizilen sınırı dışında kalan Suriye ve Musul’a özel bir hüküm getirildi ve kapsam dışı tutuldu. Oysa Suriye ve Musul, Osmanlı’nın özel sürgün bölgesiydi.
Ermeni ve Rum mallarının durumu 10’uncu maddede düzenlendi. Tapu delinmişti; Ermeni emvalinden bir kısmı dağıtılan veya satılan adına tapulandırılmıştı.

İTTİHATÇI SİSTEME SON VERİLDİ
1919 yılı sonunda seçim yapıldı. Meclisi Mebusan açılmadan evvel Osmanlı hükümetinin 8 Ocak 1920 tarihli kararnamesiyle3 tasfiye sistemine son verildi. Kararnamenin 33 maddesini özetliyorum:
1- 26 Eylül 1915 tarihli Tasfiye Kanunu ve bununla ilgili 8 Kasım 1915 tarihli nizamname ilga edildi (madde 30). Böylece tasfiye sistemine son verildi.
2- Eylül 1915-Ocak 1920 döneminde Tasfiye Kanununa göre yapılan işlemlere belli sınırlamalar dışında tümden iptal edildi (madde 1, 8-9, 10 ve 15).
3- Emvâl sahipleri, sürülen kişi olarak tanımlandı (madde 1, 5-7, 15-19 vs.).
4- Dağıtılan ve satılan mülkün bir kısmının tapu kaydı değiştirildi (madde 1, 4-6, 10 ve 26).
5- Harç alınmadan malları geri alım davası açılabilecekti (madde 22).
6- Malların sahiplerine (ve mirasçılarına) iade edilmesi, aksine parasının ödenmesi öngörüldü (madde 1, 12 ve 15).
Kararnamenin kaldırılması sırasındaki tartışmadan anlaşılan, hükümler gereğince uygulanmamıştı.

TBMM KARARIYLA KALDIRILDI
İzmir işgalden kurtarıldıktan 5 gün ve İzmir’de yangın çıkarıldıktan 1 gün4 sonra, TBMM’nin 14 Eylül 1922 tarih ve 284 sayılı kararıyla5 8 Ocak 1920 tarihli kararname yürürlükten kaldırıldı.
Kararın alınmasıyla ilgili ilk görüşme BMM gizli celsede yapıldı. Maliye Vekili Hasan Fehmi konuştu. Kararnamenin aslında 23 Nisan 1920’de kaldırılması gerektiği halde, yürürlükte kaldığını ve ekalliyetlere bir takım hukuk bahşedildiğini belirten Hasan Fehmi, kararnameyle Hazine’ye yük getirildiğini ve mevcut ahkâmın 10’da 1’nin uygulandığını belirterek, kaldırılmasını önerdi.6
Aleni celsede görüşmeye devam edildi7 ve alınan kararla kararname yürürlükten kaldırıldı. Böylece İttihatçı sisteme geçiş sağlandı, ama ilgili yasal düzenleme nisan ayında yapıldı.

3. BÖLÜM: CUMHURİYETLE YAPISALLAŞTI (1923-1930)
Mustafa Kemal’in Samsun’a resmi görevle gönderilmesiyle belirginlik kazanan Türk Kurtuluş Savaşı’nın Anadolu’da örgütlenmesine başlandı. Meclisin Ankara’da toplanmasıyla, Osmanlı’yı temsil eden İstanbul’a karşı Ankara öne geçti. İkili iktidar yapısı, 1920’lerin yazından itibaren sonlandı ve İstanbul silindi.
Ankara’nın koordine ve komuta ettiği Türk Kurtuluş Savaşı, fiilen Anadolu’yu Yunan işgalinden kurtardı. Bir yönüyle de Müslüman-Türk’ü ekonomik açıdan güçlendirmek için öncelikle Ermeni ve Rum malının transfer sistemi oluşturuldu.
Değinmiştim, İzmir işgalden kurtarıldıktan sonra BMM gizli celsede konuşan Maliye Vekili Hasan Fehmi, 8 Ocak 1920 tarihli kararnamenin niye kaldırılması gerektiğini izah ederken, gerçek niyeti açıklamıştı. Vekil, Müslüman-Türk’e emval transferinin devam ettirileceğini vurgulamıştı.
Zaten Cumhuriyeti kuranlar, Osmanlı’nın yıkıldığı dönemin iktidar sahipleri ve bürokratlarıydı. Zihniyet devamlılığı vardı; Osmanlı döneminde ‘öteki’ni tasfiye programında eksik bırakılan hususlar da Cumhuriyet yıllarında tamamlandı.

TASFİYEYE 1923 AYARI
İttihatçı gasp sistemini ilga eden 8 Ocak 1920 tarihli kararnamenin kaldırılması görüşmesinde Vekil Hasan Fehmi’nin açıkladığı gibi memleketin işgalden kurtarılmasıyla sıra ekonomide Müslüman-Türk’ü desteklemeye gelmişti.
BMM’nin 1. devresinin son oturumu 16 Nisan 1923’te yapıldı. Bundan bir gün önce gündem yoğundu, 5 tasarı ve 1 tezkere birleştirilerek görüşüldü. Yine kürsüde Vekil Hasan Fehmi’dir. Vekil, sürgün edilmiş olanın yanı sıra, kaçan ya da kaybolan varsa onların da mülkünün tasfiye edileceğine dikkat çekti.8
Tasarı, 15 Nisan 1339 (1923) tarih ve 333 no’lu Âher Mahallere Nakledilen Eşhasın Emval ve Düyun Matlubatı Metrukesi Hakkındaki 17 Zilkade 1333 ve 13 Eylül 1331 (26 Eylül 1915) Tarihli Kanunu Muvakkatın Bazı Mevaddı ile 20 Nisan 1338 Tarihli Emvali Metruke Kanununu Muaddil Kanun olarak kabul edildi.
Kanun 9 maddedir.9 Kanunun son iki maddesi (madde 8 ve 9) yürürlük ve sorumlu vekâlet hakkında olup, diğer maddeleri özetliyorum:
1- 333 no’lu kanunun 1’inci maddesiyle, 26 Eylül 1915 tarihli kanunun 2’inci maddesi değiştirildi, esasta bir değişiklik olmadı: Devlet, emvâli metruke olarak nitelendirilen her mülke el koymaya ve Hazine adına kaydetmeye devam edecek.
2- 26 Eylül 1915 tarihli kanunun 4’üncü maddesi, 333 sayılı kanunun 2’nci maddesiyle değiştirildi: Tasfiye Komisyonları bir yıllık süreyle yeniden görevlendirildi.
Kanunun uygulamasıyla ilgili 333 sayılı kanunun 4’üncü maddesiyle 26 Eylül 1915 tarihli kanunun 8’inci maddesinde yapılan değişiklikle, nizamnamenin yerini talimatname aldı.
Bunun gereği, 333 sayılı kanunun tatbiki için hazırlanan 25 maddelik 29 Nisan 1923 tarihli talimatnameyle, Tasfiye Komisyonu’nun oluşturulması ve görevi yeniden düzenlendi.10
Bu dönemin bilinen tek örneği, İzmir Tasfiye Komisyonu’dur.11
Talimatnameye göre komisyonların, bütün işlemini esas ve cari deftere kayıt etmesi öngörüldü. Bugüne kadar defterlerin tek yaprağı ortaya çıkmadı!
2004’te Sivas-Hafik’teki bir davaya Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü’nün gönderdiği yazıya12 göre, Sürgün Defterleri Adalet Bakanlığındadır. Bakanlık yazısında davacıya, “Sen Köşker Agop’un torusun, ama dedenin malını alamazsın” deniyordu!
3- 26 Eylül 1915 tarihli kanuna göre emvâli metrukenin muhacire parasız dağıtılması (madde 9) hükmü 333 sayılı kanunun 5’inci maddesiyle iptal edildi.
4- 333 sayılı kanunun 6’ncı maddesiyle emvâli metruke kapsamı genişletildi. 26 Eylül 1915 tarihli kanuna göre sadece sürülenin malı, emvâli metrukeydi.
6’ncı maddeyle, 26 Eylül 1915 tarihli kanunun yürürlükteki 1’inci maddesine göre, ‘sürülene’ ek olarak, emvâline el konulacaklar,
1- Tagayyüp eşhas (kaybolan kişiler),
2- Müfarekat eşhas (ayrılan kişiler),
3- Memaliki ecnebiye firar eden eşhas (yabancı memlekete kaçan kişiler),
4- İstanbul ve mülhakatına firar eden eşhas (çevresine kaçan kişiler) olarak sıralandı.
Böylece sahibinin başında olmadığı her mal ve mülk, emvâli metruke kapsamına alındı. Maddeyle devletin el koyacağı mülkiyet alanı genişletildi.
Yerinden ayrılmış olanın malının metruk sayılması hükmü, ayrı bir maddeyle de düzenlenmişti. 333 sayılı kanunun 3’üncü maddesiyle, değiştirilen 26 Eylül 1915 tarihli kanunun 7’nci maddesine göre, yerleşim yerinden ayrılanın da mülkü kanun kapsamına alındı.
Hiçbir sebep kabul etmeksizin sahibinin başında bulunmadığı her mülke devletin el koyması fırsatı yaratıldı.
15 Nisan 1923 tarihli kanuna göre devletin bu 6’ncı madde hükmüyle ne kadar süre el koyacağıyla ilgili düzenleme Lozan’ın yürürlük tarihiyle belirlendi.
Lozan Antlaşmasını kabul eden 23 Ağustos 1339 (1923) tarihli dört kanunun13 yürürlük tarihi, 6 Ağustos 1924 olarak belirlendi, 13 Haziran 1926 tarihli talimatnameyle. Bir yıl sonra değiştirilen talimatname, 80 yıl yürürlükte kaldı.14
Her iki talimatnamenin ortak hükmü: Devlet, 6 Ağustos 1924 tarihi sonrasında mülke el koymayacak! Böyle yazılmış olsa da, aslında 6 Ağustos 1924’ten sonrasında da devlet el koymayı sürdürdü.15
1 Mart 1942’de İstanbul-Pangaltı’da ölen Maryam Urkapyan’ın mülküyle ilgili dava16 devletin 6 Ağustos 1924 tarihi sonrasında da el koymağa devam ettiğinin bir örneğidir.
5- 333 sayılı kanunun 7’nci maddesiyle, kurtarılan bölgelerde dönenin mülkünü almasının, ‘kaçışını’ haklı gösterecek mahkeme kararıyla sağlanacağını hükmeden Emvâli Metruke Kanunu17 da ilga edildi.
Mülkiyetin Türkleştirilmesinin sistemini oluşturan 15 Nisan 1923 tarih ve 333 sayılı kanun ve 26 Eylül 1915 tarihli Tasfiye Kanunu 8 Kasım 1988’e18 kadar 73 yıl yürürlükte kaldı.

MÜLKÜN (VE SERMAYENİN) TRANSFERİ
1920 sonrasında oluşturulan mevzuatla, Rumlara, Ermeniler’e ve diğerlerine ait emvâli metrukeden olan ev, han, bağ, bahçe, arsa, arazi, tarla ve fabrika dağıtıldı, satıldı ya da kapanın elinde kaldı.
15 Nisan 1923 tarih ve 333 sayılı kanun bile kabul edilmeden evvel İzmir İktisat Kongresinde sanayi grubunun önerisiyle metruk fabrikalar gündeme geldi, 1 Mart 1923’te. Sanayi grubu bu fabrikalara talip oldu. Amele grubunun red oyuna karşı, diğer grupların oyuyla öneri kabul edildi.21
Emlak satışı yapan kurumlardan biri de Ziraat Bankasıydı, İstanbul dâhil pek çok vilayette reklamlarla binlerce emlak satış ihalesi düzenledi.22
İzmir’deki metruk emlak listesi sayfalarca gazete ilanıyla satışa çıkarıldı.23
Odalara, belediyeye, sermayedara, il özel idarelerine, muhacire, mübadile, İttihatçı ailelerine pek çok kanunla24 emvâli metrukenin transferi sağlandı.
Bu kanunların oluşturduğu mevzuatla devletin ilgili kurum ve kurumları, sermayedardan ahaliye mülkiyet transferini gerçekleştirdi. Transferle ilgili Cumhuriyet’te Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1920-1930), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-II kitabımdaki ilgili kısmı25 özetleyerek aktarıyorum:
1- Müslümanlara meskenle, bağ ile arazi satımı ve toprak dağıtımı ve Ege’de bağların kiralanması sağlandı.
2- Muhacirler de benzer politikalardan yararlandı.
3- 31 Mayıs 1926 tarih ve 882 no’lu kanun gereği ismi belirlenen 12 İttihatçı ailenin her birine ‘kan bedeli’ olarak 20 bin lira değerinde Ermeni mülkü verildi.
4- Devletin bürokratına emvâli metrûkeden ev verildiği gibi maaş ödemesi de menkul emvalle yapıldı.
5- Devletin pek çok kurumuna emvâli metrukeden gayrimenkuller dağıtıldı. Muallimler Birliği, Türk Ocağı’nın pek şubesi birçok vilayette bina sahibi oldu.
6- Bakanlar Kurulu kararıyla Ziraat Bankası’na arsa, Adana Pamuk Borsası’na bina, Tütüncüler Bankası’na tarla ve mağaza, Elazığ’da kurulacak kamu şirketine metruk fabrika, Malatya Teşebbüsat-ı Sınaiyye Türk Anonim Şirketi’ne 80 arsa, Ergani Bakır Türk Anonim Şirketi’ne arsa ve su değirmeni, Samsun’da Çakıroğlu Arif’e arsa ve bina, İzmir Borsası ile ticaret odalarına bina, Ereğli’de Kömür Ocağına kömür madeni verilmesi/satılması sağlandı.
Tüm bunlar, mülkiyet transferinin ne denli yaygın olarak gerçekleştirildiğini ortaya koymaktadır.
Bilinen bazı el koymalar:
1- Kasapyanların Çiftliği, Çankaya Köşkü oldu.
2- Kasapyanların İstanbul-Şişli’deki binası da müze yapıldı.
3- Bugün Taksim’deki Divan Oteli’nin bulunduğu arazi Surp Agop Ermeni Mezarlığıydı ve İstanbul Belediyesi ne yaptı etti mezarlığa el koydu, Vehbi Koç’a sattı.
4- Sirkeci’deki Sanasaryan Hanı, Vakıflar’a ‘zorla’ tapulandırıldı ve yıllarca polisin işkence merkezi oldu.
5- Elen Ticaret Akademisi, Deniz Kuvvetleri’ne devredildi.
6- Ahtamar, Agit Ağanın saman ve ot deposuydu.
7- İsimlerden anlaşıldığına göre, İzmir’in Müslüman-Türk, Musevi ve Levanten tüccarı, pek çok bağ, mağaza ve emlaki aldı. Transfer işlemi İzmir Ticaret Odası Meclisi kararında kabul gördü.26

EMANETTEN BÜTÇEYE
Devlet operasyonuyla iktisadi hayatın böylesine değiştirildiği yıllarda, emvâl satımından ve hâsılat gelirinden sağlanan artığın aktarıldığı emanetteki para, 1929 krizi öncesinde 1928’den itibaren TC bütçesine aktarıldı.
Pek çok talimatname ve kanun maddesiyle paranın emaneten Mal Sandıklarına ya da Ziraat Bankasına yatırılması öngörüldü.27
24 Mayıs 1928 tarih ve 1349 no’lu kanunla28 ilk yıl Mal Sandığından aktarılan para 300 bin liraydı. Daha sonraki yıllarda da bütçeye aktarım sürdürüldü. Emanete kaydedilen para miktarı zaman zaman gündeme geldi: Maliye Vekili Hasan Fehmi ‘hepsinin kaydedilmediğini’ itiraf etti:
“Tehcir neticesinde mal sandıklarına irat kaydedilen miktar ile kaybedilen paranın miktarı nedir? 100 misli, 10 bin mislidir. Bu gayri tabilik karşısında şimdi heyeti vekileniz varidatı devlet diye hükümetinizi temin ederse bundan fazla ne istersiniz? Emvâli metrûkeden bundan fazla ne istersiniz. Santimi santimine bunu idare etmek ihtimali yoktur.”29

TAPU DELİNDİ
Yağmalanan mülklerin tapulandırılmasına 1916 yılı sonunda başlandı. Mülklerin esas sahiplerine iade edilmemesiyle ilgili kesin tapulandırmaysa 1920’lerin ikinci yarısında tamamlandı.
1920 öncesinde tapulandırma işlemiyle ilgili tasarı, 18 Aralık 1916’ta kabul edildi. İzmir Mebusu Simonaki Simanoğlu’nun görüşmenin harpten sonra yapılsın talebi kabul görmedi.30
1916 yılı sonrasında malının başında olamayan, sürülen insanların tapuyu yenilemesi mümkün olamadığı için, fiilen kullanan adına tapu senedinin düzenlenmesi imkânı yaratıldı. Kanunla, ‘burası benim’ diyenin tapu senedi almasının kanuni ortamı hazırlandı. Tapu senedi düzenlemesiyle, malın mülkün fiilen tasfiyesinin yani Türkleştirilmesinin süreci de tamamlanmış oluyordu.
Bu kanuna göre tapu kaydının değiştirildiği 18 Aralık 1918 tarihli kararnamenin 10’uncu maddesinde de belirtilmiştir.31 10’uncu madde hükmüne göre, 26 Eylül 1915 tarihli Tasfiye Kanunu’nun 2’nci maddesiyle Ermenilerin el konulan mülklerinin bazısının kaydı değiştirilmiştir.
Ayrıca 26 Eylül 1915 tarihli Tasfiye Kanununu ve uygulamasını yürürlükten kaldıran 8 Ocak 1920 tarihli kararnamenin bir çok maddesinde (madde 1, 4-6, 10 ve 26) tapu kaydının değiştirildiği hükmü yer alıyordu.  Kararnamede32 tapu kaydı değişen emvâl sahibi hakkında yapılan tanımlamaysa, sürülen kişidir (madde 1, 5-7, 15-19, 23, 26 ve 30).
1920’lerde tapulandırma konusu 1926’da Meclis gündemine gelmiş olsa da, ilgili kanun 24 Mayıs 1928’de kabul edildi. 24 Mayıs 1928 tarih ve 1331 no’lu kanun33 maddeleri özetle şöyle:
1- Taşınmaz malların ‘eski’ sahiplerine iadesi kesin olarak engellenecektir.
2- Mallar, kullananlar ya da satın alanlar veya işgal edenler adına kayıt edilecek ve tapu senedi verilecektir.
3- Tapulandırma işleminin masrafı Hazine tarafından ödenecektir.
4- Hazine el koymayı sürdürecektir.
Zilyetlikle ilgili tapulandırma da Medeni Kanunu’na (madde 638 ve 639) göre yapılacaktır.
Arşiv belgelerinin imha edildiğiyle ilgili sürekli yapılan tartışmanın benzeri tapu kayıtlarında da yaşandı. 1331 no’lu kanundan bir yıl sonra çıkarılan, 2 Haziran 1929 tarihli ve 1515 no’lu kanunla 34 tapu kayıtlarında temizlik yapıldığı anlaşılıyor.

KAYNAKÇA:

1 HR. SYS, 2569/1_2,  aktaran, Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara-2007, sf. 395-396.
2 BOE, 341055, 18 Kanunuevvel 1334, aktaran, Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı, 1878-1920, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara-2007, sf. 412-417, 1027-1030; Nevzat Onaran, Osmanlı’da Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1914-1919), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-I, Evrensel Basım Yayın, İstanbul-2013, sf. 381-386.
3 8 Kanunusani 1336 (8 Ocak 1920) tarihli Âher Mahallere Nakledilmiş Olan Eşhasın 13 Eylül 1331 (26 Eylül 1915) Tarihli Kararname Mucibince Tasfiyeye Tabi Tutulan Emvali Hakkında Kararname, (Takvim-i Vekayi, 19 Rebi ul Âhır 1338-12 Kânun-u Sani 1336 (12 Ocak 1920), no: 3747’den aktaran, DÜSTUR, Tertib-i Sanî (2. tertip), cilt: 11, 10 Teşrinievvel 1334-15 Mart 1336, İstanbul-1928, sf. 553-561.)
4 İsmet İnönü, Defterler  (1919-1973), Yayına Hazırlayan: Ahmet Demirel, cilt: 1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul-2001, sf. 40-41; Lozan görüşmelerinde yangın tartışması için bakınız, Lozan Barış Konferansı, tutanaklar-belgeler, Çeviren: Seha. L. Meray, cilt: 4, Yapı Kredi Yayınları, 2. baskı, İstanbul-2001, sf. 151-161 ve Lozan Barış Konferansı, tutanaklar-belgeler, Çeviren: Seha. L. Meray, cilt: 7, Yapı Kredi Yayınları, 2. baskı, İstanbul-2001,sf. 95-97.
5 DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 3, 2. basılış, Ankara-1953, sf. 82.
6 TBMM Gizli Celse Zabıtları, cilt: 3, 14 Eylül 1338 (1922) tarihli oturum, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul-1985, sf. 768-769.
7 TBMM Zabıt Ceridesi, devre: I, cilt: 23, 14 Eylül 1338 (1922) tarihli oturum, sf. 49.
8 TBMM Zabıt Ceridesi, devre: I, içtimai sene: 4, cilt: 29, 15.4.1339 (1923) tarihli oturum, 163-164.
9 TBMM Zabıt Ceridesi, devre: I, içtimai sene: 4, cilt: 29, 14 Nisan ve 15 Nisan 1339 (1923), sf. 138-146 ve 159-175, 199; DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 4, 2. basılış, Ankara-1953, sf. 65-67; Nevzat Onaran, Cumhuriyet’te Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1920-1930), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-II, Evrensel Basım Yayın, İstanbul-2013, sf. 158-180.
10 29 Nisan 1339 (1923) tarih ve 2455 no’lu kararnameyle kabul edilen talimatname (DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 4, 2. basılış, Ankara-1953, sf. 77-82.)
11 İzmir Ticaret Odası, Meclis Karar Defteri I-II, 1922-1930, Hazırlayan: Dr. Fikret Yılmaz, İzmir Ticaret Odası, Kültür, Sanat ve Tarih Yayınları-5, İzmir-2008, sf. 90-92.
12 Nevzat Onaran, Osmanlı’da Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1914-1919), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-I, Evrensel Basım Yayın, İstanbul-2013, sf. 347-353, 487-489.
13 23 Ağustos 1339 (1923) tarih ve 340, 341, 342 ve 343 sayılı kanunlar, DÜSTUR, 3. tertip, cilt: 5, sf. 13-324; TBMM ZC, devre: II, cilt: 1, 16-23 Ağustos 1339 (1923), sf. 107-291; http://www.mevzuat.gov.tr/Mevzuat Metin/1.3.340.pdf
14 13 Haziran 1926 tarih ve 3753 no’lu ile 17 Temmuz 1927 tarih ve 5451 sayılı kararnameyle kabul edilen iki talimatname için bakınız, DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 7, 2. Baskı, Ankara-1944, sf. 1549-1550; DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 8, 2. basılış, Ankara-1946, sf. 1068-1069; Resmi Gazete, 5.10.2006, sayı: 26310.
15 Nevzat Onaran, Cumhuriyet’te Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1920-1930), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-II, Evrensel Basım Yayın, İstanbul-2013, sf. 393-398.
16 Anayasa Mahkemesinin 22.4.1963 tarih ve 1963/94 sayılı kararı, Resmi Gazete, 31.07.1963, sayı: 11468, sf. 1-5.
17 20 Nisan 1338 (1922) tarihli ve 224 no’lu Memaliki Müstahlasadan Firar ve Gaybubet Eden Ahalinin Emvali Menkule ve Gayrimenkullerinin İdaresi Hakkında Kanun (DÜSTUR, 3. tertip, cilt: 3, 2. basılış, Ankara-1953, sf. 34-35; TBMM Zabıt Ceridesi, devre: 1, içtimai sene: 3, cilt: 19, 20 Nisan 1338 (1922) tarihli oturum, sf. 303-321.)
18 27.10.1988 tarih ve 3488 sayılı kanun, Resmi Gazete, 8.11.1988, sayı: 19983.
19 13 Mart 1926 tarih ve 781 no’lu Mübadeleye Gayritabi Eşhastan Metruk Olup Hakkı İskânı Haiz Olanlara ve Verilecek Emvâli Gayrimenkule Hakkında Kanun (DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 7, 2. tabı, Ankara-1944, sf. 655-657; Resmi Ceride, 29 Mart 1926 ve no: 334.)
20 Şevket Pamuk, İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler, 1469-1998, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara-2000, sf. 22.
21 A. Gündüz Ökçün, Türkiye İktisat Kongresi, 1923-İzmir, AÜSBF Yayınları, 2. basılış, Ankara-1971, sf. 426-429.
22 Nevzat Onaran, Cumhuriyet’te Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1920-1930), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-II, Evrensel Basım Yayın, İstanbul-2013, sf. 425-434.
23 Cumhuriyet, 18.9.1931, sf. 4 ve 19.9.1931, sf. 4 ve 23.9.1931, sf. 6 ve 24.9.1931, sf. 6.
24 Transfer kanunları: 13 Mart 1340 (1924) tarih ve 441 no’lu ve 15 Nisan 1341 (1925) tarih ve 622 no’lu kanun (441 no’lu kanun için, TBMM Zabıt Ceridesi, devre: II, cilt: 3, 12.11.1339 tarihli oturum, sf. 345; TBMM Zabıt Ceridesi, devre: II, cilt: 7, 13.3.1340 tarihli oturum, sf. 411-420; DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 5, 2. basılış, Ankara-1948, sf. 336 ve 622 no’lu kanun için, TBMM Zabıt Ceridesi, devre: II, cilt: 18, 15 Nisan 1341 tarihli oturum, sf. 56-62; DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 6, Ankara-1934, sf. 327; Resmi Ceride, 23 Nisan 1341, sayı: 96.); 16 Nisan 1340 (1924) tarihli 488 no’lu kanun (TBMM Zabıt Ceridesi, devre: II, cilt: 8, 16.4.1340 tarihli oturum, sf. 784-796.); 18 Nisan 1341 tarih ve 154 no’lu kanunun madde 23/V fıkrası (DÜSTUR, 3. tertip, cilt: 6, Ankara-1934, sf. 339; Resmi Ceride, 23 Nisan 1341, sayı: 96.); 22 Şubat 1926 tarih ve 748 no’lu kanun (TBMM Zabıt Ceridesi, devre: II, cilt: 22, 15.2.1926 ve 22.2.1926 tarihli oturum, sf. 209-210 ve 265-267; DÜSTUR, 3.Tertip, cilt: 7, 2. tabı, Ankara-1944, sf. 420-421; Resmi Ceride, 7 Mart 1926, no: 315.); 13 Mart 1926 tarihli ve 781 no’lu kanun (TBMM Zabıt Ceridesi, devre: II, cilt: 23, 6.3.1926 ve 13.3.1926 tarihli oturum, sf. 86-88 ve 160-161; DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 7, 2. tabı, Ankara-1944, sf. 655-657; Resmi Ceride, 29 Mart 1926 ve no: 334.); 31 Mayıs 1926 tarih ve 882 no’lu kanun (Nevzat Onaran, 1926’daki ‘metrûk emvâli’ gayrimenkuller, AGOS, 27 Mayıs 2005, sf. 2; TBMM Zabıt Ceridesi, devre: II, cilt: 25, 19 Mayıs ve 29 Mayıs ve 30 Mayıs ve 31 Mayıs 1926 tarihli oturum, sf. 270, 601-605 ve 645-646 ve 680-682 ve 697 ve 728-729; DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 7, 2. tabı, Ankara-1944, sf. 1439; Resmi Ceride, 27 Haziran 1926 ve sayı: 405.); 16 Haziran 1927 tarih ve 1080 no’lu kanun (TBMM Zabıt Ceridesi, devre: II, cilt: 26, 9.6.1926 tarihli oturum, sf. 274; TBMM Zabıt Ceridesi, devre II, cilt: 33, 16.6.1927 tarihli oturum, sf. 72-76.); 31 Mart 1928 tarih ve 1217 no’lu kanun  (DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 9, 2. basılış, Ankara-1948, sf. 125; Resmi Gazete, 4 Nisan 1928 ve sayı: 855.)
25 Nevzat Onaran, Cumhuriyet’te Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1920-1930), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-II, Evrensel Basım Yayın, İstanbul-2013, sf. 402-463.
26 İzmir Ticaret Odası, Meclis Karar Defteri I-II, 1922-1930, Hazırlayan: Dr. Fikret Yılmaz, İzmir Ticaret Odası, Kültür, Sanat ve Tarih Yayınları-5, İzmir-2008, sf. 48-114, aktaran, Nevzat Onaran, Cumhuriyet’te Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1920-1930), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-II, Evrensel Basım Yayın, İstanbul-2013, sf. sf. 409-412.
27 Emanetteki paranın adresi: 28 Mayıs 1331 (10 Haziran 1915) tarihli talimatname (Birinci Dünya Harbi, Klasör: 361, E. Dosya No: 1030, Y. Dosya No: 1445, Fihrist No: 1-3, aktaran Genelkurmay ATASE, Arşiv Belgeleriyle Ermeni faaliyetleri, 1914-1918, cilt: 1, Genelkurmay Basımevi, Ankara-2005, sf. 139-142, 433-438.); 13 Eylül 1331 (26 Eylül 1915) tarihli Tasfiye Kanunu (Takvim-i Vekayi, 14 Eylül 1331, No: 2303’ten aktaran, DÜSTUR, Tertib-i Sanî (2. Tertip), cilt: 7, Dersaadet-1336, sf. 737-740; Sicilli Kavanini, cilt: 16, Hazırlayan Karakoç Sarkis, 10 Temmuz 1324-15 Mart 1336, İstanbul-1936, sf. 678-679.); 15 Nisan 1339 (1923) tarihli ve 333 no’lu kanun  (DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 4, 2. basılış, Ankara-1953, sf. 65-67.); 15 Nisan 1341 (1925) tarih ve 622 no’lu kanun (DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 6, Ankara-1341, sf. 327; Resmi Gazete, 23 Nisan 1341, no: 96.);  13 Mart 1926 tarih ve 781 no’lu kanun (DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 7, 2. tabı, Ankara-1944, sf. 655-657; Resmi Ceride, 29 Mart 1926 ve no: 334.); 24 Mayıs 1928 tarih ve 1331 no’lu kanun (DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 9, 2. baskı, Ankara-1948, sf. 732-734; Resmi Gazete, 30 Mayıs 1928 tarih ve no: 902.)
28 24 Mayıs 1928 tarih ve 1349 no’lu Emvâli Metrûke Hesabı Carilerinin Bütçeye İrat Kaydine Dair Kanun, TBMM Zabıt Ceridesi, devre: III, cilt: 4, 24.5.1928 tarihli oturum, s.353, 386; DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 9, 2. basılış, ciltte kanun sıra no’su 228’dir; Resmi Gazete, 30 Mayıs 1928, no: 902.
29 TBMM Gizli Celse Zabıtları, cilt: 3, 29.11.1338 tarihli oturum, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul-1985, sf. 1140.
30 18 Aralık 1916 tarihli Balkan Harbi ile Harb-i Umuminin Saha-i Cereyandaki Emvâl-i Gayr-i Menkuleye Ait Senedat-ı Hakaniyyeden Zayi Olanlarının Yerine Meccanen Yenilerinin İtasına Dair Kanun (Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, devre: III, içtimai sene: 3, cilt: 1, 28 Teşrinisani 1332 ve 5 Kanunuevvel 1332 tarihli oturumlar, sf. 112, 163-164; Nevzat Onaran, Osmanlı’da Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1914-1919), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-I, Evrensel Basım Yayın, İstanbul-2013, sf. 384-386.)
31 18 Aralık 1918 tarihli Sevk Edilen Ermeni ve Rumlar’ın Geri Dönüşlerinde Mal ve Emlakinin İadesi Kanunnamesi (BOE, 341055, 18 Kanunuevvel 1334, aktaran, Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı, 1878-1920, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara-2007, sf. 412-417, 1027-1030; Nevzat Onaran, Osmanlı’da Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1914-1919), Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-I, Evrensel Basım Yayın, İstanbul-2013, sf. 381-386, 490-492.)
32 Takvim-i Vekayi, 14 Eylül 1331, No: 2303’ten aktaran, DÜSTUR, Tertib-i Sanî (2. Tertip), cilt: 7, Dersaadet-1336, sf. 737-740.
33 TBMM Zabıt Ceridesi, devre: II, cilt: 26, 1.6.1926 tarihli oturum, sf. 13; 24 Mayıs 1928 tarih ve 1331 no’lu Mübadil, Gayrimübadil, Muhacir Vesaireye Kanunlarının Tevfikan Veya Adiyen Tahsis Olunan Gayrimenkul Emvâlin Tapuya Raptına Dair Kanun (TBMM Zabıt Ceridesi, devre: 3, içtimai sene: 1, cilt: 4, 21 Mayıs ve 23 Mayıs ve 24 Mayıs 1928 tarihli oturum, sf. 221, 288, 354-355; DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 9, 2. baskı, Ankara-1948, sf. 732-734; Resmi Gazete, 30.5.1928, no: 902.)
34 2 Haziran 1929 tarihli ve 1515 no’lu Tapu Kayıtlarından Hukuki Kıymetlerini Kaybetmiş Olanların Tasfiyesine Dair Kanun (DÜSTUR, 3. Tertip, cilt: 10, 2. basılış, Ankara-1953, sf. 896; Resmi Ceride, 9.6.1929 ve no: 1211.)

ÖNCEKİ HABER

Diyarbakır baharın renklerine büründü

SONRAKİ HABER

Silvan Barajı'nda patlama: 13 işçi yaralandı

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...