Donetsk’in gurur kaynağından geride kalanlar

Okay DEPREM
Donetsk

Geride bıraktığımız şubat ayının 15’inde eski Ukrayna’nın güneydoğu bölgesi Donbass’ta süren savaşa, yapılan ateşkes anlaşması ile süresiz olarak ara verildi. Hemen öncesinde ise Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin (DNR) kontrolünde olan Donetsk kentinin, aylardır çatışmaların neredeyse kesintisiz olarak sürdüğü uluslararası havalimanındaki muharebe sona ermişti. Ukrayna ordu birlikleri, özellikle ocak ve şubat aylarında çok ağır kayıplar vererek havaalanı bölgesini, en azından bir süreliğe terk ederek, en yakın yerleşim birimi olan ve kuzey istikametinde yer alan Adyeevka kentine doğru çekildiler. Aynı zamanda şehrin en kuzey sınır noktasında yer alan havalimanı arazisine 13-14 kilometre mesafede bulunan ve savaş öncesinde 35 bin kadar nüfusu olan şehir ile havalimanının bulunduğu bölgenin arasındaki arazide yeni pozisyonlarını aldılar. 

HAVALİMANI GAZETECİLERE AÇILDI

Donetsk Haber Ajansı’nın (DAN), gönüllü gazetecilerin havalimanına götürüleceği duyurusunu duyar duymaz ertesi gün resmi buluşma yeri İstasyon Meydanı’nda toplanıyoruz. Uzun bekleyişimiz sırasında, tarihi garın karşısındaki binaların büyük top atışlarında isabet aldıklarını fark ediyorum. Az sonra araçlara binip yola koyuluyoruz. Havalimanına giden ana yolun üzerinden geçtiği demir yolu köprüsü bir süre önce havaya uçurulduğu için kullanılamaz durumda, bu yüzden alternatif yolu izliyoruz. Bindiğimiz taksinin şoförü de, arada fazla bir uzaklık olmamasına rağmen ilk defa gittiğini belirtiyor söz konusu bölgeye. Kiev ilçesinden çıkmamıza doğru, bölgede 2014 yaz başından beri devam eden muharebelerin yarattığı çok ağır tahribat yol boyunca kendini gösteriyor: Yerle bir olmuş benzin istasyonları, devrilmiş elektrik direkleri, yanmış ağaçlar, harabeye dönmüş evler... Oktyabrskiy ilçesine doğru konutların çoğu müstakil evlerden oluşuyor.  

SOKAKLAR AÇIK CEPHANELİK

Stratonavtiv ile Govorova Sokakları arasında, bizden önce varan araçları görüp duruyoruz. Yürümeye başlar başlamaz, sağda solda askeri araçlar dikkat çekiyor. Hatta 3 katlı bir villanın kapalı otoparkında bir tankı fark ediyoruz. Köşeyi dönmemizle birlikte 9 katlı son dönem Sovyet yapımı bir apartmanı harap bir halde buluyoruz. Önünde DNR ordusunun “Somali” adlı milis birliğine ait ufak bir tank duruyor. 2 blok halindeki konut binası çoktan boşaltılmış, içinde değişik katlarında etrafı gözetleyen askerler seçiliyor. Civarda tek veya iki katlı evlerin ise kimisi yanmış halde kimisi ise kısmen veya tamamen yıkılmış. Çok geniş bir alanda zemin tamamen kovan, cephanelik kutuları, kullanılmış top ve ufak roketlerin kaplarının kapak ve parçalarıyla dolu. Binaya yaklaştığımızda ise henüz açılmamış veya açılıp da kullanılmamış füze ve topları görüyoruz. Yani bu bölge az çok açık cephanelik özelliğini halen koruyor. Bu arada YeniRusya ordularından yetkili bir isim kısa bir açıklama yaptıktan sonra havalimanına doğru ilerlemeye koyuluyoruz hep birlikte. 

Vzlyotnaya Caddesi’ne çıkmamızla birlikte artık havalimanı uzaktan gözükmeye başlıyor. Burası havaalanına giden ana arter. Eskinin pırıl pırıl 1. sınıf yolunun asfaltından geriye neredeyse hiç bir şey kalmamış. Zamanında ormanı andıran ufak korulukların ağaçlarının ise önemli bölümü parçalanmış, yıkılmış, gövdeleri yerlerde geziyor. Koca caddenin orta yerlerinde büyük havan toplarının, roketlerin açtığı çukurlar sanki ufak kraterler büyüklüğünde. İleride sağda Toyota’nın büyük oto galerilerinden birisi yerle bir vaziyette göze çarpıyor. Onu geçer geçmez dört yol ışıklara geliniyor. Alman toptancı market devi Metro’nun binası da artık yarı harabeler arasındaki yerini almış. Kasvetli gri gökyüzünün altında adımlarımızı atarken ahmak ıslatan bir yağmur yağıyor. İnsanın kafasına değecek denli alçaklara sarkan kalın teller ise troleybüs hattının telleri. 

Yolun tam orta yerine konulmuş beton barikatları geçer geçmez sağlı sollu savaşa tam yol üzerindeyken yakalandıkları belli olan araçların paslanmış hurdaları sırıtıyor. 

Son kavşağı da geçtikten sonra sağa doğru dönüyoruz ve hemen sağ yanımızda havalimanının yeni terminal binasının karşısına denk düşen büyük konut yapıları tam anlamıyla tanınmayacak durumdalar… Sol tarafta ise artık kendileri de ayakta duran birer cesede dönüşmüş kuru ve çıplak ağaç gövdelerinin arkasında perperişan vaziyetteki terminal binası artık kadrajımızı dolduruyor. 

ÖMRÜ 3 YIL SÜRDÜ

Donetsk Havalimanına vardığımızda öncelikle katlı otoparkın ilk katına giriyoruz. Burada bile yanıp bütünüyle küle dönmüş arabalar göze çarpıyor. Ortalık plastik, metal ve barutun karıştığı ağır bir kokuyla kaplı. Otoparkın yeni ana terminal binasına bakan açık tarafına geldikten sonra bir süre bekliyoruz. Az sonra tanıdık simalar gazeteci ordusuna doğru yaklaşıyor. DNR Savunma Bakanı, Ukrayna ordusunu temsil eden bir komutan, Rus askeri gözlemci heyeti ile birkaç AGİT görevlisi toplanıyor. Rus askeri temsilcisi, antlaşmadan sonra tarafların kaç defa ateşkesi ihlal ettiklerini bildirdikten sonra asıl konuya geliyor: Ukraynalı askerlerin cesetleri sorununa... 

ÖLEN ASKERLERİN CENAZELERİ ‘SORUNU’

Ukrayna ordusu bölgeden nihai olarak çekilmeden önce son kayıplarından onlarcasını havalimanına öylesine bırakmıştı. Şimdi gündemde, bu cesetlerin sahiplerine yani ailelerine en uygun ve güvenli şekilde nasıl ulaştırılacağı sorunu duruyor. Diğer taraftan, Minsk ateşkes sürecine uygun şekilde tarafların geri çekilmeleri gerekli mesafe ile ağır silahların bir an evvel belirlenen hattan geriye alınmaları da vurgulanıyor. O sırada Somali Bölüğü’nün artık iyice meşhur olmuş genç komutanı beliriveriyor. Son muharebeyi kazandıklarından olsa keyfi yerinde görünüyor. Ardından, isteyen gazetecilere terminal binasının birinci katına girip çekim yapabilecekleri söyleniyor. Ukrayna’nın Polonya ile birlikte düzenlediği 2012 Avrupa Futbol Şampiyonası’na ev sahipliği yapan kentlerden birisi olan Donetsk bu sayede yepyeni bir havalimanına kavuşmuştu. 

ANILARLA BİRLİKTE TARİHE KARIŞTI

Kentin devrimci ruhuna uygun olarak yeni terminal binasına Büyük Sovyet Bestecisi Sergey Prokofiyev’in ismi verilmişti. Binanın omurgası ayakta ancak hiçbir yer tanınacak durumda değil. Tavan, zemin, duvarlar, her yer birbirine girmiş halde. Ortalıktaki enkazdan, parçalanmış materyalden, darmadağın olmuş eşyalardan yürümek mümkün değil. Donetsk ve Donbasslıların gurur sembollerinden birisi olan ve zamanında tüm güneydoğu Ukrayna’nın en büyük ve en işlek bu yeni uluslararası havalimanının ömrü 3 yıl sürmedi bile. Bu süre zarfında Donbasslıların olduğu kadar bizlerin de burada anıları vardı. 

2012 ve 2013’te art arda arkadaşımı buradan yolculamıştım. Geriye kalan ahşap kaplama ve koltuk izlerinden nerede oturduğumuzu tespit edebiliyorum bir anda. Tam birlikte fotoğraf çektirdiğimiz yerde… “Baksana, yukarıda Sergey Prokofiyev’in devasa bir resmi var. En sevdiğimiz Rus bestecilerinden!” demişti. 

Bu mütevazı anılar dahil her şey çelik, ahşap, cam, plastik ve ceset dolu bu enkazın külleri arasında tarihe karıştı...