Suriye lirası yerini ABD dolarına bırakıyor

İbrahim Miro
Al Monitor

Ülkelerindeki Suriyeliler, Suriye lirasının günlük hayatlarını etkilemesinden endişeli. İç savaştan önce bir nebze sabit olan liranın değeri; petrol ve hammadde ihracat gelirlerini, turizm gelirlerini, özel sektör ithalat gelirlerini ve ülke içindeki yurt dışı kökenli firmalardan alınan ücretleri kamu veya özel sektörün ithalat ödemeleri için kullanan Suriye Merkez Bankasının performansına bağlıydı. 
Merkez Bankası yetkililerine göre banka, 2004’ten 2010’a, yani iç savaştan bir yıl öncesine kadar döviz rezervlerini yaklaşık 5 milyar dolara çıkarmayı başardı. Fakat ayaklanmalar başladığından bu yana Merkez Bankası ve Suriye lirası sürekli bir baskı altında, bu baskı dengeyi bozuyor ve bankanın rolünü azaltıyor. Ülkenin döviz geliri petrol ve turizm gelirlerinin kesilmesi, ihracattaki düşüş, sermayenin ülkeden kaçışı sebebiyle hızla düşmeye devam etti. Özel bankalar ve yüzlerce iş adamı paralarını Suriye’den çekti. Bu sırada rejimin silah ve benzin almak, ordu ve milislerinin maaşlarını ödeyerek operasyonlara devam etmelerini sağlamak için bol miktarda paraya ihtiyacı var.

MAAŞLARA ZARAR VERDİ
Suriye lirasının değer kaybı rejimi güçsüzleştirdi ve maaşları sabit kalan binlerce emekçiye zarar verdi. Liranın alım gücü çöktü. Birikimlerini Suriye lirası üzerinden yapanlar birikimlerinin büyük bir kısmını yitirdi. Elbette Suriye lirasının düşüşü rejimin kullandığı şiddetin seviyesiyle karşılaştırılınca önemsiz kalıyor. Bu şiddet milyonlarca sivili yerinden ederek Suriye şehirlerinin, kasabalarının, köylerinin büyük bir kısmını tahrip etti. Ekonomi ve altyapı çöktü ve birçokları “Nasıl bizi öldüren rejimin para birimini kullanır, onun ekonomisini destekleriz?” diye sorarak Suriye lirasını boykot etti.
Yurt dışından muhaliflere yardım amaçlı gönderilen dövizlerin bir kısmının Suriye Merkez Bankasının kasasına girdiği söylenebilir. Rejimin kuşatması veya kontrolü altında olan bölgelere gönderilen fonlar Suriye lirasına çevrilerek yerel marketlerden mal almakta kullanılıyor. Bu da bu fonların pazara girişi ve bir kısmının rejimin ekonomisini desteklemeye yaramasına sebep oluyor. Bu işlemin etkisi gönderilen kaynakların miktarıyla sınırlı ve bu etki de rejimin büyük döviz açığı ve Ghouta gibi kuşatma altındaki yerlerde bölgesel nüfusun geliştirdiği, dövizin çoğunlukla içerde kalmasını sağlayan kendine yeter projeleri sebebiyle gittikçe azalıyor.
Kuzey’de muhaliflerin yönetimindeki bölgeler Türkiye ve dünyayla ticaret halinde. Dünya ile ticaret yapmaları rejim kontrolündeki bölgelerle ticaret yapmalarını ve dolayısıyla bu bölgelere döviz akışını azalttı. Orta sınıf tüccarlar bile artık Suriye lirası yerine dolarla alışveriş yapıyor ve Suriye lirasının rolünü giderek zayıflatıyor. 

MUHALİFLERDEN UYARI
Muhaliflerin elindeki kuzeyin ekonomisinin dolarizasyonu devam ediyor. Eğer bu bölge sabit bir hale getirerek üretim gerçekleştirebilir, rejimin elindeki bölgelerin üretimiyle yarışabilirse döviz rejim denetimi altındaki bölgelerden muhaliflerin denetimindeki alanlara akabilir.
Merkez Bankası tarafından yaşanan başka bir kriz ise önceden BM tarafından uygulanan yaptırımlar nedeniyle Avusturya’da basılan Suriye lirasını basamaması. Bu durum 2014’te yeni bir 500 liralık banknot çıkarılmasına vesile oldu. Yeni banknot eskisinden farklı ve büyük ihtimalle Rusya’da basılıyor. Suriye ekonomisinin çöküşü sebebiyle gerçek bir değeri yok. Rejimin döviz tahvilleri veya altın ihtiyacını yeni bir banknotla karşılamaya çalışmasında başarı şansı ise düşük.
Görünen o ki Suriye lirasının “Rus versiyonunun” pazara aktarımı liranın değer kaybetmesini hızlandıran faktörlerden biri oldu. Yeni banknot “Avusturya versiyonundan” ayırt edilebilir olduğundan muhalif güçler bu banknotun kullanılmaması için uyarılar yapmaya başladı. Merkez Bankasının “Rus versiyonunu” piyasaya sürmeye devam etme kararı biri “Avusturya versiyonu”, diğeri ise “Rusya versiyonu” olmak üzere iki farklı mübadele değeri ortaya çıkarabilir.
Son olarak, muhaliflerin denetimindeki bölgelerde yaşayan Suriyeliler için kalan tek seçenek ticarette kullanımı giderek azaltılan Suriye lirası ve kısmen dolarizasyon altındaki bir ekonomi. Maalesef Suriye trajedisini çözecek uluslararası bir irade olmadıkça halkın çilesi devam edecek. Fakat bu olduğunda, yeni bir para birimi basılarak üzerinde Beşar Esad’ın resmini bulunduran Suriye lirası tarihe karışabilir.

1 ABD DOLARI 230 SURİYE LİRASI
İRAN’ın doğrudan ve dolaylı finansal desteğine rağmen Merkez Bankası bütçe açığını kapatmak üzere dış rezervlerini ve uluslararası organizasyonlar ve muhalefet klikleri tarafından sağlanan fonları kullanmak zorunda kalmış olabilir. Dış rezervler düştükçe banka elindeki en önemli araçlardan birini kaybederek Suriye lirasının kademeli düşüşünü durdurma yetisini kaybetti. 2015 yılının başında bir Amerikan doları almak için 230 Suriye lirası gerekiyordu; 2010’un sonunda ise yalnızca 48 Suriye lirası.
Suriye para birimi Merkez Bankasının döviz gelirleri düşük kaldıkça, özellikle de çatışmalara politik veya askeri açıdan bir çözüm ufukta görünmedikçe değer kaybetmeye devam edecek.
Merkez Bankasının önlemleri, piyasadan Suriye lirası alma ve yerine döviz yerleştirme müdahaleleri artık geçici çözümlerden başka bir şey değil.

*Çeviren Cansu Özyapıcıel 
Arabaşlıklar Evrensel’e aittir