Çocuk evlilikleri ve topluluk davası

İnsan hakları evrenseldir, bölünmezdir, birbiriyle ilişkilidir; biri diğerine tercih edilemez. Doğuştan kazanırız, üstün ahlaki normlardır. Türkiye’de hem genel olarak insan hakları için çalışan kişiler, insan hakları örgütleri var, hem de özel olarak bazı haklar için çalışan kişiler ve örgütler… Biliyoruz ki, insan haklarını savunmak bir insan hakkıdır ve bu hak, herkesin hakkıdır. İnsan hakları savunucuları da, insan haklarını korumak ve geliştirmek için bireysel olarak ya da başkalarıyla birlikte çalışan kişilerdir.
Gündem Çocuk Derneği ve onun bünyesinde faaliyette bulunan çocukların insan haklarını savunan kişiler, çocuk hakları savunucularıdır. Başka bir ifade ile insan hakları savunucusu kişilerdir. Hem Gündem Çocuk hem de tek tek kişiler. 2005 yılından beri ihlalleri belgeliyorlar; mağdurlara destek oluyorlar, çocuk haklarını tanıtıyorlar, bu alandaki eğitim süreçlerine katılıyorlar ve çocukların insan hakları fikrini tanıtıyor ve insan hakları kültürünün oluşmasına katkıda bulunuyorlar. Çocukların yaşam hakkını korumak için raporlar hazırlıyorlar; açılmış davaları izliyorlar, müdahil olmak için başvuruda bulunuyorlar, bazen müdahil de oluyorlar. Çocukların okullarda fiziksel güvenliklerinin sağlanması için projeler üretiyor, kampanyalar düzenliyorlar.
Türkiye’de çocukların evlendirilmeleri bir olgu. Çocuk deyince akla 18 yaş sınırı gelmeli. İşte Gündem Çocuk Derneği, çocuk hakları konusunda uzman ve aynı zamanda kendisi bir çocuk hakları savunucusu olan avukat Şahin Antakyalıoğlu eliyle bir dava açtı. Bu dava 2011 yılında yürürlüğe giren 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HKM) 113. maddesinde düzenlenmiş olan “topluluk davası” idi. Belki de bu maddeden açılan ilk dava olma özelliği taşıyor, bilemiyorum. Açılan bu dava Ankara 10. Aile Mahkemesinde görülmekte olan ve 14 yaşında evlendirilen bir kız çocuğu için açılan “erken evliliğe izin” davasıyla birleştirildi.
113.madde hükmü şöyledir:
“Dernekler ve diğer tüzel kişiler, statüleri çerçevesinde, üyelerinin veya mensuplarının yahut temsil ettikleri kesimin menfaatlerini korumak için, kendi adlarına, ilgililerin haklarının tespiti veya hukuka aykırı durumun giderilmesi yahut ilgililerin gelecekteki haklarının ihlal edilmesinin önüne geçilmesi için dava açabilir.”
Bu, Türkiye hukukunda yeni bir durumdur. Gündem Çocuk Derneği Tüzüğünde de topluluk davası açma yetkisi mevcuttur. Yönetim Kurulu karar alır ve dava açılır.
Av. Antakyalıoğlu, dava dilekçesinde, gerek iç hukuk gerekse ulusalüstü insan hakları belgelerindeki kuralları tek tek anımsattıktan sonra, yargılama süresince çocuğun yüksek yararının gözetilmesini, erken evliliğin bir çocuk hakkı ihlali olduğunun tespitini ve bu hak ihlallerinin önlenmesini ve evliliğe izin talebinin reddine karar verilmesini istemiştir. Basına da yansıdığı gibi,
“Türk Medeni Kanununun 124 ve 128. maddelerinin Anayasa’nın 5. 10. 17. ve 41. Maddelerine aykırılık taşıması ve Uluslararası Sözleşmeler ile çelişki oluşturması sebebiyle ANAYASA MAHKEMESİ’NE BAŞVURULARAK İPTALİNİN İSTENMESİ,” talebinde bulunmuştur.
Sonuçta Mahkeme, anayasaya aykırılık iddialarını ciddi bulmuş ve dosyanın Anayasa Mahkemesine gönderilmesine karar vermiştir.
Bu başvuru bize şunu gösteriyor: Haklarımızı hem usul ve mekanizmalar bakımından hem de hakların esası bakımından yasal güvence altına almak için çalışmalıyız. İkinci olarak hak mücadelesinin hukuksal boyutu ihmal edilemez ve titiz çalışmak ve yetkinleşmek gerekmektedir. Üçüncü olarak yargıda insan haklarını koruma bilinci ve kültürü temel olmalıdır. Çok değerli Gündem Çocuk Derneği, avukat Şahin Antakyalıoğlu  ve 10. Aile Mahkemesi yargıcı Nevin Birinci çocuk haklarının sivil toplum ve hukuk/yargı tarafından korunmasında ve hukukun ilerlemesinde çok önemli bir rol oynadılar. Kutlarız.