Yeni Ortadoğu projesinin uygulayıcısı IŞİD

Buse VURDU
Nurhak ÇELİK
Sinancem ALİKOÇ
ODTÜ

2003 yılında Cihat ve Tevhit Tugayları adı ile Ebu Musab Zerkavi liderliğinde ABD, Birleşik Krallık koalisyon güçleri işgali altındaki Irak'ta kuruldu. 2006 yılında Zerkavi ABD tarafından öldürüldü. Zerkavi'nin yerine geçen Ebu Ömer El Bağdadi liderliğindeki örgüt, El Kaide emiri Usame bin Ladin'e bağlılığını bildirip Mezopotamya El Kaidesi adıyla yeni bir oluşuma gitti. 2010'da, Ebu Ömer El Bağdadi de ABD tarafından öldürüldü ve yerine gelen Ebubekir El Bağdadi bölgede etkinliği olan birkaç radikal örgüt ile birleşip Irak İslam Devleti (IİD) adı altında örgüt faaliyetlerini devam ettirdi.

IİD ilk savaşını işgal güçlerine karşı verdi. Koalisyon güçlerinin Irak'tan çekildiği 2011 yılında kendine savaşacak alan bulamayan örgüt, Suriye'de iç karışıklık başlayınca Muhammed El Culani liderliğindeki bir grubu devlete karşı cihat amacıyla Suriye'ye gönderdi. Cephet-ül Nusra olarak anılmaya başlayan grup Suriye devlet güçleriyle savaştı. Deyrezor eyaletiyle Halep ve İdlib'in kuzeyindeki bazı bölgeler Nusra kontrolüne geçti. Nusra, 2013'te, rejimin çekildiği Rojava'ya yöneldi. YPG-YPJ karşısında tutunamayan Nusra güçleri, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lawrov'un açıklamasına göre 120'si çocuk olmak üzere yaklaşık 450 sivil Kürt'ü katletti.

IİD'DEN IŞİD'E

Bir süre sonra El Culani'nin, merkeze itaatsizlik göstermesi ile IİD resmen Suriye'ye geçti. Bu hamle ile Nusra tamamen merkezden koparken, IİD artık Irak-Şam İslam Devleti (IŞİD) adı ile Suriye'de de savaşıyordu. IŞİD'in Suriye'ye geçmesi, devlet güçleri için bir handikap oluşturmadı zira IŞİD hiçbir zaman rejim ile çatışmadı. Önce rejimin çekildiği Rakka'yı alan örgüt, daha sonra İdlib, Rakka ve Halep bölgesinde ÖSO ile çatışıp bazı mevzileri  kazandı. Örgüt bu mevzileri kullanarak Rojava'ya saldırdı. YPG-YPJ'li savaşçılarla çatışan IŞİD güçlerine Türkiye'nin destek verdiği iddia edildi.

Birçok savaş suçu medyaya konu olan IŞİD, militanlarının Suriyeli olmayışı ve diğer muhalif gruplarla çatışması sebebiyle Suriye'de 'istenmeyen örgüt' konumuna düştü. Halep ve İdlib bölgesinde, IŞİD'e karşı Nusra, ÖSO ve İslami Cephe ortak cephe kurdu. Bu bölgelerden çekilmek zorunda kalan IŞİD, Nusra kontrolündeki Deyrezor'a saldırdı. Kaide bağlantılı iki örgütün karşı karşıya gelmesinden sonra Kaide emiri Eymen El Zevahiri, IŞİD'in Suriye kolunu feshettiğini, Suriye'de ise Nusra'yı görevlendirdiğini El Cezire'nin deşifre ettiği görüntülerde açıklıyordu. El Bağdadi, merkezin bu emrini uygulamayacağını bildirdi. Akabinde El Bağdadi Zevahiri'yi tanımadığını deklare etti ve Kaide'den koptu. Bu olaydan sonra Deyrezor'daki çatışmalar yoğunlaştı ve IŞİD eyaletin kuzeyini ele geçirdi.

HER GEÇEN GÜN DAHA FAZLA YAYILDI

2014'ün başında örgüt Irak'ın Anbar eyaletindeki yer altı hücrelerini uyandırdı. Bu eyaletin Ramadi ve Felluce kentlerini alan IŞİD, Irak'ta ilk alan hakimiyetini kurdu. Irak Başbakanı Nuri El Maliki, Ramadi ve Felluce'ye askeri harekat başlattı. Kentlere girilemeyince bölgedeki Sünni aşiretler IŞİD'e karşı silahlandırıldı ancak kentler alınamadı.

2014'ün Haziran ayında Suriye güçlerinin bir kısmını Irak Anbar'a  geçiren IŞİD bölgedeki etkinliğini artırdı. Anbar üzerinden Ninova'ya geçen IŞİD güçleri, Irak ordusu direnç göstermeden bölgeden çekildiği için Musul'u çatışmasız  kontrol altına aldı. Bunun üzerine Musul'dan yaklaşık 500 bin kişi Erbil gibi Kürt bölgele-rine kaçtı. Türk Konsolosluğunu da  ele geçiren örgüt, 48 konsolosluk çalışanını rehin aldı. Örgüt daha sonra iki koldan Irak'taki diğer Sünni bölgelerine yürüdü. Kuzeye yürüyen grup, Ninova'nın Telafar kentini ele geçirdi. Ninova bölgesinde yürüyüşünü sürdüren IŞİD güçleri, eyaletin çoğunu ele geçirdi. Güneye yönelen güçler ise Selahattin kentine geçti. Bir süre sonra rejimin çekildiği Türkmen kentleri Tikrit ve Tuzhurmatu da IŞİD denetimine girdi. IŞİD 1700 Şii polisin cezalarını infaz ederken çektiği görüntüleri internette yayınladı. IŞİD'in Selahattin üzerinden Kerkük'e yürüme kararı alması üzerine Peşmerge Kerkük'e girdi. IŞİD güçleri yine de Kerkük'ün güneyindeki Havice kenti ve bazı köyleri denetim altına aldı.

KARŞILIKLI CİHAT İLANLARI

Ninova ve Selahattin eyaletlerinin büyük kısmını ele geçiren örgüt Tikrit'i aldıktan sonra Samarra'da Irak Ordusu tarafından durdurulunca yönünü  Diyala eyaletine çevirdi. Eyaletin başkenti Bağdat'a 50 km mesafedeki Bakuba dahil eyaletin önemli bir kısmını ele geçirdi.Örgüt yaptığı açıklamada hedeflerinin Şii kentleri Bağdat, Necef ve Kerbela olduğunu açıkladı.
Bu açıklamadan sonra Maliki hükümeti gönüllü Şii'lerden oluşacak bir ordu kurma kararı aldı ve ABD'den hava operasyonu talep etti. Bunun üzerine ABD körfeze 3 uçak gemisi gönderdi. Örgütün Şiilere yönelik eylem kararı sadece Şii Irak hükümetinde tepkilere sebep olmadı. İşgal yıllarında ABD'ye karşı verilen direnişin önemli unsurlarından Mehdi Ordusu'nun lideri Mukteda el Sadr IŞİD'e cihat ilan etti. Geçtiğimiz yıllarda Mehdi Ordusu'nu pasifize edip siyasetten ayrılan Sadr, kendine bağlı güçleri tekrar örgütleyip Şii kentlerinde askeri geçit törenleri düzenledi. Şiilerin dini lideri Ali Sistani de İran'dan IŞİD'e cihat ilan etti ve kutsal toprakları (Necef ve Kerbela) koruyacaklarını açıkladı. İran hükümeti de Irak'ın yanında olduğunu açıkladı. Bazı iddialara göre İran bir grup devrim muhafızını Irak'a gönderdi.

ÇATIŞMALAR ŞİDDETLENDİ

Örgüt daha sonra, Irak'ın Suriye ve Ürdün sınır kapılarını ele geçirmek için operasyon başlattı. Önce ülkenin Suriye sınırındaki El Kaim kapısını ele geçirdi daha sonra Suriye hududundaki El Velid ve Ürdün hududundaki Tarbil kapısını da denetim altına aldı.

Bir diğer önemli gelişme ise Deyrezor'un Ebu Kemal kentinin Nusralı sorumlu lideri Ebu Yusuf El Masri'nin IŞİD liderlerine itaat ettiğini gösteren fotoğraflarının Twitter'a yansımasıydı. Bu biattan sonra Deyrezor'daki El Ömer petrol rafinerisi de çatışmasız Nusra'dan IŞİD'e geçti.

IŞİD'in bu hızlı ilerleyişi karşısında ilk ciddi hamlesini yapan Irak ordusu, Tikrit'e ABD'li askeri danışmanlar koordinasyonunda operasyon düzenledi. Ancak ordu güçleri püskürtüldü. Kentte hakimiyet çatışmaları sürüyor. Peşmerge ise IŞİD kontrolündeki Diyala'ya bağlı Celawla'ya operasyon düzenledi. Bölgenin çoğunu kontrol altına alan Peşmerge hedefinin Diyala'daki diğer Kürt bölgesi Saadiye olduğunu açıkladı.

İslam dünyası Ramazan'a girerken El Bağdadi'den çok önemli bir açıklama geldi. Emir, Halep'ten Diyala'ya kadar olan kontrolleri altındaki bölgede hilafet kurduklarını ve isimlerini İslam Devleti (İD) olarak değiştirtiklerini açıkladı. Bu bölgede şeriat ilan eden örgüt Musul, Tikrit gibi bölgelerde Şii cami, kilise ve türbeleri havaya uçurmaya başladı. Arabistan'a girip Kabe'yi de yıkacaklarını açıklayan IŞİD'in, hilafet ilanıyla birlikte Kaide'yle boy ölçüşecek düzeye gelmesi uluslararası cihatta yeni bir dönem olarak yorumlandı.

KAHRAMANCA DİRENENLER DE VAR

Özgür Gündem'in bir diplomatın açıklamalarına dayanarak yaptığı haber şöyle: IŞİD'in Musul işgali ile başlayan sürecin kararı ABD, Türkiye, İsrail, Arabistan ve Ürdün'ün bilgisiyle Amman'da yapılan toplantıda alındı ve toplantıya KDP ve IRAK BAAS'çıları da katıldı.

Örgüt son olarak Musul bölgesinde ele geçirdiği ağır silahları (uzun menzilli scut füzeleri dahil) Rakka'da sergiledi. Geçtiğimiz iki hafta eylemlerini Suriye'de yoğunlaştırdı. IŞİD bu kapsamda Rojava'nın Kobane kantonuna bu güne kadarki en kapsamlı saldırısını Musul'dan getirilen ağır silahlar ile düzenledi. YPG-YPJ güçlerinin direnişi sürerken Salih Müslim'den; 'IŞİD'e tek bir kurşun sıkmadan kaçanlar olduğu gibi, ona karşı kahramanca direnenler de var.' açıklaması geldi.