Kuzey Kafkasya’nın isyan ve asalet sembolü: Çeçenistan

Okay DEPREM

Kuzey Kafkasya’yı oluşturan sayısız cumhuriyet, vilayet ve bölge içerisinde bir tanesi vardır ki her açıdan diğerlerinden kalın bir çizgiyle ayrılır. Onun hemen yanı başında bulunan özerk yönetimlerin çoğunun ismi Rusya dışında halen fazlaca bilinmezken, neredeyse son çeyrek asırdır yaşadıklarından dolayı onun adını neredeyse tüm dünya ezberlemiş bulunuyor. Evet, Çeçenistan’dan bahsediyoruz. Veya diğer adıyla Çeçenya’dan… Batısında kardeş cumhuriyet İnguşetya, doğusunda Dağıstan, güneyinde Gürcistan ve kuzeyinde Stavropol Vilayeti ile çevrili Çeçenistan; güneyden kuzeye 170, batıdan doğuya ise 100 küsur km. ölçülerinde mütevazı bir alanı kaplar. Buna karşın, güney kısımlarının muazzam dağlık yapıda olmasından dolayı, indirgenmiş yüzölçümü kat be kat daha fazladır. 20. Yüzyıl boyunca sayısız idari yapılanma ve isim değiştiren Çeçen ülkesi, SSCB döneminde “Otonom Sovyet sosyalist cumhuriyeti” statüsü altında birlikte olduğu “İnguşya” ile 1992 yılında yollarını ayırdıktan sonra “İçkerya Çeçen Cumhuriyeti” adını almıştı. Geçirdiği iki savaş sonrası ismini “Çeçenistan Cumhuriyeti” olarak yenileyerek Rusya Federasyonu’nda varlığını sürdürüyor.  

TÜM KAFKASYA'NIN EN KADİM HALKLARINDAN

Anayurtlarında en az 5000 yıldır yaşadıkları bilinen Çeçenler; Osetler ve Dağıstan halklarının bir kısmına kıyasla, nispeten yakın çağlarda uzak diyarlardan gelmek bir yana, kendilerinden evvel yerlerinde yaşayan herhangi bir öncel budun henüz keşfedilememiştir. Orta Çağlarda bugünün Çeçenya’sının kuzey steplerine “Alan Krallığı” hâkimken, dağlarda ise “Sarir Prensliği”nin egemenliği söz konusudur. Çeçen ve İnguşların ataları ise dağlarda dağınık vaziyette; göçebe ve yarı göçebe kabileler şeklinde yaşamaktadır bu sırada. Moğol İstilası’nın 13. Yüzyıl’da bölgeye ulaşmasını takiben, Çeçenler tamamen yüksek dağlara çekilecek ve en az 300 yıl boyunca inmeyeceklerdir. Altın Ordu’nun dağılmasından sonra Çeçenya, Kabardey ve Dağıstan Feodal beylerinin kontrolüne geçer. Rus Çarlığı’nın Çeçen topraklarını ele geçirmesi ise ancak “Büyük Kafkas Savaşları”nın bittiği 1860’ları bulacaktır.

‘TEK MİLLET’Lİ BİR ETNİK YAPI

Çeçenistan, yakın zamanlardaki harplerde yüz binlerce vatandaşını kaybetmişti fakat, halen çok yüksek olan doğurganlık sayesinde nüfusu 1 milyon dört yüz binlere kadar yükselebildi. Bu rakama, günümüzde çok farklı ülkelerde mülteci durumunda yaşayan kalabalık Çeçen diasporasını da katmak gerekir tabiatıyla. Adı, Çar 4. İvan’ın lakabı olan “korkunç”tan esinlenilerek konulan başkent “Groznıy”de, eskiye göre ciddi bir nüfus kaybı olmasına karşın halen yaklaşık her beş kişiden birisi ikamet etmektedir. Urus-Martan, Şali, Gudermes, Argun gibi geri kalan belli başlı yerleşim birimlerinin her birinde ise birkaç on bin kişi ancak yaşar. Geçmişte her şeye rağmen çok daha kozmopolit bir etnik kompozisyona ev sahipliği yapan Çeçen Cumhuriyeti, bilhassa Rusların hemen hepsinin yöreyi terk etmesiyle, başat etnik grubun yüzde 95’lik bir orana ulaştığı neredeyse tek uluslu bir toplum şekline bürünür.  

KUZEY KAFKASYA'NIN PETROL-DOĞALGAZ ÜSSÜ

SSCB devrinde, güneydeki Bakü’den sonra Kafkasya’nın en büyük petrol ve doğalgaz işleme rafinerilerine sahip olan Çeçenistan, bugün eskisi kadar olmasa da bu niteliğini yeniden kazanmaya dönük büyük yatırımlar alıyor. Çeçenya bunun yanı sıra, geçmişten bugüne tarım ve özellikle hayvancılık potansiyelinin çok güçlü olmasıyla bilinir. Vakti zamanında, sadece Sovyet Nomenklaturası için üretilen meşhur Waynax konyaklarının dahi imal edildiği göreli geniş bir endüstriyel spektruma malik merkezi Çeçen şehirleri, bundan kaynaklı olarak azımsanmayacak bir işçi kitlesini istihdam ediyordu. Buna paralel şehirsel kültürün daha gelişmiş olmasıyla ilintili olarak da, bir komşu İnguşlar kadar muhafazakâr değildir Çeçen toplumu. Dahası sanılanın aksine, dünyaya her açıdan çok daha açık kayda değer nicelikte bir insan topluluğunu barındırır bünyesinde.     

Gelecek hafta: Çeçen başşehri Groznıy